DSC00446 (3)

Rozdział 3

Funkcje języka:

REPREZENTATYWNA I KOMUNIKACYJNA ORAZ ICH ODNIESIENIE DO KOMPETENCJI JĘZYKOWEJ I KOMUNIKACYJNEJ

Wyodrębniamy dwie główne funkcje języka - reprezentatywną wobec świata zewnętrznego i wewnętrznego i komunikacyjną, służącą porozumiewaniu się ludzi, którzy posługują się w tym celu językiem. Język jest narzędziem takiej reprezentacji i narzędziem komunikacji. Wielu znakomitych autorów przytaczało jeszcze inne jego funkcje. Przyjrzymy im się na wstępie, aby z kolei zająć się pełniejszym omówieniem specyfiki dwóch wymienionych funkcji, które powszechnie uznawane są za podstawowe, oraz ich związkiem z dwoma głównymi pojęciami tej książki - kompetencją językową i kompetencją komunikacyjną.

3.1. RÓŻNE UŻYCIA JĘZYKA

Rozwój języka dziecka można rozpatrywać między innymi z punktu widzenia jego możliwych użyć (Halliday, 1973). Początkowo jednofunkcyjne wypowiedzi dziecka przekształcają się w miarę opanowywania języka w wielofunkcyjne wypowiedzi dorosłych. Językoznawcy zajmowali się od lat funkcjami językowymi. Jedną z pierwszych klasyfikacji zawdzięczamy Karlowi Biihlerowi (1934/2004); wyodrębnił on trzy funkcje, jakie każdy znak (w tym językowy) pełni (por. rys. 2.). Funkcja reprezentatywna czy przedstawieniowa (Darstellung) znaku (który został oznaczony na rys. 2. jako trójkąt), zwana też przez Buhłera symboliczną, polega na tym, że staje się on symbolem tych elementów rzeczywistości, do których się odnosi. Znak z definicji jest wytworem intencjonalnym, tzn. produkowanym przez kogoś w jakimś celu, co Buhler określił jako funkcję wywoływania, ewokacji (Appell) reakcji u odbiorcy - znak występuje tu w roli sygnału. W pewnym też sensie oddaje właściwości nadawcy, od którego pochodzi, stając się jego symptomem, czyli spełnia funkcję ekspresywną, wyrażania jego stanu wewnętrznego (Ausdruck).

W podobnym schemacie trójczłonowym widzą funkcje znakujęzykowego John 22    Lyons (1977a/l 984) i Micbael A.K. Halliday (1973).

Funkcje języka: reprezentatywna i komunikacyjna oraz ich odniesienie do... | PRZEDMIOTY I STANY RZECZY |

11111111 SYMBOL

IHTTHJ

Rysunek 2. Schemat znaku językowego według Buhlera (1934/2004), adaptowany z rys. 3., s. 29

Podział Lyonsa na tizy funkcje - opisową, socjalną i ekspresywną - nic różni się zasadniczo od Buhlerowskiego. Funkcjom tym odpowiadają trzy rodzaje informacji semantycznej kodowane w wypowiedziach językowych. Informacja opisowa jest faktograficzna, odnosi się do rzeczywistości pozajęzykowej, może być prawdziwa lub fałszywa, odpowiada Buhlerowskiej funkcji symbolicznej. Informacja socjalna dotyczy utrzymywania kontaktu między jej nadawcą i odbiorcą, a więc jest zbieżna z Buhlcrowskim sygnałem, natomiast informacja ckspresyw-na, wyrażająca różne cechy nadawcy, to oczywiście Buhierowski symptom.

W trójczłonowcj klasyfikacji Hallidaya mamy funkcję ideacyjną, która odpowiada wyróżnionej tu funkcji symbolicznej czy reprezentatywnej, funkcję interpersonalną, częściowo pokrywającą się z funkcją socjalną Lyonsa, oraz funkcję tekstową. Opisując funkcję ideacyjną, Halliday odnosi ją do idei, sądów i wyobrażeń, które wyrażają treść doświadczeń z rzeczywistością osoby mówiącej, w tym także ze światem jej wewnętrznych, świadomych przeżyć. Spełniając tę funkcję, język nakłada właściwą sobie strukturę na doświadczenie jednostki. Widzenie świata inaczej, niż to nam sugeruje język, wymaga pewnego wysiłku intelektualnego (wrócę do tej sprawy omawiając w rozdziale 12. relacje między językiem a myśleniem). Funkcja interpersonalna określa role mówcy i słuchacza w sytuacji komunikacyjnej, co obejmuje zarówno funkcję socjalną, jak i ekspresywną w ujęciu Lyonsa czy sygnału i symptomu w modelu Buhlera. Natomiast funkcja tekstowa wyznacza wewnętrzne reguły tworzenia tekstu (czy dyskursu) i przystosowuje go do wymogów danej sytuacji.

I jeszcze jeden przykład z tradycyjnych rozważań językoznawców. Roman Jakobson (1960) I wykorzystując klasyczny już dziś model procesu komunikacji zawarty w pracy Claude'a E. Shannona i Warrena Weavera z 1949 roku (por. rys. 3.) - wyodrębni! cały szereg funkcji każdej wypowiedzi (czy przekazu - zgodnie z terminologią przyjętą w teorii komunikacji) w zależności od tego, który składnik modelu staje się jej odniesieniem. I tak jeśli przekaz odnosi się do jakiejś rzeczywistości poza schematem komunikacyjnym z rys. 3., to mamy do czynienia    23