img042 (52)

funkcjonująca na prawach uogólnionego typu w przytoczonym fragmencie została skonkretyzowana, wprowadzona w określone realia środowiskowe, a także scharakteryzowania i oceniona przez narratora. Podobny sposób prezentacji postaci odnajdziemy w licznych baśniach J. Porazińskiej i H. Januszewskiej. Czytelnik jest w nich dokładnie informowany o wyglądzie bohatera, a także o szczególnie znaczących wydarzeniach, w których uczestniczył on przed rozpoczęciem właściwej akcji. To uszczegółowienie wizerunku postaci działającej, często połączone z konkretyzacją czasową i przestrzenną (,,Było to wtedy, gdy jeszcze na Polskę napadali Tatarzy” ²⁽t „Na krakowskiej ziemi to się zaczęło, gdzie płynie rzeka Wisła, gdzie stoi Wawel — Skała”²¹), z reguły uzyskiwało przychylne oceny krytyków z uznaniem wypowiadających się o nadawaniu międzynarodowym wątkom specyficznie polskich i regionalnych rysów. Warto jednak w tym miejscu przypomnieć wyjątkowo celną uwagę Jollesa: „Miejsce baśniowych wydarzeń leży »w pewnym kraju daleko, daleko stąd«, a czas ich określa się jako »idiawno, dawno temu« albo też miejsce ich jest wszędzie i nigdzie, a czas zawsze i nigdy. Skoro tylko baśń nabiera rysów historycznych (...) traci nieco ze swej istoty” ²². Baśń wymaga zatem, z samej istoty tego gatunlku, pewnej nieokreśloności, funkcjonować powinna na prawach uogólnionego modelu, którego nadmiar szczegółów bynajmniej nie wzbogaca, lecz odwrotnie — zaciera wyrazistość konstrukcji fabuły i prowadzić może do naruszenia elementarnych zasad rządzących budową świata przedstawionego w baśni. W każdym jednak przypadku zbyt rozbudowane fragmenty statyczne stanowią specyficzny balast nadmiernie obciążający uwagę odbiorcy, zwłaszcza gdy baśń dociera do dziecka za pośrednictwem dorosłego lektora. Zjawisko to zaobserwować można w niektórych utworach J. Porazińskiej z .rozbudowanymi partiami opisowymi o charakterze „etnograficznym”. Autorka z wyraźną ipredylekcją opisuje różne zabytki ludowej kultury materialnej ze szczególnym uwzględnieniem strojów i wnętrz mieszkalnych: „(Dwór) miał po czterech węgłach cztery baszty, miał dookoła podcienie, dach wysoki, w Oknach kolorowe szybki w ołów oprawne, a drzwi ozdobne, kołkami nabijane”²³.

Często przytacza też opisy wiejskich prac i zabaw: „Panicz przed Popiełuszką butami trzasnął, podał jej rękę i ku wesołudhom krzyknął: — chodzonego (...) Obeszli tak .izbę trzy razy, a panicz przed muzyką stanął i złotego dukata do skrzyni wrzucił. Wesołuch smyczek od strun oderwał i baczył, jaką mu nutę przodkujący poda, a panicz zaśpiewał: »A dajże mi, matko, bicza, to po jadę do Łowicza, bo w Łowiczu pięknie grają, same nóżki podrygają«” ²⁴.

Intencja poznawcza utworu (dziecko powinno się nie tylko emocjonować akcją, ale i dowiedzieć czegoś o folklorze) sprawia, że Porazińska i Januszewska włączają często w fabułę swych utworów pieśni, przysłowia czy zagadki (ludowe lub ludowopodobne). Te inkrustacje, notabene wydłużające znacznie całą opowieść, nie: zawsze stanowią udany dodatek głównie ze względu: na niezbyt przemyślany i raczej sztuczny sposób włączania ich w laikcję utworu. Tak dzieje się np. w baśni J. Porazińskiej Szklana Góra: „Niebo się skrzyło jakby je kto brylantami nabił. A miesiąc od wschodu podnosił się i szedł ku gwiazdom. Promienisty był i błyszczący niby ze szczerego srebra ukuty. Przypomniały się chłopcu dziecińskie zagadki: »Jest jedna matka, co ma dwoje dzieci. Syn błyszczy złotem, córka srebrem świeci«” ²⁵. Bohaterowi stróżującemu całą noc przy trumnie ojca „przypominają się” także inne zagadki i porzekadła nie motywowane przez układ zda-

83