img018 (52)

102 Tadeusz Sokołowski

-    prawo do skutecznego środka odwoławczego - art. 13,

-    prawo do wolnych wyborów - art. 3 Protokołu nr 1,

-    prawo do swobodnego poruszania się i wyboru zamieszkania — art. 2 Protokołu nr 4,

-    zakaz wydalania obywateli - art. 3 Protokołu nr 4,

-    zakaz dyskryminacji - art. 14 i Protokół nr 12¹⁰⁰,

-    ochrona cudzoziemców przed wydaleniem - art. 4 Protokołu nr 4 -zbiorowego i art. 1 Protokołu nr 7 - indywidualnego,

-    prawo do poszanowania mienia i prawo do nauki - Protokół l¹⁰¹,

-    równość małżonków - art. 5 Protokołu nr 7.

Niezwykle istotne znaczenie ma to, że Konwencja gwarantuje skuteczne wykonywanie i poszanowanie praw, poprzez swoistą procedurę kontrolną, która stała się wzorem dla innych systemów ochrony praw człowieka. Przewiduje skargę międzypaństwową i skargę indywidualną.

Mechanizm skargi międzypaństwowej jest wykorzystywany sporadycznie, do tej pory złożono jedynie 19 skarg (przeciwko Wielkiej Brytanii, Włochom, Grecji, Turcji)¹⁰².

W odróżnieniu od tego mechanizmu, skarga indywidualna jest wykorzystywana na masową skalę¹⁰³. Do 1989 r. pierwotny system wystarczał do efektywnego funkcjonowania ochrony praw człowieka. Jednakże - w miarę rozwoju Rady Europy, która zwiększała swój skład członkowski, a także wzrostu świadomości swoich praw przez obywateli państw-stron, jak i stopnia zawiłości wnoszonych skarg - system ten zaczynał być niewydolny (2 lata trwało wstępne rozpoznanie sprawy, 5-6 lat oczekiwano na wydanie orzeczenia przez Trybunał, a 10-12 łat jeśli wykorzystano wszystkie środki odwoławcze). Zmianę systemu skargowego dokonał Protokół dodatkowy nr 11, przyjęty 11 maja 1994 r., wszedł w życie 1 listopada 1998 r. Na jego podstawie kompetencje rozpoznawcze zostały przekazane do stałego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (art. 11), który zastąpił dotychczasowy Trybunał i Komisję Praw Człowieka. Postępowanie przed nim jest obligatoryjne (art. 33 i 34). Zostały wyeliminowanie kompetencje orzecznicze Komitetu Ministrów Rady Europy, który nadal zachował możliwość nadzoru nad wykonaniem orzeczeń Trybunału przez strony Konwencji.

¹⁰⁰    Został podpisany 4 listopada 2000 r., nie wszedł w życie - wymaganych jest 10 ratyfikacji, a do 25 marca 2004 r. podpisało 33 państw (Polska nie podpisała), z tego ratyfikowało 5 - Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Cypr, Gruzja, San Marino, Serbia i Czarnogóra.

¹⁰¹    Został podpisany w Paryżu 20 marca 1952 r., wszedł w życie 18 maja 1954 r.

¹⁰²    Por. R. Hliwa, Model ochrony prawa człowieka w systemie Rady Europy. Mechanizmy Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, [w:] Ochrona praw człowieka w świecie..., op. cit., przypis 2, s. 193-194; zobacz także K. Lasak, Normatywna konstrukcja skarg międzypaństwowych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, „Studia i Materiały”, Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych, Warszawa, 1997 r.

¹⁰² Por. M.A. Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Krótki komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Kraków 2002.