54772 Obraz5 (47)

5b Istota dzieciństwa

to fachowcy, tacy jak nauczyciele, rozbudzają w dzieciach zainteresowania, przyjmą stanowisko, które przyniesie zupełnie inne efekty i to równomiernie rozłożone w czasie. To właśnie na tym poziomie najlepiej dostrzec działanie systemów przekonań.

Podsumowanie

Jak się okazuje, odpowiedź na pytanie: „Kim jest dziecko?” nie jest wcale jednoznaczna. 0 tym, w jaki sposób myślimy o dzieciństwie decyduje cafy szereg czynników historycznych, kulturowych i osobistych. Z historycznego punktu widzenia obserwuje się stopniowe przejście od skupionego na dorosłym do skupionego na dziecku sposobu zapatrywania się na dzieciństwo. W dawnych czasach dziecko spostrzegano jako miniaturę dorosłego, nie posiadającą specyficznych potrzeb ani własnych cech. Niewiele uwagi poświęcano poglądowi, że dziecko zasługuje na ochronę i specjalne traktowanie. Uważano je natomiast za własność dorosłych i jako takie częściej było ono przedmiotem niewłaściwego traktowania. Idee, iż dziecko posiada prawa, które muszą być przez dorosłych respektowane są dość nowe i to dlatego obecnie panujące poglądy pod wieloma względami różnią się tak drastycznie od tych, które funkcjonowały w czasach zamierzchłych.

Nawet dziś, gdy porównamy panujące w różnych rejonach świata tradycje kulturowe, zauważymy spore zróżnicowanie poglądów na temat dzieciństwa. To, co jedna wspólnota uważa za normalne, może okazać się przez inną społeczność nieakceptowane, a różnice te widać wyraźnie nawet w tak rutynowych czynnościach wychowawczych, jak sposób mówienia do dziecka, trzymania go lub zabawy. W ten sposób każda społeczność dąży do wychowania dzieci o cechach osobowościowych spójnych z wartościami przez nią wyznawanymi. Szczególnie dobrze zaobserwować to można podczas porównania społeczeństw o orientacji indywidualistycznej i kolektywistycznej, tj. takich, w których dzieci uczone są odpowiednio samowystarczalności lub wzajemnej zależności.

Różnice poglądów na temat dzieciństwa zaobserwować można w każdym społeczeństwie, nawet w takim, które wywodzi się z zachodniego kręgu kulturowego. Większość dorosłych ma mniej lub bardziej ukształtowany system przekonań na temat istoty dzieciństwa i swej własnej roli w rozwoju dziecka. Dlatego też niektórzy większy nacisk będą kładli na własny potencjał dziecka, inni zaś na skutki oddziaływań wychowawczych i nauczania przez dorosłych. Poglądy te kształtują również sposób zachowania dorosłych względem dzieci, a to z kolei określa kierunek rozwoju dziecka.

Literatura dodatkowa

Aries, Ph. (1962). Centuries of Childhood. Harmondsworth: Penguin [wyd. poi. Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, tłum. M. Ochab (1995)]. Fascynujący i naukowy, choć kontrowersyjny opis sposobów postrzegania dzieciństwa w różnych okresach historii. Wysuwa dość prowokujący pogląd, że dzieciństwo, jako specjalny, rządzący się własnymi prawami okres, to stosunkowo nowe odkrycie.

DeLoache J., Gottlieb A. (2000). A World ofBabies: Imagined Childcare Guides for Seven societies. Cambridge: Cambridge University Press. Zachwycający opis praktyk wychowawczych siedmiu kultur świata, sporządzony jakby przez „eksperta” od każdej z tych kultur w formie poradnika dla świeżo upieczonych rodziców. Uwypuklający ogromne zróżnicowanie założeń dotyczących natury dzieci i zadań stojących przed rodzicami.

Harkness S., Super C. M. (red.) (1996). Parents' Cultural Belief Systems. New York: Guilford Press. Szeroko zakrojony zbiór esejów badających istotę, pochodzenie, objawy i skutki poglądów wyznawanych przez rodziców na temat natury dzieciństwa.

Kessen W. (1965). The Child. New York: Wiley. Najprzyjemniejszy w lekturze opis rozwoju naszych poglądów na temat dzieci, od XVII w. po dzień dzisiejszy. Oparty przede wszystkim na fragmentach wybranych z tekstów napisanych w tym okresie, opatrzonych komentarzami łączącymi je ze współczesnymi poglądami.

de Mause L. (red.) (1974). The History of Childhood. New York: Psychohistory Press. Zawiera rozdziały napisane przez różnych autorów, z czego każdy obejmuje pewien okres od czasów panowania rzymskiego do XIX w. Interesujące zwłaszcza ze względu na opisy niewłaściwego traktowania dzieci w dawnych czasach.

Literatura uzupełniająca w języku polskim

Aries, Ph. (1995). Historia dzieciństwa, (tłum. M. Ochab). Gdańsk: Wydawnictwo Marabut.

Bornstein, M. H. (1995). Międzykulturowe porównania w badaniach nad rozwojem: aktywność i interakcje japońskich i amerykańskich niemowląt oraz ich matek. Co wiemy, co chcemy wiedzieć i dlaczego chcemy wiedzieć. W: A. Brzezińska, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko w ćwiecie ludzi i przedmiotów (tłum. A. Brzezińska, K. Warchoł), (s. 64-106). Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Bradley, B. S. (1995). Dzieciństwo jako raj. W: A. Brzezińska, G. Lutomski, T. Czub, B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i w świecie języka (tłum. A. Brzezińska, K. Warchol), (s. 295-327). Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Mead, M. (2000) Kultura i tożsamość: studium dystansu międzypokoleniowego, (tłum. J. Hołów-ka). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.