DSC02367

(w wywiadzie występuje bezpośredni kontakt tych osób, a w ankiecie tylko za pośrednictwem kwestionariusza). Na „bezpośredniość” kontaktu informatora z przeprowadzającym wywiad jako istotną jego cechę wskazuje także A. Kamiński³¹

W poszczególnych definicjach wywiadu podkreśla się, że polega on na rozmowie badającego z respondentem. Najbardziej charakterystycznym tego przykładem może być definicja T. Pilcha, według którego: Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz^l2. Podobne ujęcie tego terminu przedstawia w Słowniku pedagogicznym W. Okoń. Natomiast M. Łobocki nie dostrzegając istotnych różnic między wywiadem i rozmową pojęcia te omawia łącznie, choć jednocześnie podkreśla, że niektórzy wskazują na zachodzące między nimi różnice. Jedni rozmowę traktują jako swobodną i spontaniczną wymianę myśli, a wywiad jako wymianę myśli ściśle ukierunkowaną. Inni uważają, że rozmowa dotyczy zwykle spraw związanych bezpośrednio lub pośrednio z osobami badanymi, a wywiad polega na zbieraniu informacji o osobach badanych, ich opiniach, poglądach czy przekonaniach nie bezpośrednio od nich samych, ale od tzw. osób „trzecich”³¹³, np. wywiad z nauczycielem na temat jego uczniów itp.

Rozmowa i wywiad są wyraźnie rozdzielane przez niektórych psychologów. Przykładem może być tytuł książki S. Gerstmana Rozmowa i wywiad w psychologii (1976). Inni psychologowie wśród metod badania osobowości wyróżniają rozmowę kliniczną (jako swoistą formę wywiadu), stanowiącą część składową metody klinicznej³¹⁴. Polega ona na zadawaniu przez psychologa pytań, które mogą mieć postać nieustrukturyzowaną bądź ustrukturyzowaną. Rozmowa ta wymaga wcześniejszego przygotowania planu (scenariusza) i zestawu skal szacunkowych umożliwiających precyzyjną ocenę zachowania osoby badanej.

¹¹¹ A. Kamiński: Metoda, technika, procedura badawcza..., op. cii., s. 56 ⁵¹³ T. Pilch: Op. cii., s. 133.

^,n M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii..., op. cit., s. 238.

^,l4 i. Brzeziński: Elementy metodologii..., op. cit., a. 233-326.

Za pomocą wywiadu można zbierać informacje takiego samego rodzaju, jak za pomocą ankiety. Jego przewaga polega jednak na tym, że bezpośredni kontakt z badaną osobą pozwala na stworzenie odpowiedniej (czyli przyjaznej) atmosfery, a przez to zdobycie jej zaufania i dzięki temu uzyskanie bardziej szczerych, precyzyjnych oraz wyczerpujących odpowiedzi. Największą wadą wywiadu jest to, że jest bardzo czasochłonny i tym samym trudny do przeprowadzenia z dużą ilością osób. W związku z tym prowadzenie badań za pomocą wywiadu jest najbardziej wskazane przy niewielkich próbach badawczych. Często praktykuje się prowadzenie wywiadu w celu uzupełnienia informacji zebranych w badaniach ankietowych. Wywiad jest bardzo pomocny w badaniu osób charakteryzujących się szczególnie dużymi kompetencjami w badanej sprawie, które mogą być uznane za swoistych ekspertów. Umożliwia pogłębione poznanie badanej rzeczywistości.

W opracowaniach metodologicznych wyszczególniane są różne rodzaje wywiadów. Ze względu na liczbę uczestników biorących w ijim udział wyróżnia się wywiad indywidualny i zbiorowy.

X Wywiad indywidualny charakteryzuje się tym, że osoba prowadząca go rozmawia w danej chwili tylko z jednym respondentem. Rozmowa może być prowadzona w miejscu zamieszkania respondenta lub w miejscu jego pracy czy nauki. Niekiedy respondenci mogą być proszeni o przybycie w inne wspólnie uzgodnione miejsc^.

Wywiad zbiorowy polega na rozmowie badacza z określoną grupą respondentów i ma najszersze zastosowanie w tzw. badaniach terenowych. Wytypowana do takiego wywiadu grupa badawcza powinna się charakteryzować określoną pod pewnymi względami jednorodnością (np. studenci tego samego roku studiów, nauczyciele gimnazjum, rodzice dzieci uczęszczających do przedszkola itp.). Ponadto wskazane jest, aby wywiad był przeprowadzony w naturalnych, codziennych warunkach. Wywiad zbiorowy prowadzi się przede wszystkim wtedy, gdy:

— Chodzi o poznanie opinii nie konkretnego człowieka, ale pewnego rodzaju zbiorowości jako określonej całości (grupy społecznej). Wiadomo bowiem, że poszczególni ludzie zachowują

147