IMAG0099

136    (CHŁOP) - CMENTARZ CMENTARZ

Były jednak zasadnicze zmiany w potraktowaniu chłopa przez pozytywistów. Po raz pierwszy zaczyna on być podmiotem artystycznym, który jest interesujący nie tylko ze względu na 1 jakieś sprawy ogólne, ale sam w sobie, jako człowiek. Zasługa to przede wszystkim dwojga ' I autorów: Prusa jako autora Placówki (1885) i Orzeszkowej, autorki Chama (1888). Józef Ślimak i Paweł Kobecki otwierają w dziejach naszej literatury o tematyce chłopskiej zupełnie nowy rozdział. Walczący o ziemię bohater powieści Prusa nie jest już tylko ilustracją tezy o przywiązaniu chłopa do ziemi. Ma wprawdzie sporo śladów przywar przypisywanych chłopom pańszczyźnia- 1 nym, jest ciemny i bierny, chętnie szukałby pomocy w dworze, jest przecież w nim i coś z nieugiętego bohatera romantycznego, gotowego poświęcić wszystko w walce o grunt, o ziemię; 1 | Syn jego Jędrek to już przedstawiciel nowego pokolenia: pokolenia w pełni uwłaszczonego. Nie ściąga już czapki przed panem, odrzuca „pańskie" prawa, otwarcie rozprawia o niesprawiedliwym I j podziale gruntów. Bogatszą i ciekawszą sylwetkę chłopskiego bohatera stworzyła Orzeszkowa. r| Paweł Kobecki, prezentujący pierwotną religijność i ewangeliczną wręcz prawość, to bogata rl wewnętrznie, fascynująca osobowość.

Bohaterowie ci zapowiadają kreacje chłopów z literatury młodopolskiej. Drogi, na którą ] weszli Prus i Orzeszkowa, nie kontynuują bowiem ani A. Dygasiński, autor rozlicznych nowel i powieści o tematyce chłopskiej (Beldonek, 1888; W Swojczy, 1899; Margiela i Margielka, 1901), ani tym bardziej I. Maciejowski-Sewer, twórca obrazków „malowanych w słońcu". Obaj ci autorzy w o wiele większym stopniu podejmują tradycję Kraszewskiego z jego przedmiotowym widzeniem problematyki chłopskiej. Trzeba było czekać dopiero na twórców tej miary, co j Żeromski, Orkan, Kasprowicz i Reymont, by spotkać się oko w oko z chłopskimi bohaterami 1 godnymi stanąć obok bohaterów z innych warstw społecznych.

Lit.: I. Franko, Chłop polski w świetle poezji polskiej, „Ruch” 1887; Ostoja [J. Sawicka], Postacie ludowe w beletrystyce, „Przegląd Literacki” (dod. „Kraju”) 1888, nr 30-34; K. Wojciechowski, Zagadnienia społeczne w powieści polskiej w w. XVIII i w początkach w. XIX, 1906; J. E. Płomieński, Problematyka ludowa w polskiej literaturze naturalistycznej, „Wiedza i Życie" 1936. z.

4-5; W. Wołk-Gumplowiczowa, Chłopi, mieszczaństwo i szlachta w powieści polskiej w pierwszej połowie XIX w., „Przegląd Socjologiczny" 1939; M. Piszczkowski. Idylla pańsko-chlopska w literaturze polskiej, 1949; M. Żmigrodzka, Z problematyki powieści chłopskiej. Wiking i chłop (Z dziejów tematu), „Wieś Współczesna” 1957, nr 10; M. Piszczkowski, Wieś w twórczości Słowackiego, „Pamiętnik Literacki” 1964, z. 1; M. Inglot, M. Jakubiec, Przodkowie i potomkowie „Ostapa Bondarczuka", „Prace Literackie” 1968; J. Dętko, Świadomość spoleczno-narodowa chłopów w świetle utworów literatury pięknej lat 1864—1939, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1967; J. Dętko, K. Dunin-Wąsowicz, Współuczestnicy narodowej sprawy. Proza polska o udziale chłopa w powstaniu styczniowym i dojrzewaniu jego narodowej świadomości, 1973; F. Ziejka: W kręgu mitów polskich, 1977; Złota legenda chłopów polskich, 1984.

Franciszek Ziejka

W konwencji go' i niesamowitości. Wyst S. Witwicki, Bitwa j Goszczyński, Król za porównywano komn Krasiński, Noc letnie deszcz, pioruny, szun i zamknięte — „pn zjawiska (Z. Krasiń Goszczyński, Stras: Pierwsza młodość, \ W bardzo waż ludową, znalazło s z tego kręgu posł zarysowanej fabuł straszna), w który kwiatu wyjawiają Chodźko, Malin3 obrzędów oraz i Dziady cz. I, II cmentarza i zali i łączyła się częs koniec; J. N. K Witwicki, Pieśń ważnym symbó J. K. Radecki, Wielką po akermańskie; f w nastroju gro historii zaklęte Zamek kanio _przedstawiała