P1190103 (2)

136 POGAŃSKI CMENTARZ CZY ŚWIĘTY GAJ?

użytkowania nabierały wtórnych, sakralnych funkcji. Czego zatem brakuje, abyl tezę na rzecz istnienia w tym miejscu świętego gaju można było jeszcze bardziej uprawomocnić Argumentem byłoby zidentyfikowanie na obrzeżach cmenia-rzyska rowu - ogrodzenia, wyznaczającego zasięg świętej przestrzeni. Czy się ono tam znajduje? Na to pytanie brak na razie odpowiedzi.

Rozdział 7

Wielkie kopce małopolskie

Monumentalizm, który zadziwiał od dawna

Osobliwością ziem południowej Polski doby plemiennej są monumentalne kopce, określane niekiedy mianem kurhanów typu krakuszowickiego'. Wyróżniają je spośród innych przede wszystkim rozmiary - średnica przekracza niekiedy 50 m, przy zachowanej do dnia dzisiejszego wysokości co najmniej 10 m. Wszystkie widoczne są z daleka i stanowią wyróżniający element krajobrazu. Kopce występują w pobliżu dawnych ośrodków władzy plemiennej ■Mezesnopiastowskiej: w Przemyślu, Sandomierzu i Krakowie; w tym ostatnim przypadku mamy do czynienia ze zwielokrotnioną ich liczbą, co wyróżnia Kraków, na de innych miejsc. Kopiec, od którego cala grupa wzięła nazwę, nokalizowam jest w Krakuszowicach kolo Bochni. Rozkopano go jeszcze w XIX w., na jego szczycie ponoć rósł dąb. Do naszych czasów kopiec przetrwał w stanie szczątkowym. Obiekty do niego podobne nie pojawiają się w innych regionach naszego kraju.

H Kopce małopolskie już od średniowiecza fascynowały zarówno badaczy, jak i miejscowych regionalistów. Przypisywano im różne, niekiedy najbardziej fantastyczne funkcje oraz okoliczności związane z czasem ich powstania. W lokalnych legendach 1 przekazach źródłowych kopiec sandomierski łączono z wątkiem najazdów tatarskich, podczas gdy w przypadku Krakowa zachowane podania wiążą występowanie tamtejszych kopców z legendami dynastycznymi odnoszącymi się do początków tego ośrodka; w przypadku kopca przemyskiego, który nosi podwójną nazwę, obecne są obydwie wersje. Wszystko to sprawiało, że już przed laty podejmowano próby zbadania ich wnętrza. Największy rozgłos zyskały badania kopca Krakusa, przeprowadzone w okresie njlędzywojennym przez Polską Akademię Umiejętności w Krakowie. W pozostałych przypadkach ograniczone co do zakresu prace prowadzono zarówno w wieku XIX (w Przemyślu), jak i po drugiej wojnie światowej (w Przemyślu i Sandomierzu). Ich wyniki rzucają nowe światło na kwestie budowy i funkcji kopców, w porównaniu z podobnymi obiektami występującymi w innych częś-' Tomiin .kopce typu krakuszowlddego' wprowadził do Mictatury przedmiotu A. Żołd (1974: 120). Zmody-Rlrowanj I skrócono wersjo niniejszego rozdziału było przedmiotem oddzielne) publikacji (por A. Buko 2004).