edukacja16

I

i

312

Zacofanie edukacyjne łat osiemdziesiątych

Maria Grzego rzewska

XX wiek

ustąpić wobec powszechnego oporu. W 1989 roku rozpoczął się w Polsce proces przywracania niepodległości i demokracji.

W latach osiemdziesiątych pogłębiało się zacofanie edukacyjne Polski, narastające systematycznie od II wojny światowej, szczególnie widoczne w zestawieniu z demokratycznymi państwami Europy. W 1988 roku tylko nieco ponad 50% dzieci w wieku 3-6 lat korzystało z przedszkoli, tylko 43% absolwentów szkół podstawowych uczyło się w szkołach średnich, a zaledwie 10% młodzieży podejmowało naukę w szkołach wyższych. W 1987 roku znów powołano do życia Komitet Ekspertów do Spraw Edukacji Narodowej, ale wyniki jego prac, opublikowane dwa lata później, nie przystawały już do rzeczywistości powstałej po upadku dyktatur}''.

Okres powojenny, z wszechwładną cenzurą i ideologiczną presją komunistycznej partii, nie sprzyjał rozwojowi nauk pedagogicznych. O ile w pierwszych powojennych latach usiłowali pisać i działać pedagodzy czynni jeszcze przed wojną, o tyle od końca lat czterdziestych nastąpił prawie półwiekowy regres. Aleksander Kamiński (1903-1978) usiłował kontynuować doświadczenia harcerskie, jednak dwukrotnie mu to uniemożliwiono, najpierw w 1949 roku, a następnie po krótkiej próbie reaktywowania prawdziwego harcerstwa w 1958 roku; w latach sześćdziesiątych zajmował się min. wychowawczym oddziaływaniem samorządu uczniowskiego. Helena Radlińska (1879-1954) rozwijała koncepcję pedagogiki społecznej i zajmowała się teorią pracy kulturalno-oświatowej. Marian Falski (1881-1974), autor popularnego elementarza (pierwsze wydanie w 1910 roku, ostatnia wersja w 1975 roku), specjalizował się w teorii organizacji oświaty. Maria Grzegorzewska (1888-1967) prowadziła badania w zakresie pedagogiki specjalnej i rewalidacji dzieci upośledzonych. Jan Konopnicki (1905-1980) po powrocie z emigracji zajmował się m. in. problemem niepowodzeń szkolnych. Ludwik Chmaj (1888-1959) opracował przęgląd współczesnych doktryn pedagogicznych. Wielu innych starało się pracować z pożytkiem dla rozwoju oświaty, koncentrując się na badaniach szczegółowych, min. w dziedzinie pedagogiki społecznej i opiekuńczej, pedagogiki specjalnej, kształcenia zawodowego, oświaty dorosłych, dydaktyki, historii wychowania. Jednak od początku lat pięćdziesiątych pedagogikę zdominowali bądź oportuniści, gotowi adoptować do polskich warunków „osiągnięcia” pedagogiki sowieckiej, bądź naukowe miernoty, politycznemu serwilizmowi zawdzięczające tytuły i wysokie nakłady swoich publikacji. Wśród zasłużonych dla reżimu pedagogów znaleźli się m.in. Heliodor Muszyński (1931) zajmujący się teorią wychowania oraz wychowaniem moralnym, wieloletni przewodniczący ateistycznego Towarzystwa Szkoły Świeckiej, czy Bogdan

Suchodolski (1903-1992), autor zalecanych choć nie czytanych prac o wychowaniu, który w okresie stanu wojennego wspierał ekipę Jaruzelskiego, przewodnicząc fasadowej Narodowej Radzie Kultury.

Komuniści uparcie powtarzali kłamstwa o swoich rzekomych osiągnięciach w dziedzinie oświaty i nauki. Jednak najważniejsza koncepcja wychowawcza powojennej Polski powstała w obrębie Kościoła katolickiego. Stworzył ją ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987), w latach pięćdziesiątych twórca metody rekolekcyjnej, nazwanej Oazą Dzieci Bożych, następnie w 1957 roku założyciel Krucjaty Trzeźwości, w rok później przekształconej w Krucjatę Wstrzemięźliwości, zlikwidowanej przez władze komunistyczne w 1960 roku. Po kilkumiesięcznym uwięzieniu ks. Blachnicki ponownie podjął prowadzenie rekolekcji oazowych, z których w 1969 roku wyrósł Ruch Żywego Kościoła, od 1976 roku przemianowany na Ruch „Swiatło-Życie”. Ruch ten nie tylko uformował poważny procent duchowieństwa w Polsce, ale wywarł wielki wpływ na wychowanie znacznej części polskiej młodzieży. Oblicza się, że do końca okresu komunistycznej dyktatury w 1989 roku, w oazach uczestniczyło ponad 700 tysięcy młodych ludzi, jednak zasięg rozmaitych form oddziaływania Ruchu (pielgrzymki, piosenki oazowe, działalność spółeczna) był o wiele szerszy.

9. Odzyskana demokracja

Zmiany polityczne 1989-1990

Zmiany, które nastąpiły po obradach okrągłego stołu i po częściowo demokratycznych wyborach w czerwcu 1989 roku, spowodowały załamanie się systemu komunistycznego i stopniowe odbudowywanie demokracji, czego symptomami były pierwsze demokratyczne wybory: samorządowe w maju 1990 roku, prezydenckie w listopadzie (I tura) i grudniu (II tura) 1990 roku i parlamentarne w październiku 1991 roku. Zmianom w Polsce sprzyjała sytuacja międzynarodowa, gdyż jesienią 1989 roku państwa Europy Wschodniej uwolniły się od sowieckiej dominacji i komunistycznych dyktatur (tzw. jesień narodów), a w 1991 roku nastąpił ostateczny rozpad Związku Sowieckiego.

Nowe priorytety edukacyjne

Już w 1990 roku nowe Ministerstwo Edukacji Narodowej ogłosiło tzw. priorytety edukacyjne, określające kierunek przewidywanych zmian. Wymieniono w nich m.in. przekazanie przedszkoli i szkół podstawowych władzom samorządowym, stworzenie możliwości zakładania szkół niepaństwowych, rezygnację z narzucania szkołom jednakowych programów i podręczników. Uchwalona w maju 1990 roku ustawa dokonała zmian w dotychczasowym ustawodawstwie,