47930 IMAG0752 (6)

XXI

drobnymi pracami — przede wszystkim Zarys wykładów pedagogicznych oraz nie wykończony rękopis pt.: Listy o zastosowaniu psychologii do pedagogiki.

Herbart zmarł nagle, rażony apopleksją 14 sierpnia 1841 roku.

5. Charakterystyka

Uczeń i wydawca dzieł Herbarta G. Hartenstein tak go scharakteryzował: „Wzrostem nie przekraczał średniej miary. Był zwartej budowy dała, muskularny; poruszał się szybko, energicznie, pewnie, zdecydowanie. Miał niebieskie oczy, odznaczał się wyglądem wytwornego pana, był pełen godności, opanowany, Zachowujący równomiernie cichą powagę. Nigdy nie wychodził z formy, ani w zewnętrznym zachowaniu się, ani w postępowaniu z innymi, ani w rozmowie, ani podczas zabawy. Był cenionym nauczycielem. Cechowała go nade wszystko moralna powaga i moralna surowość. Przy pierwszym zetknięciu mogło się wydawać, że jest zimnym formalistą, w głębi jednak pełen był życzliwośd, współczucia i dobroci. Lepiej odczuwał wzniosłość niż piękno. Dlatego kochał się w muzyce Beethovena. Wyrażał się w sposób naturalny, ale z dobrym smakiem”.

Wypadło mu żyć w czasach burzliwych, pełnych gwałtownych przełomów politycznych, a jednak skutkiem tego, że nie był sangwinikiem, że był tak opanowany, żę w dodatku powodował się zasadą, aby się trzymać z daleka od walk politycznych, życie mu ubiegło na spokojnym rozmyślaniu, na rozległych studiach nad filozofią i matematyką, a przede wszystkim na wytężonej pracy pisarskiej.

W jednym wypadku Herbart porzucał postawę teoretyka i stawał się praktykiem. To było wtedy, gdy chodziło o wychowywanie i nauczanie dzieci i młodzieży. Herbart był urodzonym nauczycielem i wychowawcą. Ta praca go brała. Świadczy o tym jego praktyka nauczycielska w domu Steigerów, a jeszcze bardziej entuzjastyczny udział w reformie szkolnej Wilhelma Humboldta.

Praktyka pedagogiczna dostarczała pokarmu jego myśli ba-