Image001501

VII FRAGMENTY „UWAG” DO „RODU LUDZKIEGO”

Uwagi są spisane na 12 kartach (24 stronach) ręką Staszica; o ile można wnosić, tej części dzieła nie dawał do przepisywania, prawdopodobnie chciał w ten sposób zapobiedz błędom przepisywacza ze względu na liczne uwagi, mieszczące dużo obcych nazwisk i liczb. Zachowały się Uwagi w rękopisie fragmentarycznie. Dla ich powstania i ostatniej redakcji przynoszą fragmenty szczegół jeden bardzo charakterystyczny: oto już po spisaniu Uwag zmienia Staszic porządek poszczególnych rozdziałów. I tak: rozdział 20, w rękopisie (str. 57) zatytułowany: Pierwiastkowe wyobrażenia o umarłych, został oznaczony w wydaniu jako rozdział 21; rozdział 21 w rękopisie (str. 59): Pierwiastkowe wyobrażenia o morzu zmieniony jest w wydaniu na rozdział 22; rozdział 22 w rękopisie (str. 60): Pierwiastkowe wyobrażenia w ludziach ognia, ciemności, światła i piorunów ma w wydaniu liczbę 23; rozdział 23 w rękopisie (str. 65): Pierwiastkowe wyobrażenia księżyca i słońca zmieniony w wydaniu na rozdział 24; rozdział 24 w rękopisie (str. 67): Pierwiastkowe bóstwienie wyobrażeń imaginacyj czyli iestw imaginacyjnych, otrzymał w wydaniu liczbę 25-tego; wkońcu rozdział 28: Pierwiastkowy strój czyli ubiór Apunów, Worogów, Monitów, Maratów, Iftegów, Immanów, Emmanów są to nazwiska pierwotnych kapłanów (str. 86) i rozdział 29: Przyjaźń w epoce drugiej (rękopis str. 89) zmienione są w wydaniu na rozdziały 29 i 30. Najciekawsza jest zmiana, jaką Staszic przeprowadził pod koniec Uwag: oto po rozdziale 66 dał własną ręką następujący odsyłacz: „patrz karta 283. Rozd. 67. [poprawione z 66] Honor”, przeniósł więc z poprzedniej części rękopisu ustęp o honorze po rozdziale 66-tym, jak też w istocie jest w wydaniu. Wobec tego zmienił liczbowanie następującego rozdziału, oznaczonego pierwotnie liczbą 67, na 68.

Ponadto przed rozdziałem 68 ma rękopis nagłówek: Uwagi nad epoką szóstą, co nie jest zaznaczone w wydaniu. Wynika więc z tego, że i w Uwagach zamierzał przeprowadzić Staszic podział na sześć epok, podobnie jak pierwotnie uczynił to w poemacie samym, potem jednak zaniechawszy podziału tego w Rodzie ludzkim, nie przeprowadził go też w Uwagach.

Zachowane urywki rękopisu Uwag zawierają poprawki autora, uwzględnione następnie w wydaniu; nie mają one jednak większego znaczenia, po większej części odnoszą się do drobnych tylko zmian. Przechodzę je porządkiem stron rękopisu:

Strona 8 — Dzieła, tom VII, str. 401, w. 4 po 1759 dodano: dnia; w 8 przed Clereaut dodane: uczonego, w. 11 n. zdanie „jak uważaniem ich zatrudniono się więcej, jest odkrytych 43 Komet” zmienił Staszic na: „jak więcej uważaniem ich zatrudniono się, jest nowych Komet czterdzieści trzy”. W. 13 n. „ciał takich może tysiącami należy” zmieniono na: „ciał takich może tysiące należą”. Wyraz „sistematu” w temże zdaniu był pierwotnie po „słońca”, następnie przed wyrazem „jednego”, wkońcu umieścił go po wyrazie: „jednego” tak, że ostateczne brzmienie zdania całego wyszło w tej formie: „ciał takich może tysiące należą do jednego sistematu naszego słońca”. W. 15 przed „14 kwietnia” dodano: „dnia” W. 19 przekreślony wyraz „podnieść” powtórzył Staszic ponownie; w. 22 formę „zbiec się” poprawił na „zbiega się”.

Stona 9 — tom VII, strona 402 w. 1 przed „z planetami” dopisane: „z słońcem; lub ich satellitami”: po skreśleniu ich poprawiono na: „z ich satellity”. W. 3, 5, 10 parokrągi: parokręgi; w. 6 po „chociaż” skreślone: „się” przeniesione do końcowego czasownika: niespotkają. W. 7 żywiołokrągów: żywiołokręgów. W. 13 n. zaimek „ten” pierwotnie umieszczony przed: który, następnie po liczbie 1680, umieszczony wkońcu na pierwotnem miejscu; w. 13 przechodząc: przechodził; w. 14 diametru: średnicy; w. 15 wpadnie początkowo po wyrazie kiedyś, przeniesiony po zwrocie: w słońce, w. 17 ten poprawione na: tenże; w. 18 Zaimek naszem, dodany do słońcem, przekreślony.

Strona 14 =- strona 404, w. 15 osepowe poprawione na: zsepowe z dopisaniem wyrazu: „góry”. W. 16 przecinek po wyrazie w Saturnie zmieniony na: i. W. 19 przed „satellity” dodane: „na”. Strona 407 w. 3 „od nich” przed „nieoddzielne” skreślone. W. 6 spłonić ma: poprawiono na: spłonieje, ponadto dopisano u góry: „ogniem” przed

14