CCF20090605000

ROZDZIAŁ VIII

OBSERWACJA

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSERWACJI

' ' ' i

Obserwacja to podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegająca na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz na interpretacji uzyskanych danych.

Przez proces obserwowania będziemy rozumieli określenie celu obserwacji, stwierdzenie, jakie osoby lub zjawiska mają być obiektem obserwacji, określenie rodzaju planowanej obserwacji, ustalenie sposobu, w jaki ma być ona przeprowadzana, ustalenie formy prowadzenia zapisu, swoistych zachowań osoby przeprowadzającej obserwacje oraz zasad opracowywania danych i ich interpretacji.

Zgodnie z tą kolejnością, charakterystyczną także dla naszego myślenia wówczas, gdy mamy organizować jakąś obserwację, będziemy omawiać problematykę obserwacji. Jest ona bowiem zgodna z kolejnością planowo podejmowanych kroków, mających doprowadzić do uzyskania potrzebnej informacji.

Istnieją dwa podstawowe cele, którym może służyć obserwacja prowadzona przez nauczyciela. Może ona być bowiem rezultatem odpowiedzi na jakieś pytania nurtujące nauczyciela bądź też wynikiem przeświadczenia o konieczności stałego jej stosowania w trakcie działań pedagogicznych.

Obserwację pierwszego typu podejmujemy wówczas, gdy pragniemy znaleźć odpowiedź na konkretne pytania o przebieg zdarzeń lub o przyczyny zjawisk, które z wychowawczego punktu widzenia są dla nas istotne.

Obserwacja drugiego typu jest raczej zgeneralizowaną postawą do zauważania i zapamiętywania zjawisk pedagogicznych, środowiskowych itp. Wyraża się ona pewną stalą dyspozycją pedagoga. Obserwacje drugiego typu wynikają z pedagogicznego poczucia obowiązku i potrzeby ustawicznego rozpoznawania zjawisk występujących wśród wychowanków.

Zalecenia dotyczące optymalnego w danej sytuacji sposobu prowadzenia obserwacji będą różne w zależności od tego, czy przed nauczycielem staje konieczność prowadzenia obserwacji mającej dać odpowiedź na konkretne pytanie, czy wieloaspektowej obserwacji całokształtu zjawisk pedagogicznych.

Istnieje wiele kryteriów, według których można klasyfikować obserwacje. Należą do nich:

1.    Treść obserwacji. Obserwacja może obejmować całość zachowań danej osoby lub grupy, albo też wybrane elementy tych zachowań. Tak więc wyróżnia się obserwację całościową i tematyczną.

2.    Liczba obserwowanych osób. Obserwację można podzielić na jednostkową i grupową. W stosunku do takich zespołów wychowawczych, jak klasa szkolna, stosuje się podział na obserwację jednostki, niewielkiego zespołu uczniów, całego zespołu klasowego oraz całego zespołu wraz z wychowawcą.

3.    Liczba obserwatorów i typ ich kontaktów z .obserwowanymi. Obserwację może prowadzić jedna osoba lub więcej osób. Osobę, która sama rejestruje zachowania obserwowanych, nazywamy obserwatorem bezpośrednim. Obserwatorem pośrednim nazwiemy osobę, która określa zadania osoby obserwującej bezpośrednio, zbiera od niej dane i interpretuje uzyskane informacje. Człowiek jest obserwatorem pośrednim także i wówczas, gdy posługuje się magnetofonem lub kamerą bezpośrednio rejestrującymi zachowania osób obserwowanych.

Gdy obserwujemy zjawiska zachodzące w grupie, zauważymy, że obserwator może być przez cały czas kimś, kto zachowuje status osoby z zewnątrz lub też pozornym uczestnikiem zespołu.^W tym ostatnim wypadku mamy do czynienia z obserwacją uczestniczącą ukrytą, gdyż obserwowani nie znają prawdziwej roli obserwatora; jeśli obserwator grający rolę członka grupy wyznaje, jaki cel ma jego uczestnictwo, jest to

181