Bilinkiewicz2

Tr/ccu podstawowa grupa di u# nantycznu w zaburzeniach osobowości i za> chowania się dorosłych lo (ruułc zmiany osobowości (lj. utrzymujące się CO aymnic j 2 lau nie w.vnik:\j:)ce z uszkodzeniu mii r choroby mózgu. Pojawiaj* • V ooe częsio ju> w okresie dojrzałości w następstwie silnego lub długotrwałego stresu, skrajnej drrrywacji potrzeb, kalectwa lub przewlekłej choroby somatycznej, przejścia powa/nej choroby psychicznej u ludzi, u których przedtem nic Mwiee-d/aoo zaburzeń osobowości.

Tej kategorii ro/po/ruń należy uży wać jedynie wtedy, gdy dochodzi do wyraźnej, znaczącej i względnie trwalej zmiany zachowania się. które nic występowało przed patogennym doświadczeniem Wcześniej trzeba wykluczyć zmiany osobowości tfakmtft ujawnienie się innej choroby psychicznej lup. psychozy) lub będące objawem rezydualnym wcześniej przebytych zaburzeń psychicznych, a także organiczne zaburzenia osobowości Szczególnie trudne może okazać się różnicowanie między nabytymi zmianami owbowtwci a nasileniem cech — w wyniku oresu lub psychozy — istniejących już wcześniej swoistych zaburzeń osobowości.

W ICD-IO w gmpie trwałych /mian osobowości, nic wynikających z uszkodzeni.. ani z choroby mózgu wyróżnia się dwie zasadnicze podkategorie: są to:

1)    trwała zmiana osobowości po katastrofach (przeżyciu sytuacji ekstremalnej);

2)    trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej.

W pierwszym przypadku stres powinien być lak skrajny, że izw. stopień osobniczej wrażliwości na sytuacje stresowe nie będzie odgrywał w patogenezie istotnej roli. Przykładami przeżyć ekstremalnych mogą być m in. pobyt w obozie koncentracyjnym, tortury, klęski żywiołowe, zagrożenia życiu, przedłużone narażenie rw okoliczności zagrażające życiu <np. sytuacja zakładnika czy ofiary aktów terroryzmu). Zdarza się. że zaburzenia stresowe pourazowe mogą czasem poprzedzać tego typu zmiany osobowości, które dopiero później są uważane za przewlekle, nieodwracalne następstwo stresu.

W diugim przypadku zmian osobowości związanych z traumutycznym doświadczeniem cierpienia / powodu choroby psychicznej nic można wyjaśnić istniejącymi juz zaburzeniami osobowości. Tutaj w różnicowaniu należy przede wszystkim uwzględnić schizofrenię rezydualną oraz stany niepełnego powrotu do zdrowia po innych zaburzeniach psychicznych. Trwale zaburzenia osobowości po ukuli doświadczeniach, jak np. zespól przewlekłego bólu czy tez utrata osoby bliskiej, przypisuje się odrębnej pndkategorii nazwanej ..inne trwale zmiany osobowości •

Do u*uknia rozpoznania trwałych zmian osobowości po przeżycia sytaacji ekstremalnej komcc/nc jest stwierdzenie obecności na rtępującyb cech. których wt ześnicj nic obserwowano:

-    sztywne. lucdoUosowaac rachowania.

-    uposlrd/cme funkcjonowania inlerprrwmilnrgo. społecznego i zawodowego

-    wroga lub nieufna postawa wobec otaczającego świata:

• wymianie z życia społecznego;

-    ude/uwame pustki lub beznadziejności;

-    atak uczucie napięcia t lu/dra/mcnta Jako wynik zagrożeniu i eyiócoseM

-    poczucie małe) sukno i niski poziom sainoakeeptacji

Zaburzenia osobowości — obraz kliniczny i róinlcowanie 353

Kryteria diagnostyczne trwałych zmian osobowości po chorobie psychicznej obejmują:

-    nadmierna zależność od innych oraz postawa roszczeniowa;

-    przekonanie o /mianie lub stygmaly/acji pr/ez chorobę, prownd/ącc <Jo niemożności nawiązania czy utrzymania bliskich stosunków z ludźmi ora/ do izolacji społecznej:

-    bierność, ogrunic/cnie zainteresowań i umiejętności wy korzystania wolnego czasu;

-    stałe narzekanie na różne dolegliwości, idące zazwyczaj w parze ze skargami hipochondrycznymi i przyjęciem roli chorego;

-    nastrój dysforyc/ny lub chwiejny, nie związany ani / obecnym, ani z przebytym zaburzeniem psychicznym;

-    długotrwale trudności i problemy z. prawidłowym funkcjonowaniem spółce z -nym i zawodowym.

Wszystkie opisane dotychczas postacie kliniczne patologii osobowościowej, tj swoiste zaburzenia osobowości, mieszane i inne zaburzenia osobowości, trwałe zmiany osobowości, musimy przede wszystkim różnicować z zaburzeniami osobowości i zachowania spowodowanymi chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu, co współcześnie, w dobie rozwiniętych technik diagnostycznych (encefalopatia. tomograf>a komputerowa, jądrowy rezonans magnetyczny itp.J wydaje s*ę o wiele łatwiejsze mz w latach ubiegłych. Obraz kliniczny ma tu jednak nadal fundamentalne znaczenie.

W klasyfikacji ICD-IO wyodrębnia się w tym zakresie ^aaodnchą pod-fcaiegoiię: organiczne zaburzenia osobowości, bardziej znane do tej pory pod pojęciem encefalopatii czy charakteropatii Istotna zmiana utrwalonych wzorców przcdchorobowcgo zachowania >ię dotyczy głównie eks presji emocji, potrzeb i popędów, ale w mniejszym lub większym «faiu upośledza również funkcje poznawcze.

Do organicznie u wurunkowanych tabartcl OMibowosct zob-cza się m.in. osobowość rzckomopsycliopatyc/ną. ov K .w .. r/ck<tnoafKKMnv aą. osobowość padaczkową, zespół płata czołowego, zespól zaborze* omóoswu po tobol umil lub Icukotomii Naionuast zabursetnom anhp»«w.i w zcspuiach po zapaleniu mózgu i po wsttząśmeniu mózgu przyznano oddnclnc podkalegsww diagnostyczne

Obok danych wskazujących na chorobę. uwk^dmuc łub dysfunkcję mózgu rozpoznanie organie/ ny eh zaburzeń o s o b o w o i c i wymaga stw ie rdzenia brach lub więcej spośród następujących cech

—    trwale zmniejszona wytrwałość w u¹ ali racji »i. *. tan ctłooych. zwłaszcza wymagających nakładu czasu i iwe dających netychnnastnwej gratyfikacji;

—    imirrumr zachowania emocjonalne, chorakterymjąca się dnucjnuścią a#ek-tywną. pustą i nteutnutywowaną wesołością top. rutnną. nieadekwatnym dowcipkowaniem! / łatwym pracchmłzunmn do stanu roadruzmenśa. wybuchów zhnci i gniewu, a niekiedy apatw;

• ujjwmuiiif hądi realizowanie pntrtdi i popędów bez rauanu na aadęptiwra i normy ipułeetM tup kr.ul/ie/e żarłoczne jedtmt. unMamr propo/y-(jr seksualne!: