85311 Obraz3 (48)

52 Istota dzieciństwa

wojowniczego nastawienia, które doskonale pasuje do stylu życia całej tej społeczności.

Być może plemię Mundugumor to przykład skrajny, lecz zależność kultu-ra-wychowanie-osobowość dostrzec można w wielu innych porównaniach międzykulturowych. Zastanówmy się nad nieśmiałością - jest to cecha osobowości w pewnym stopniu uwarunkowana genetycznie, chociaż sposób wychowywania nie jest bez znaczenia w jej kształtowaniu. W kulturach zachodnich ceni się raczej otwartość. Natomiast nieśmiałość uważana jest wręcz za swego rodzaju upośledzenie i coś niepożądanego, a w skrajnym nasileniu za oznakę nieprzystosowania psychicznego i, jak wykazały badania, takie dzieci częściej zostają odrzucone przez grupy rówieśnicze, czują się osamotnione, przygnębione i wykształcają negatywny obraz Ja (Rubin, 1998). Natomiast w krajach Dalekiego Wschodu, jak Chiny, Tajlandia, Indonezja i Korea, panuje zupełnie odmienny pogląd. Nieśmiałość jest oceniana pozytywnie. Postawy ekstrawer-tywna i asertywna uznawane są za destrukcyjne, dlatego dzieci uczone są zachowywania powściągliwości i małomówności. Rodzice i nauczyciele chwalą je więc i zachęcają do przyjmowania takich postaw, uznając dzieci nieśmiałe za kompetentne społecznie. Jest to stanowisko diametralnie różne od wyznawanego przez opiekunów zachodnich. Co więcej, nieśmiałe dzieci na Dalekim Wschodzie wywołują pozytywne reakcje wśród rówieśników i częściej tworzą korzystny obraz własnej osoby, niż dzieci otwarte i pozbawione zahamowań (Chen i in., 1998).

Widzimy więc, że ten sam rys osobowości zyskuje w różnych kręgach kulturowych inne znaczenie. Na Dalekim Wschodzie, gdzie mamy do czynienia raczej z orientacją kolektywistyczną niż indywidualistyczną, i gdzie konfucjańska doktryna synowskiej pobożności wzywa do uległej postawy wobec starszych, nieśmiałość postrzegana jest jako cecha przyczyniająca się do utrzymania porządku społecznego i dlatego spotyka się z przychylnością otoczenia. Nic więc dziwnego, że częstotliwość jej występowania u dzieci Dalekiego Wschodu jest o wiele wyższa niż u dzieci Zachodu, gdzie cecha ta postrzegana jest jako niepożądana i niespójna ze społecznymi normami asertywności i niezależności.

Dorosły sposób myślenia o dzieciach

Nawet w obrębie jednej kultury istnieją różnice w sposobie patrzenia na dzieciństwo. Podkreślmy, że rodzice rzeczywiście zastanawiają się nad własnym rodzicielstwem. Posiadają pewne z góry przyjęte koncepcje, często nie do końca sformułowane i zwerbalizowane, na temat dzieci i roli odgrywanej przez rodziców w ich rozwoju. Koncepcje te mogą wykazywać dość interesujące zróżnicowanie. Kiedyś psychologowie badali relacje rodzic-dziecko jedynie w kategoriach działań rodziców. Obecnie uważa się, że jeśli chcemy zgłębić rozwój dziecka, pod uwagę należy wziąć również przekonania rodziców (zob. Sigel, McGillicuddy-DeLisi, 2002).

Istota systemów przekonań

Każdy odpowiedzialny za dziecko wnosi w pełnienie swej roli pewne własne założenia - „psychologię naiwną”, która kształtuje sposób interpretacji rozwoju dziecka i zachowanie względem niego. Jak już zdołaliśmy się o tym przekonać, istnieją historyczne i kulturowe wyznaczniki tych teorii, ale mimo nich ludzie potrafią istotnie różnić się poglądami na temat wielu spraw. Zastanówmy się nad sposobami odpowiedzi na następujące pytania:

•    Dlaczego niektóre dzieci są inteligentniejsze od innych?

•    Co jest przyczyną nieprzystosowania emocjonalnego?

•    Czy dzieci rodzą się nieśmiałe, czy takie się stają?

•    Czy powinny istnieć różnice pomiędzy sposobami wychowywania chłopców i dziewczynek?

•    Czy rodzice mają swój udział w osiągnięciach edukacyjnych dziecka?

Gdy zapytamy dorosłych o tego typu sprawy, okaże się, że mają oni różne poglądy na temat natury dziecka i przyczyn, dla których dzieci rozwijają się tak, a nie inaczej. Okaże się również jednak, że konsekwentnie będą prezentować te same poglądy na różne tematy tzn. nie będą do każdej z kwestii podchodzić na nowo, lecz będą je rozpatrywać na podstawie mniej lub bardziej spójnego systemu własnych przekonań.

Do oceny tych systemów opracowano pewne skale. Weźmy jako przykład jedną z nich - skala ta składa się z 30 pozycji, zawierających odpowiednie pytania oraz możliwe odpowiedzi do wyboru (Martin, Johnson, 1992), np.:

PYTANIE: Dlaczego dzieci potrafią wymyślać niestworzone historie?

•    Fantazjowanie to naturalny element dzieciństwa.

•    Nauczyciele i rodzice zachęcają do tego i rozwijają wyobraźnię dziecka.

•    Zabawy z innymi i rozmyślanie dziecka o różnych przedmiotach rozwija jego wyobraźnię.

Pierwsza z możliwych odpowiedzi odzwierciedla wiarę w znaczenie dojrzewania. Dzieci mają rozwijać takie umiejętności, gdyż są do tego stworzone. Druga możliwość przenosi ciężar na dorosłych: rozwój jest zależny od tego, jak dziecko jest traktowane. Trzecia opcja akcentuje rolę dziecka. Jego udział w odpowiednich czynnościach powoduje pojawianie się nowych umiejętności. Każda z osób wybiera odpowiedź, która wydaje się jej najbardziej przekonująca. W sposobie do-