SNB13648

40 Osoby niepełnosprawne w Polsce w latach dziewięćdziesiątych

Potrzeby tych osób koncentrują się wokół niemożliwych do realizacji podstawowych spraw bytowych (ubikacja, łazienka w mieszkaniu)! Uwiązani w czterech ścianach pragną kontaktu z ludźmi; marzą, by odwiedzić rodzinę. Niespełnionym dążeniem jest zdobycie wózka inwalidzkiego. Nie dziwi więc fakt, że na pytanie o to, co przynosi im radość w życiu odpowiadają: „teraz to już nic" [193].

Jak zatem niepełnosprawni odnajdywali się w nowej rzeczywistości, jak sobie radzili, by przetrwać trudne dla nich lata transformacji? Jakie czynniki decydowały o ich pauperyzacji oraz jakie strategie stosowali dla poprawy warunków życia? Na podstawie zebranego materiału w naszym badaniu staramy się odpowiedzieć na te pytania na następnych stronach niniejszej książki.

2.2. Dochody w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według stopnia niezdolności do pracy oraz według źródła utrzymania

Porównanie poziomu i struktury dochodów w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi, objętymi naszym badaniem w 1993 i 1999 roku, ilustruje syntetycznie tendencje, które kształtowały się w złożonym procesie transformacji systemowej. Obserwowane zmiany były w oczywisty sposób związane z postępującą wraz z wiekiem badanych ciężkością ograniczeń w funkcjonowaniu, z wprowadzeniem w 1997 roku nowego systemu orzekania o stopniu niezdolności do pracy i przyznawania uprawnień do otrzymywania świadczeń rentowych, ale również z ogólnie dużą mchliwością ekonomiczną gospodarstw domowych w latach dziewięćdziesiątych i stosowaniem różnych strategii radzenia sobie w nowej sytuacji.

Dane w tabeli 3 pokazują łączny wpływ wszystkich tych czynników na zmianę struktury ciężkości inwalidztwa oraz na zróżnicowanie poziomu dochodu na osobę w rodzinach objętych naszym panelem.

Wraz z wiekiem badanych i pogłębiającą się niepełnosprawnością oraz wprowadzeniem nowego systemu orzecznictwa zwiększył się o prawie 20 pkt. proc. odsetek osób z całkowitą niezdolnością do samodzielnej egzystencji lub całkowitą niezdolnością do pracy (orientacyjnie np. w I grupie z 3% w 1993 roku do 12% w 1999 roku; w II grupie z 26%

w 1993 roku do 36% w 1999 roku). Zmniejszył się natomiast znacznie odsetek osób z prawnie orzeczonymi najlżejszymi ograniczeniami sprawności (orientacyjnie z 57% w 1993 roku do 31 % w 1999 roku w III grupie).

W porównywanych latach wzrósł dodatkowo odsetek osób z orzeczoną niepełnosprawnością, ale bez przyznanej renty pieniężnej (z 2% w 1993 roku do 4% w 1999 roku), przy czym dotyczy to nowej kategorii orzeczeń, a mianowicie niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

W rezultacie zmian sytuacji prawnej naszych respondentów zmniejszył się nieco wśród nich odsetek osób uprawnionych do pieniężnej renty inwalidzkiej (z 86% w 1993 roku do 79% w 1999 roku). Wzrósł natomiast udział osób niepełnosprawnych z samodefmicji, tj. bez orzeczenia lekarskiego i bez uprawnień do pobierania renty (z 11% w 1993 do 16% w 1999 roku). Pogłębiona analiza zebranego przez nas materiału pozwoliła ustalić kilka istotnych aspektów tego zjawiska w odniesieniu do zmiany statusu prawnego osób niepełnosprawnych i ich sytuacji finansowej.

Tabela 3. Zróżnicowanie poziomu dochodu na osobę w rodzinie według posia

danego orzeczenia o niezdolności do pracy w 1993 i 1999 roku

	Liczba osób (w %)		^>oziom dochodu 1
Posiadane orzeczenie o niezdolności do pracy			na osobę w % przeciętnej) 1
	1993	1999	1993	1999 \
Grupy inwalidzkie:
— niezdolność do samodzielnej egzystencji (I grupa)	3	12	(109)	(104) 1
- całkowita niezdolność do pracy (II grupa)	26	36	105	101 1
- częściowa niezdolność do pracy (III grupa)	57	31	99	(94) 1
Bez grupy	14	21	92	109 1
w tym: - niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym	2	4	(133)	83 1
— nie ma, ale dawniej miał	2	4	(193)	126 I
- nie ma, choć ubiegał się	3	6	50	(76)
- nie ma, nie ubiegał się	6	6	51	121 1
Liczba osób	100	100	X	X 1
Przeciętny dochód na osobę	X	X	100	100

Uwaga: w nawiasach zamieszczamy obliczone wartości średnich, dla których współczynnik zmienności przekroczył 50%.