89193 Obraz5

b)    zlecenia „po cenie rynkowej na otwarcie” (PCRO) i aktywne zlecenia z limitem ceny odpowiadającym kursowi określonemu mogą być zrealizowane w całości, w części lub w ogóle mogą nie być realizowane,

c)    wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym oraz zlecenia sprzedaż}' z limitem ceny wyższym od kursu określonego nie są realizowane.

Dodatkowo przy realizacji zleceń stosuje się zasadę priorytetu ceny i czasu przyjęcia lub uaktywnienia, a także minimalizacji liczby transakcji. Zlecenia realizuje się według następującej kolejności:

a)    zlecenia PKC,

b)    zlecenia kupna z limitem ceny wyższym lub zlecenia sprzedaży z limitem ceny niższym od kursu wyznaczonego,

c)    zlecenia PCRO,

d)    zlecenia z limitem ceny równym kursowi wyznaczonemu,

e)    spośród zleceń PKC i zleceń z tym samym limitem ceny jako ostatnie realizuje się zlecenia z warunkiem limitu aktywacji.

W systemie notowań ciągłych obowiązują ograniczenia wahań kursów polegające na tym, że kurs transakcyjny i kurs zamknięcia może być niższy lub wyższy od kursu odniesienia, którym jest kurs otwarcia wyznaczony na otwarcie danej sesji giełdowej¹², najwyżej o 10% w przypadku akcji i o 3 punkty procentowe w przypadku obligacji. Powyższe ograniczenia mogą być zmienione lub ewentualnie zniesione przez zarząd giełdy, jeżeli wymaga tego sytuacja na giełdzie (np. w przypadku utrzymywania się przez dłuższy czas istotnej nierównowagi). Także przewodniczący sesji ma prawo do zmiany przedstawionych ograniczeń w czasie równoważenia rynku, przy czym zmiana nie może przekroczyć 21% na rynku akcji i 6 punktów procentowych na tynku obligacji, chyba że zaistniał szczególnie uzasadniony przypadek.

Jeżeli przy wyznaczaniu kursu otwarcia lub kursu zamknięcia, a także w notowaniach ciągłych kurs zawieranej transakcji wykracza poza przyjęte granice wahań, nie ogłasza się ani kursu otwarcia, ani kursu zamknięcia, a notowania ciągłe zawiesza się. Następuje wówczas równoważenie rynku, podczas którego członkowie giełdy mogą składać dodatkowe zlecenia, a także anulować lub modyfikować złożone wcześniej zlecenia. Szczególną rolę mają tutaj do spełnienia animatorzy. Są oni między innymi zobowiązani do wprowadzenia nie później niż na 5 minut przed wyznaczeniem kursu otwarcia lub kursu zamknięcia i utrzymywania w czasie notowań zleceń kupna oraz zleceń sprzedaży o określonej przez Zarząd Giełdy minimalnej wartości lub wielkości, przy nie większej niż określona przez giełdę różnicy między cenami najlepszych zleceń, tzn. z najwyższym limitem dla zleceń kupna i najniższym limitem dla zleceń sprzedaży.

W momencie stwierdzenia, że wskutek prowadzonego równoważenia rynku możliwe jest określenie kursu według kryteriów jego wyznaczania, przew^rod-

¹² Jest to tzw. dynamiczny sposób kształtowania kursu odniesienia. Jeżeli nie uda się wyznaczyć kursu otwarcia, kursem odniesienia jest kurs zamknięcia z dnia poprzedniego. Taki sposób wyznaczania kursu odniesienia giełda wprowadziła 6 września 2004 r.

niczący sesji ogłasza zakończenie procesu równoważenia. Natomiast gdy nie jest możliwe takie określenie kursu, przewodniczący może:

—    zmienić ograniczenia wahań kursów,

—    zakończyć notowanie danego waloru ogłaszając kurs nietransakcyjny, co oznacza brak możliwości zawarcia transakcji i przyjęcie kursu albo na poziomie górnego ograniczenia (w przypadku nadwyżki kupna), albo na poziomie dolnego ograniczenia (w przypadku nadwyżki sprzedaży).

Szczególnym przypadkiem niezrównoważenia rynku jest rynek zleceń rozbieżnych. Przypadek ten występuje wtedy, kiedy nie można wyznaczyć żadnego obrotu, tzw. wspólnego obszaru dla zleceń kupna i sprzedaży. Jest to zazwyczaj cecha charakterystyczna dla papierów wartościowych o niskiej płynności, a więc cieszących się bardzo słabym zainteresowaniem inwestorów. Stąd też liczba składanych przez nich zleceń jest mała i niewielki jest wolumen obrotu.

Przykładem tynku zleceń rozbieżnych może być całkowity brak zleceń lub też zlecenia występujące tylko po jednej stronie rynku (kupna albo sprzedaży). Drugim przypadkiem rynku zleceń rozbieżnych może być sytuacja, w której najwyższy limit ceny w zleceniu kupna jest niższy od najniższego limitu ceny w zleceniu sprzedaży, co obrazuje tabela.

Kupno		Sprzedaż
ilość	cena	cena	ilość
		11,5	13
		11,0	12
		10,5	2
11	10,0
9	9,5
15	9,0

W obu przedstawionych wyżej sytuacjach nie jest możliwe wyznaczenie kursu według podanych kryteriów, gdyż występuje zerowy wolumen obrotu. Rozwiązaniem jest wówczas przyjęcie za kurs otwarcia kursu pierwszej transakcji na danej sesji zawartej w systemie notowań ciągłych, a za kurs zamknięcia kursu ostatniej transakcji zawartej na tej sesji. Gdy na danej sesji nie dochodzi do zawarcia żadnej transakcji (np. brak zleceń), to powyższych kursów nie określa się (kurs odniesienia pozostaje bez zmiany).

W sytuacji równoważenia rynku w przypadku zleceń rozbieżnych przewodniczący sesji może również:

—    przedłużyć czas równoważenia rynku,

—    zakończyć równoważenie rynku z jednoczesnym wznowieniem notowania ciągłego,

—    zakończyć notowanie (w przypadku równoważenia na zamknięciu).

Drugim systemem notowań na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych są notowania w systemie kursu jednolitego (notowania jednolite), a więc kursu, którego poziom wyznacza się dwa razy w czasie danej sesji gieł-

183