48436 SNB13633

10 Osoby niepełnosprawne w Polsce h> latach dziewięćdziesiątych

Efekty tych działań nie były jednak widoczne natychmiastowo. Badanie nad sytuacją życiową osób niepełnosprawnych zrealizowane przez nas w 1993 roku na ogólnopolskiej, reprezentacyjnej próbie 2470 osób niepełnosprawnych (Ostrowska, Sikorska, Sufin 1994) wykazało szereg wymiarów deptywacji tej grupy i istnienie społecznych, materialnych i instytucjonalnych barier przeciwdziałających integracji społecznej osób niepełnosprawnych z resztą społeczeństwa.

Badanie potwierdziło, że niepełnosprawność kumuluje różnorakie upośledzenia w wielu wymiarach sytuacji życiowej (wykształcenie, praca, materialne warunki życia, uczestnictwo w kulturze), co z kolei wpływa na ograniczanie własnych dążeń i aspiracji i uruchamia proces automarginali-zacji. Brak odpowiednich działań systemowych, mających znieść bariery architektoniczne i komunikacyjne, trudności z przystosowaniem szkół i tworzeniem odpowiednich miejsc pracy, a także społeczeństwo - generalnie rzecz biorąc - niewrażliwe na problemy osób niepełnosprawnych utrwala i pogłębia upośledzenie tej grupy, skazując ją na życie na marginesie społeczeństwa.

Analizy mechanizmów społecznego wyłączania osób niepełnosprawnych, przeprowadzone na materiałach cytowanego badania pozwoliły na dokonanie typologii i wyodrębnienie czterech wyraźnie odmiennych pod-zbiorowości tych osób, zróżnicowanych ze względu na odmienne konfiguracje marginalizujących je cech. Każda wymagała tym samym innych oddziaływań polityki społecznej, nakierowanych na specyficzne potrzeby i problemy każdej z nich.

Pierwszą z nich (20% populacji) stanowiły osoby niepełnosprawne „upośledzone statusowo”; główne problemy tej grupy nie polegały na najcięższych upośledzeniach zdrowotnych, ale raczej na kumulacji niskiego wykształcenia, biedy, ograniczeń w dostępie do opieki lekarskiej i rehabilitacji, oraz niewielkich możliwościach otrzymania pomocy z zewnątrz. Niska jakość życia tej grupy utrwalana była rezygnacją i brakiem wiary w możliwość poprawy.

W największej opozycji do tej grupy znalazły się osoby „aktywne życiowo” (27% populacji). Grupę tę tworzyli ludzie względnie młodsi, aktywni zawodowo, zamożniejsi. Ograniczenia ich sprawności nie były duże, gdyż poddani byli różnym formom rehabilitacji i programom wspomagającym, których potrafili aktywnie poszukiwać. Wielu z nich korzystało z pomocy organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych.

Była to grupa o najwyższej aktywności życiowej, posiadająca plany, dążenia i skutecznie zmagająca się z barierami i trudnościami życiowymi - za pomocą niejednokrotnie heroicznych wysiłków, zarówno własnych, jak i ich rodzin.

Osoby należące do dwóch pozostałych typów zajęły środkowe pozycje na skali marginalizacji i także ich jakość życia lokuje je między dwoma omówionymi typami. Istnieją jednak parametry, które wyraźnie różnicowały te grupy. Grupa „wyizolowani społecznie” skupiała 28% osób niepełnosprawnych, a osoby „pasywne życiowo” - 20%. Grupa osób wyizolowanych społecznie charakteryzowała się występowaniem najcięższych kalectw, jakie w sytuacji istniejących barier architektonicznych i komunikacyjnych więziły osoby niepełnosprawne we własnych mieszkaniach. Ich sytuacja materialna nie była najgorsza (najwyższe renty), jednak żyły one w znacznej izolacji społecznej i odczuwały najsilniejszą deprywację, związaną ze swoją sytuacją życiową. Ostatnia z wyróżnionych grup została scharakteryzowana jako „pasywni życiowo” - osoby nie pracujące, nie posiadające żadnych aspiracji, zainteresowań ani obowiązków, choć poziom ich ograniczeń nie tłumaczył takiej bierności. Głównym ich problemem była bezczynność i niemożność wypełnienia czasu, gdy zabrakło im pracy zawodowej.

Każda z tych grup wymagała więc odrębnych środków, pomagających rozwiązać ich specyficzne problemy. Potrzebowały one - co warto podkreślić — różnych proporcji „twardych” oddziaływań, wymagających nakładów finansowych (tworzenie instytucji pomocowych, edukacyjnych, programów rehabilitacji medycznej i zawodowej, tworzenia miejsc pracy itd.) oraz „miękkich” sposobów działania, polegających na aktywizacji samych osób niepełnosprawnych i ich otoczenia (grup samopomocowych, organizacji lokalnych, parafii itd.).

Od realizacji omawianego badania upłynęło sześć lat. W okresie tym kształtowała się i klaryfikowała nowa polityka społeczna w stosunku do osób niepełnosprawnych. Zostały uchwalone nowe ustawy, regulujące różne aspekty ich życia, powstały nowe instytucje, programy. Wszystkie te działania i regulacje prawne czynione były w duchu zabezpieczenia podstawowych potrzeb osób niepełnosprawnych, przy czym główna ich ideologia różniła się programowo od socj alno-ochronnych zasad wspomagania,jakie miały miejsce w poprzednim systemie. Nowe koncepcje polityki społecznej odwoływały się do własnych, kreatywnych możliwości osób