SNB13657

58 Osoby niepełnosprawne w Polsce w latach dziewięćdziesiątych

niepełnosprawne były całkowicie spokojne o swój byt materialny. W pjj wie równym stopniu jak inne gospodarstwa domowe osoby niepełnn. sprawne nie obawiają się biedy, nawet gdyby sytuacja się pogorszyła.

W przedstawionych opiniach przebija przekonanie osób niepełnospraw. nych, że jakoś sobie poradzą nawet w gorszej sytuacji. Wydaje się, że ten spokój o własną przyszłość jest przede wszystkim efektem pewności źródła utrzymania. Renty, choć niskie, dają poczucie stabilności sytuacji. Doświadczenie uczy, że znacznie łatwiej jest stracić pracę lub zbankruto-wać niż zostać wykluczonym z systemu zabezpieczenia społecznego. Jak wcześniej pokazywaliśmy na konkretnych przykładach utraty świadczeń rentowych, rekompensowane były wyższymi nawet emeryturami. Ryzyko bezrobocia lub bankructwa jest znacznie bardziej niebezpieczne i zazwyczaj doprowadza do nagłej marginalizacji materialnej. Warto równocześnie zaznaczyć, że to poczucie względnego spokoju o własny byt nie zmieniło się wśród osób niepełnosprawnych od 1993 roku.

Warto teraz przyjrzeć się, jak na tle tych różnych subiektywnych ocen sytuacji materialnej kształtują się oczekiwania zmiany tej sytuacji w najbliższej przyszłości - w przyszłym roku.

Porównanie częstości odpowiedzi na to pytanie wskazuje, że w badaniu w 1999 roku nasi respondenci mieli ogólnie bardziej optymistyczne oczekiwania co do najbliższej przyszłości. W badaniu w 1999 roku 6,5% respondentów spodziewało się poprawy sytuacji. W 1993 roku odsetek ten wynosił 9,4. Częściej nie spodziewano się żadnej zmiany. Opinię taką wyraziło 19,5% badanych w roku 1993, a 29,6% badanych w roku 1999. Zdecydowanie zaś rzadziej obawiano się, że sytuacja znacznie się pogorszy. Obawą taką wyrażało 34,6% respondentów w 1993 roku i 24,3% w 1999 roku.

Wyniki te zgodne są z wcześniej formułowaną hipotezą, iż osoby niepełnosprawne nie licząc generalnie na jakąś znaczącą poprawę swej sytuacji mają przeciętnie mniejsze niż na początku okresu transformacji poczucie zagrożenia swego bytu materialnego. Bardzo istotne przy tym wydaje się wyrażane przez osoby niepełnosprawne przekonanie, że poradzą sobie jakoś nawet wtedy, gdyby ich sytuacja się pogorszyła. Ta gotowość sprostania trudnościom stanowi cenną wartość społeczną. Przedstawiona w następnym podrozdziale analiza indywidualnych strategii radzenia sobie w złej sytuacji materialnej pokazuje, w jakiej mierze ta deklarowana zaradność jest realizowana w codziennym życiu osób niepełnosprawnych i ich rodzin.

2.6. Warunki i mechanizmy zmiany sytuacji dochodowej.

Indywidualne strategie poprawy poziomu życia

Przedstawione wcześniej zmiany struktury i poziomu dochodów w gospodarstwach domowych osób niepełnosprawnych wskazują na dość dużą ruchliwość ekonomiczną osób w tych gospodarstwach w poszukiwaniu nowych sposobów zarobkowania i zapewnienia lepszych warunków utrzymania zdrowia i leczenia. Nie znaczy to jednak, że wszystkim udało się obronić przed rosnącymi kosztami utrzymania, wzrostem cen leków i usług medycznych oraz skutkami bezrobocia, szczególnie dotkliwych dla osób niepełnosprawnych. Ze względu na upośledzenie zdrowia i wynikające stąd specyficzne potrzeby jest im jeszcze trudniej niż innym rodzinom wiązać koniec z końcem. Dane zebrane w naszym badaniu przedstawiają różne indywidualne i rodzinne sposoby radzenia sobie w tych niekorzystnych warunkach.

Porównanie danych w tabeli 10 potwierdza, że z upływem czasu i z nasilaniem się ograniczeń w funkcjonowaniu coraz trudniej było naszym respondentom podejmować dodatkową pracę zarobkową, uprawiać ogródek bądź sprzedawać posiadane lub wytwarzane produkty na targowisku. Równie często, jak dawniej, wykorzystywali natomiast posiadane oszczędności bądź spieniężali wartościowe przedmioty, by zaspokoić bieżące potrzeby lub wynajmowali komuś mieszkanie czy inne posiadane lokale użytkowe (np. na sklepy, biura, magazyny, garaże).

Tabela 10. Sposoby uzupełniania budżetów domowych

Wyszczególnienie	1993	1999
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi, w których (w % ogółu badanych gospodarstw):
- podjęto dodatkową pracę zarobkową	14,2	11,7
- uprawiano ogródek	49,7	41,6
- sprzedawano rzeczy na targowisku	8,1	3,1
- wynajęto komuś mieszkanie lub inny lokal	1,0	1,5
- zmniejszono oszczędności	32,5	32,5
- zaciągnięto pożyczkę w banku	23,4	30,6
- pożyczano od krewnych i znajomych	26,4	15,5