img003 (104)

społecznym, towarzyskim, rodzinnym, aby określić indywidualne właściwości osób, z którymi nawiązujemy różnego rodzaju kontakty.

Przedmiotem obserwacji psychologicznych mogą być zarówno ludzie, jak zwierzęta, zarówno dzieci i młodzież, jak też dorośli. Niniejsza praca dotyczy obserwacji psychologicznej dzieci i młodzieży.¹ Szereg zagadnień teoretycznych związanych z metodą obserwacji oraz techniką jej stosowania odnosi się także do obserwacji psychologicznej dorosłych. Dlatego książka może nie tylko ułatwić prowadzenie obserwacji psychologicznych dzieci i młodzieży, lecz być również przydatna w poznawaniu zachowania się ludzi dorosłych.

Omówienie metody obserwacji psychologicznej uwzględnia jej podstawy teoretyczne oraz związane z tym zagadnienia metodologiczne. Podano ponadto wskazania praktyczne odnoszące się do techniki prowadzenia obserwacji, dokonywania ich interpretacji, opracowywania charakterystyk. Praca opiera się na właściwej literaturze naukowej; przedstawiono w niej przykłady zastosowania metody obserwacji w badaniach naukowych oraz wykorzystania jej w praktyce. Przy dokonywaniu niektórych obserwacji uczestniczyli uczniowie i studenci, którym autor pragnie podziękować za pomoc w zbieraniu materiałów.

Książkę przeznacza się przede wszystkim dla nauczycieli, wychowawców i pracowników kulturalno-oświatowych, którzy w ramach działalności zawodowej poznają swych wychowanków w celu wypracowania metod skutecznego oddziaływania pedagogicznego. Może ona być przydatna w rozwiązywaniu konkretnych problemów wychowawczych, jak też podejmowaniu pracy badawczej na terenie szkoły, zakładów pracy oraz instytucji kulturalno-oświatowych.

Z niniejszej publikacji mogą korzystać studenci psychologii i pedagogiki oraz różnych kierunków studiów kształcących nauczycieli jako lektury pomocnej przy nabywaniu wiadomości i umiejętności przydatnych w poznawaniu psychiki dzieci i młodzieży. Zamieszczone przykłady dostarczają materiałów do ćwiczeń rozwijających umiejętność praktycznego posługiwania się metodą obserwacji.

Praca może też zainteresować Czytelników, którzy w ramach różnych kontaktów międzyludzkich pragną poznać zachowanie się uczestniczących w nich osób. Kontakty takie są nawiązywane w zakładzie pracy, organizacjach młodzieżowych, instytucjach kulturalnych oraz innych grupach społecznych. ²

Niniejsze opracowanie opiera się na wcześniej wydanej publikacji: Obserwacje, interpretacje i charakterystyki psychologiczne.' Dokonano w niej licznych zmian i uzupełnień zmierzających do uwzględnienia nowszej literatury naukowej oraz rozszerzenia zakresu omawianej problematyki, /.umieszczono rozdział o zastosowaniu metody obserwacji psychologicznej w badaniach naukowych. Omówiono szerzej teoretyczne źródła obserwacji psychologicznej, rozpatrzono typowe błędy w obserwacjach, zanalizowano właściwości psychiczne obserwatora, poszerzono omówienie skal ocen i szacowania, przedstawiono związek obserwacji zachowania się z diagnostyką osobowości, podano wskazania wychowawcze i psychokorekcyjne oparte na obserwacji.

Wydaje się, że w wyniku zmian i uzupełnień dokonanych w książce może ona spełniać funkcję monograficznego opracowania metody obserwacji psychologicznej, uwzględniającego zarówno jej zastosowanie w badaniach naukowych, jak też praktyczne wykorzystanie w działalności wychowawczej oraz poradnictwie psychologicznym. Omówienie tej metody zawarte w różnych podręcznikach psychologii² ogranicza się do jej określenia, wyróżnienia głównych rodzajów, podania niektórych wskazań dotyczących posługiwania się nią. Niewyczerpujący jest także opis obserwacji w publikacjach zawierających przegląd różnych metod badań psychologicznych i pedagogicznych.³ Oddzielne pozycje poświęcone obser- ¹

5

1

/. Skórny: Obserwacje, interpretacje i charakterystyki psychologiczne. Wyd. 3 zmień. Warszawa 1968, PZWS.

' Przedstawienie obserwacji jako metody psychologicznej można na przykład znaleźć w następujących podręcznikach psychologii: St. Gerstmann: Psychologia. Warszawa 1969, P/.WS, s. 45—46; S. L. Rubinsztejn: Podstawy psychologii ogólnej. Przekład zbiorowy z jęz. ins Redakcja naukowa i posłowie T. Tomaszewski. Wyd. 2. Warszawa 1964, Książka i Wiedza, s. 46—53; W. Szewczuk: Psychologia. Zarys podręcznikowy. T. I. Wyd. 4 popr. Wms/.uwa 1975, WSiP, s. 72; Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Pod red. M Żebrowskiej. Wyd. 6 zmień, i rozsz. Warszawa 1975, PWN, s. 211—221.

’ Do prac tego typu należą: A. Janowski: Poznawanie uczniów. Warszawa 1975, WSiP, I, | S I 173; H. F. Wright: Obserwacyjne metody badania dziecka. W: Podręcznik metod badania rozwoju dziecka. Pod red. P. H. Mussena. T. I. Przekład zbiorowy z jęz. ang. pod red. M Żebrowskiej. Warszawa 1970, PWN, s. 80—151; T. Nowacki: Teczka biograjiczna ucznia. Wyd. 2. Warszawa 1974, WSiP, s. 47—103; Z. Skórny: Metody badań i diagnostyka psychologiczna. Wrocław—Warszawa—Kraków-.....Gdańsk 1974, Zakład Narodowy im. Osso

lińskich, s. 46—96; Z. Skórny: Obserwacja psychologiczna — podstawy teoretyczne i technika Musowania i L. Woloszynowa: O niektórych metodach poznawania dziecka szkolnego, ze szczególnym uwzględnieniem metody obserwacji. „Materiały do nauczania psychologii”. Pod led, !.. Woloszynowcj. S. III, t. 1. Warszawa wyd. I 1965, wyd. 2 1968, PWN, s. 251—324 i 125    366; Z. Zaborowski: Wstęp do metodologii badań pedagogicznych. Wrocław—

Warszawa—Kraków—Gdańsk 1973, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 174—185; Wł. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela. Warszawa 1968, PZWS, s. 61—81 („Biblioteka Nauczyciela”).

2

Dla uniknięcia zbyt licznych powtórzeń, w tekście pracy są używane skrótowe określenia: „obserwacje dzieci”, „charakterystyki dzieci” itp.; większość z nich dotyczy również młodzieży.