IMAG0778 (6)

XLVI calności do wykształcenia, od nieokreśloności'/dWustalenia, przeto również owo przybliżenie do ©noty musi polegać na ustawieniu. Niedobrze, jeżeli moralność jest chwiejna,; i źle jest, gdy sie utrwala coś niemoralnego. 'Odirzueająe jedno' ||drugie, wyrazimy cel dyscypliny w słowach: si^Jł a r gjtfcejŁjfii mo-rajnego” (§ 141).

Niejednokrotnie już krytykowano Herbarta ża takie sformułowanie celu wychowania. Zarzucano mu, że ter jest¹ cel zbyt jednostronnie moralny, gdyż nic nie mówi o przygotowaniu młodzieży do służby dla społeczeństwa i państwa. Zarzucasiil mu również, że formułując w ten sposób cel wychowania miał na myśli tylko jednostkę ludzką, a zapomniał o życiiu społecznym i takich grupach społecznych, jak naród i państwo.

Obrońcy Herbarta odpowiadali na to, iż to ujęcie zagadnień pedagogicznych od strony ’ j ednoSfki wynikło z podziału zagadnień pomiędzy dwie dyscypliny: pedagogikę ii politykę. Obydwie miały się zajmować zagadnieniem, jak realizować pięć idei mo-. rałnych, przy czym pedagogika¹ miała się zajmować realizówa-niem tych idei w jednostce, a polityka w społeczeństwie. Pierwej szą dyscyplinę Herbart opracował, a drugiej nie zdążył. Stąd niesłuszne wrażenie, jakoby nie doceniał icelów społecznych w wychowaniu.

Argument ten nie jest jednak przekonujący, jakkolwiek bowiem Herbart polityki rzeczywiście nie opracował tak szczegółowo, jak Opracował pedagogikę, to jednak dWI^jgfjf. zarys w swojej Krótkiej encyklopedii filozofaA z 1831 roku⁸⁸. Znajduje się w niej artykuł pt.: O sztuce rządzenia państwem³⁰. Zajrzyjmy do tego artykułu.

Po umiarkowanych, ostrożnych, a skutkiem tego niewyraźnych argumentach, że państwo nie wywodzi się z umowy społecznej, jak uczył J. J. Rousseau, lecz jest faktem naturalnym, że składa się z grup społecznych i władzy podtrzymującej pokój wewnętrzny i chroniącej od niebezpieczeństw zewnętrznych,

⁸¹ Kurze Encyklopadie der Philosophie, H,, t. II. »» Von der Staatskunst, s. 182—148,