Bilinkiewicz8

Zaburzenia osobowoici — patogenez* i epidemiologia 345

opisowe (deskiyptywnc). Takie pojęcie osobowości summi bowiem obecnie najwygodniejszą płaszczyznę porozumienia między psychinlrami i psychologami

0    rożnych poglądach teoretycznych oni/, w miarę dogodne rozwiązanie diągoo-st>v/iH‘-pragmaiyczne. Stąd np. zwolennicy typologii konstytucjonalnych czy psychoanalitycy mogą również posługiwać się w badaniach naukowych opisem zaburzeń osobowości w kategoriach cccii. Temu celowi miały i mają służyć dwa współistniejące obszerne systemy klasyfikacyjne: kolejne rewizje Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotayrh (ICD). opracowywane przez Światową Organizację Zdrowia, oraz Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM). stałe przez nie reformowana. Proponowane obecnie najnowsze wersje obu tych klasyfikacji to ICD-IO

1    DSM-IV.

Definicje

Teone cech osobowości charakteryzują się klasyfikowaniem ludzi z perspektywy ich stałych właściwości (dyspozycji) psychofizycznych, czyli cech. Cecha to hipotetyczny komponent osobowości, definiowany przez przypisywanie ogólnej nazwy zbiorowi współ występujących zachowań. Opisujemy np. daną osobę w kategoriach cech jako nieufną, agresywną, egocentryczną, lękową, chwiejną emocjonalnie itp., zakładając, że pod podanymi nazwami powszechnie rozumie «{ określone zbiory zachowań. Podstawę teoretyczną takiego opisowego ujęcia osobowości stanowi fakt względnej stałości niektórych elementów zachowana ssę człowieka w podobnych sytuacjach oraz regularność i podobieństwo zachowań różnych ludzi, co pozwala wnosić o wspólności ich cech i opisywać za pomocą tych samych pojęć. Cechu byłaby więc skrótowym opisem pewnych zadami i jednocześnie ich determinantą, natomiast struktura osobowości — okrcśłonjn układem (konfiguracją) cech.

Liczba definicji osobowości proponowanych na podstawie teorii cech occaimt jest w piśmiennictwie na ponad sto. Ola celów praktyki klinicznej mew zdefiniować osobowość jako wiełoczynoikową strukturę dynamiczną, która internie i reguluje zachowanie się człowieka ora/ jego relacje ze światem zewnętrznym W myśl założeń teorii cech zaburzenia osobowości to względnie uwalę zahamowanie rozwoju osobowości. przejawiające się zakłóceniem prawidłowego funkcjonowania jej mechanizmów integracyjni»regulacyjnych.

Wedlu | przyjętej obecnie w Polsce, a postulowanej przez światową Organizację Zdrowia X Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób. Urazów i Pnjoyi Zfonow iłCD-IO). przez zaburzeniu osobowości rozumie się głęboko uuwalunr zachowali. odbiegające od przeciętnych wzorów przyjętych w danej kulturze, a charakteryzujące się mało elastycznymi reakcjami tui różne syta«.!•' indywidualne i społeczne oraz nudnościami w wielu zakresach lunkcjmawM

psychoiagic/ao-spoicczncgo.

Patogeneza i epidemiologia

Ze względu na fakt. iż w odniesieniu do zaburzeń osobowości większość badań przeprowadzono nad osobowością dyssocjalną (inaczej: psychopatią czy osobowością nieprawidłową), w tym jedynie zakresie — w porównaniu do innych postaci klinicznych tzw. swoistych zaburzeń osobowości — dysponujemy licznymi. aczkolwiek różnej wartości danymi.

W przybliżeniu ocenia się. te osobowość dyssocjalnu występuje u około 3* populacji i 3-10 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet, zaś wśród więźniów odsetek ten wynosi 20%-70%. Częstsze występowanie osobowości dyssocjalnej u mężczyzn nie znalazło dotychczas przekonywającego wyjaśnienia głównie dlatego, że do dziś nie znamy genezy tej formy zaburzeń osobowości. Pomijając odmienność poglądów przedstawicieli różnych kierunków psychiatrii dynamicznej (np. psychoanalityków), panuje raczej powszechne przekonanie o uwarunkowaniach wrodzonych albo dziedzicznych, chociaż koncepcja dzicdzic/.no-środowisko-wej etiopatogenezy osobowości dyssocjalnej ma również swoich licznych zwolenników.

Wyniki badań genetycznych, prowadzonych za pomocą analizy rodowodowej, porównywania bliźniąt jcdnojajowych i dwujajowycb lub techniki badań adopcyjnych. sugerują zależność występowania osobowości dyssocjalnej od czynników dziedzicznych, ale w badaniach rozpatruje się jedynie zachowania antyspołeczne jako główne kryterium diagnostyczne tego rodzaju zaburzeń osobowości i nie udało się ich wyraźnie metodologicznie oddzielić od wpływu zmiennych środowiskowych. Z tych samych powodów niewiele wniosły także kulania nad nieprawidłowościami chromosomów płciowych i autosotnalnych oraz poziomem testosteronu. Okazało się. że jedynie mężczyźni z genotypem XYY i jednocześnie bardzo wysokim poziomem testosteronu przejawiają wyraźną skłonność do zachowań agresywnych, ale poza tym nie spełniają żadnych kryteriów diagnostycznych osobowości dyssocjalnej.

Uwarunkowania wrodzone osobowości dyssocjalnej. rozumiane jako różnego typu uszkodzenia układu nerwowego w okresie płodowym lub okołoporodowym, sprowadza się najczęściej do hipotetycznych zmian „miknuTganicznych" w ośrodkowym układzie nerwowym, jakie mają być odpowiedzialne za jego opóźnione dojrzewanie. Jest to próba fąc/ema dawnych koncepcji opóźnionego rozwoju układu nerwowego w psychopatii, popartych późniejszymi obserwacjami samorzutnej poprawy zachowań antyspołecznych wraz z wiekiem itj około 40. rż-l. z poglądami o organicznej etiologii osobowości Liczne grono zwolenników dńedziczao-ffodowiskowej patogenezy osobowości dyssocjalnej zwraca natomiast uwagę na ńMae nwcicmc — npćci prcd>'po/>cji gtMtyc/nych - takich uwarunkowań, jak czynniki społeczno-knłueowe i ekonomiczne, patologia struktury rodzinnej a przede wszystkim zaburzeni* relacji rodzice - dziecko

Wydoje się. Ze zasadniczym błędem większości badaczy jest mn/stirataie Mtomłci dyssocjalnej wyłącznie z ztdnHMńi mjipńrrtym Stąd. mc kwestionując wartości uzyskanych przez nich wyników, można przyjąć, źe koncenlniją uą one jedynie nj ustalaniu przyczyn szeroko rozumianej aniysocjal-Md, lj. zachowań agresywnych, społecznych czy przestępnych, a me r/eczywi-