87715 Werbalna2

Rozoziai. 3

f^lTNKCJE JEZVKA:

REPREZENTATYWNA I KOMUNIKACYJNA ORAZ ICH ODNIESIENIE DO KOMPETENCJI JĘZYKOWEJ I KOMUNIKACYJNEJ

Wyodrębniamy dwie główne funkcje języka - reprezentatywną wobec świata zewnętrznego i wewnętrznego i komunikacyjną, służącą porozumiewaniu się ludzi. którzy posługują się w tym celu językiem. Język jest narzędziem takiej reprezentacji i narzędziem komunikacji. Wielu znakomitych autorów przytaczało jeszcze inne jego funkcje. Przyjrzymy im się na wstępie, aby z kolei zająć się pełniejszym omówieniem specyfiki dwóch wymienionych funkcji, które powszechnie uznawane są za podstawowe, oraz ich związkiem z dwoma głównymi pojęciami tej książki - kompetencją językową i kompetencją komunikacyjną.

3.1. RÓŻNE UŻYCIA JĘZYKA

Rozwój języka dziecka można rozpatrywać między innymi z punktu widzenia jego możliwych użyć (Halliday. 1973). Początkowo jcdnofimkcyjne wypowiedzi dziecka przekształcają się w miarę opanowywania języka w wielofunkcyjne wypowiedzi dorosłych. Językoznawcy zajmowali się od lat funkcjami językowymi. Jedną z pierwszych klasyfikacji zawdzięczamy Karlowi Buhlerowi (1934/2004); wyodrębnił on trzy iunkcje, jakie każdy znak (w tym językowy) pełni (por. rys. 2.). Funkcja reprezentatywna czy przedstawieniowa (Darstellung) znaku (który został oznaczony na rys. 2. jako trójkąt), zwana też przez Buhlcra symboliczną, polega na tym. że staje się on symbolem tych elementów rzeczywistości, do których »ię odnosi. Znak z definicji jest wytworem intencjonalnym, tzn. produkowanym przez kogoś w jakimś celu. co BCihłer określił jako funkcję wywoływania. cwokacji (Appelł) reakcji u odbiorcy - znak występuje tu w roli sygnału. W pewnym leż sensie oddaje właściwości nadawcy, od którego pochodzi, stając się jego symptomem, czyli spełnia funkcję ekspresywną. wyrażania jego stanu wiisiąliamo (ĄmsdmckY

W podobnym schemacie irójczłonowym widzą funkcje znaku językowego John 22 Lyon* (I977a/1984) i Miclmcl A K Halliday (1973).

I PRZEDMIOTY I STANY RZECZY I

^L-I    f--—¹

iTTTTTTt

liii liii symbol

R\ninrk 2. Schemat znaku językowego według Róhlera (1934.'2004), adaptowany z rys. 3_n s. 29

Podział Lyonsa na trzy funkcje - opisową, socjalną i ekspresywną -mc różni Się zasadniczo od BOhlcrowskiego. Funkcjom tym odpowiadają trzy rodzaje informacji semantycznej kodowane w wypowiedziach językowych. Infonnacja opisowa jest faktograficzna, odnosi się do rzeczywistości poza językowej, może być prawdziwa lub fałszywa, odpowiada Buhlerowsldcj funkcji symbolicznej. Informacja socjalna dotyczy utrzymywania kontaktu między jej nadawcą i odbiorcą, a więc jest zbieżna z Buhlerowskim sygnałem, natomiast informacja ckspresyw-na. wyrażająca różne cechy nadawcy, to oczywiście Buhkrowski symptom.

W trójczłonowej klasyfikacji Hallidaya mamy funkcję rdeacyjną, która odpowiada wyróżnionej tu funkcji symbolicznej czy reprezentatywnej, funkcję interpersonalną, częściowo pokrywającą się z funkcją socjalną Lyonsa, oraz funkcją tekstową. Opisując funkcję ideacyjną, Halliday odnosi ją do idei, sądów i wyobrażeń, które wyrażają treść doświadczeń z rzeczywistością osoby mówiącej, w tym także ze światem jej wewnętrznych, świadomych przeżyć. Spełniając tę funkcję, język nakłada właściwą sobie strukturę na doświadczenie jednostki. Widzenie świata inaczej, niż to nam sugeruje język, wymaga pewnego wysiłku intelektualnego (wrócę do tej sprawy omawiając w rozdziale 12. relacje między językiem a myśleniem). Funkcja interpersonalna określa role mówcy i słuchacza w sytuacji komunikacyjnej, co obejmuje zarówno funkcję socjalną, jak i ekspresywną w ujęciu Lyonsa czy sygnału i symptomu w modelu Buhlera. Natomiast ftinkcja tekstowa wyznacza wewnętrzne reguły tworzenia tekstu (czy dyskursu) i przystosować go do wymogów danej sytuacji.

I jeszcze jeden przykład z tradycyjnych rozważań językoznawców. Roman Jakobson (1960) - wykorzystując klasyczny już dziś model procesu komunikacji zawarty w pracy Claude'a E. Shannona i Warrena Wcavera z 1949 roku (por. rys. 3.) -wyodręłmił cały szereg funkcji każdej wypowiedzi (czy przekazu-zgodnie z terminologią przyjętą w teorii komunikacji) w zależności od tego. który składnik modelu staje się jej odniesieniem. I tak jeśli przekaz odnosi się do jakiejś rzeczywistości poza schematem komunikacyjnym ziys. 3„ to mamy do czynienia