DSC02384

średnio do praktyki, gdyż warunki, w jakich są one prowadzone znacznie różnią się od warunków naturalnych.

Eksperymenty póltechniczne są prowadzone w specjalnych zakładach doświadczalnych lub tzw. liniach pilotażowych zakładów produkcyjnych. Techniki i metody pomiarowe stosowane w tych eksperymentach są prostsze i mniej precyzyjne niż w eksperymentach laboratoryjnych.

Eksperymenty przemysłowe są wykonywane w warunkach naturalnych, a ich celem jest najczęściej sprawdzenie w warunkach produkcyjnych wyników badań laboratoryjnych, zastosowanie nowej technologii czy wniosku racjonalizatorskiego.

Niektórzy metodolodzy nauk społecznych, jak np. E. Babbie, wymieniają tzw. eksperyment podwójnie ślepy³⁹⁵. Jest to eksperyment, który ma służyć wyeliminowaniu bądź przynajmniej minimalizowaniu wpływu badacza na jego rezultat. W tym eksperymencie ani badani, ani eksperymentatorzy mający kontakt z badanymi nie wiedzą, która grupa jest eksperymentalna, a która kontrolna. Autor wyjaśnia istotę tego eksperymentu na przykładzie medycznym. Otóż jedni pacjenci otrzymują testowany lek, a inni „placebo”, ale lekarz badający wpływ tego leku na organizm pacjenta nie wie, który z pacjentów otrzymuje „placebo”, a który właściwy lek. Podobny eksperyment można przeprowadzić również w niektórych badaniach pedagogicznych.

W badaniach pedagogicznych największe zastosowanie mają przede wszystkim eksperymenty naturalne. Sprawiają one jednak duże trudności zarówno ze względu na ich organizację, jak i kontrolę zmiennych pośredniczących³⁹⁶. Eksperyment nie może zastępować innych metod badawczych, ale w badaniu niektórych problemów jest metodą niezastąpioną. Oprócz niewątpliwych zalet, może być również źródłem istotnych błędów badawczych. Pierwszym i podstawowym źródłem tych błędów jest brak związków z określoną koncepcją teoretyczną (dotychczasowym dorobkiem nauko-

^3,5 E. Babbie: Op. cit, s. 249-250. "* H.-H. Kruger. Op. eh, s. 178.

wy ni w danej dziedzinie). Ponadto inne źródła błędów tkwiące w eksperymencie, to:

-    brak dostatecznej kontroli zmiennych zależnych i niezależnych,

-    brak właściwego porównania uzyskanych wyników,

-    uzależnianie wyniku eksperymentu od nastawienia i oczekiwań eksperymentatora,

-    niewłaściwy dobór grup porównawczych i osób przeprowadzających eksperyment,

-    nieadekwatny czas trwania eksperymentu,

-    nadanie eksperymentowi zbyt szerokiego rozgłosu¹⁹⁷.

2.3.2.3. Logiczne podstawy

metody eksperymentalnej

Badania eksperymentalne w pełnym tego słowa znaczeniu powinny uwzględniać w swoich założeniach tzw. logiczne podstawy metody eksperymentalnej, za które metodologowie przyjęli sformułowane przez J.St. Milla w jego Systemie logiki dedukcyjnej i indukcyjnej metody wnioskowania indukcyjnego¹⁹⁸. Sformułował on pięć takich metod i nazwał je kanonami. Dla ich określenia przyjęły się następujące nazwy:

-    metoda (kanon) jedynej zgodności,

-    metoda (kanon) jedynej różnicy,

-    metoda (kanon) pośredniej różnicy lub połączonej zgodności i różnicy,

-    metoda (kanon) zmian towarzyszących,

-    metoda (kanon) reszty³ .

Największe znaczenie dla badań metodą eksperymentalną mają dwa pierwsze kanony, czyli jedynej zgodności i jedynej różnicy. W praktyce częściej eksperymenty prowadzone są w oparciu o kanon Jedynej różnicy”, który jest uznawany za najważniejszy.

^5,7 Metody badań pedagogicznych w zarysie. Op. cit., s. 96-97. ^m J. Pieter: Op. cit.. s. 88. ^m W. Zaczyński: Op. cit., s. 92-95.