CCI00253

138 Zarys wykładów pedagogicznych

uksztalcalności do wykształcenia, od nieokreśloności do ustalenia (§ 4), przeto również owo przybliżenie do cnoty musi polegać na ustaleniu. Niedobrze, jeżeli moralność jest chwiejna, i źle jest, gdy się utrwala coś niemoralnego. Odrzucając jedno i drugie, wyrazimy pojęcie dyscypliny w słowach: siła charakteru moralnego.

§ 142. Zarówno w charakterze, jak w moralności należy niejedno rozróżnić, o czym będzie mowa w dalszym ciągu.¹ Na razie przypominamy, że ustalenie woli, które nazywa się charakterem, polega nie tylko na chceniu, lecz również na niechceniu. To niechcenie może być brakiem chcenia, ale również chceniem negatywnym, odrzucającym, wykluczającym. Przy surowym rządzie nad dziećmi, broniącym dostępu wszelkiej pokusie wiodącej na manowce, powstaje raczej jako stała cecha brak chcenia; ale też skoro tylko wychowanie się skończy, pojawiają się z lękiem oczekiwane okazje i wychowanek może się szybko zmienić nie do poznania. Zadanie dyscypliny trzeba tak pomyśleć, aby obejmowała zarówno chcenie, jak odrzucanie.

ROSYJSKIE USTAWY SZKOLNE W XIX STULECIU

Ustawa szkolna z 1804 roku przy całej swej ograniczoności i połowiczności miała — historycznie rzecz biorąc — znaczenie postępowe. Wyrażało się ono między innymi w tym, że uslawa wiązała szczeble szkolne między sobą, poszerzała uprawnienia szkolne na niższe warstwy społeczeństwa (jak podaje Stefan Truchini we Współpraca polsko-rosyjska nad organizacją szkolnictwa rosyjskiego w' początkach XIX wieku. Wrocław 1960: w 1800 r. w ogromnym imperium rosyjskim było zaledwie 315 szkół ludowych, w których 790 nauczycieli uczyło 19 915 uczniów), poszerzała zakres wiadomości realnych w programach nauczania ilp. W wielu wypadkach widoczne jest podobieństwo do ustawy Komisji Edukacji Narodowej, co zresztą nie dziwi, skoro przy tworzeniu ustawy pracował też Adam Jerzy Czartoryski wraz z księdzem Hieronimem Strojnowskim.

Ustawa z 1864 roku o szkołach ludowych, jakkolwiek wyrażała obawy władz przed zbytnim upowszechnieniem oświaly ludowej, to jednak stanowiła krok naprzód w przekształcaniu szkoły stanowo - pańszczyźnianej w szkołę klasowo - burżuazyjną.

Ustawa z 1874 roku o szkołach ludowych była krokiem wstecz i akcentowała konieczność zapewnienia w szkołach ducha w'iernopoddańczego, nasilając nadzór nad szkołami ze strony państwa, cerkwi i miejscowego zicmiaństwa.

Przedruk poniższych fragmentów ustaw według: Chrestomatija po istorii piedagogiki. Zebrał W. Z. Smirnow. Wyd. II uzupełnione. Moskwa 1961. Tłumaczył Leon Loś.

Źródło: [1 ]

URZĄDZENIE SZKÓŁ PODLEGŁYCH UNIWERSYTETOM

(Ustawa z 1804 r.)

1.    Następujące zakłady szkolne podlegają uniwersytetom: gimnazja, powiatowe, parafialne oraz inne, występujące pod jakąkolwiek nazwą szkoły i pensje, znajdujące się w guberniach a przypisane do uniwersytetu²

2.    Wyłączone są z tego szkoły podległe Najwyższemu Synodowi³ i te, które z powodu szczególnych okoliczności zostały podporządkowane innej władzy'.

1

Chodzi o rozważania znajdujące się w następnych — opuszczonych w niniejszej publikacji — rozdziałach i paragrafach - przyp. red.

2

   Nadzór uniwersytetów nad szkołami niższych stopni wprowadziły Tymczasowe przepisy oświecenia publicznego podpisane przez cara Aleksandra 1 dnia 24 stycznia 1803: późniejsza o prawie dwa lata Uslawa z listopada 1804 r. niewiele się od nich różni - przyp. red.

3

   Instytucja zwierzchnia kościoła prawosławnego w Rosji ustanowiona w 1721 r. przez cara Piotra I w celu uzależnienia kościoła od władzy państwowej - przyp. red.    r

⁵ Chodziło mi. in. o akademie i seminaria duchowne, o szkoły wojskowe i o założony nrzcz Katarzynę II w 1764 r. Instytut Smolny i inne wzorowane na nim instytuty dla dziewcząt - prz,vp. red.