img03901 djvu

38

Należałoby może również specjalnie podkreślić wysoki niewątpliwie stan organizacyjny i poziom szkolnictwa polskiego w XVI wieku. Bo jeśli nic wybijał się Uniwersytet Krakowski, to powstaje za to Akademia Lublańskiego w Poznaniu, wielka „sclwla cwilis“ („akademia obywatelska**) w Zamościu, czy uniwersytet jezuicki w Wilnie stworzony już właściwie przez Zygmunta Augusta, chociaż erygowany przez Batorego — z wielkimi celami rcli-gijno-kulturalnymi zwróconymi ku Wschodowi. Szkoły średnie różnowiercze stoją na wysokim poziomie. Benedykt Herbest organizuje dzielnie przed jezuitami szkolnictwo katolickie (także i we Lwowie), a jezuici dlatego tak oczarowują i przyciągają szlachtę, bo icli szkoły są w XVI wieku naprawdę dobre, są ostatnim wyrazem mody humanistycznej, a imponują jednolitością typu i precyzją programów'. Toteż ostatnio doczekały się pewnej rehabilitacji (w doskonałych pracach ks. St. Bednarskiego T. J.).

Byłyby do poruszenia jeszcze inne sprawy, ale wspomniana już księga o „Kulturze staro polskiej“ udzieli tutaj aż nadto wystarczających wyjaśnień.

Bek a pit litując pragnę podkreślić, że wagę złotego stulecia dla rozwoju naszej kultury widzę w' czterech momentach, które omówiłem; 1) w zwielokrotnieniu i niezwykłym upowszechnieniu życia duchowego w Polsce, 2) w zeuropeizowaniu kultury polskiej, a co się z tym wiąże, 3) w jej unowocześnieniu, wreszcie 4) w wzmożeniu polskiego po-