img091 (18)

się mowy oraz jej funkcję komunikacyjną u dzieci i młodzieży głuchoniemej.¹

W prowadzonych u nas badaniach naukowych obserwacja była nieraz stosowana łącznie z eksperymentem naturalnym. J. Reykowski dokonał obserwacji w warunkach eksperymentu naturalnego przeprowadzając badania dotyczące zachowania się pod wpływem stresu psychologicznego.² Metodą obserwacji psychologicznej w połączeniu z eksperymentem pedagogicznym posługiwała się A. Gurycka badając proces kształtowania zainteresowań uczniów w toku nauki szkolnej.³ Dane obserwacyjne wykorzystywała Kazimiera Tyborowska stosując metodę eksperymentu naturalnego przy badaniu rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym oraz analizowaniu jego zależności od kierowanego przez wychowawczynię działania dziecka.⁴

Metodą obserwacji psychologicznej posługiwano się przy poznawaniu różnych rodzajów zaburzeń w zachowaniu się zarówno dzieci i młodzieży, jak też dorosłych. W badaniach tych dane obserwacyjne były niejednokrotnie uzupełniane przez informacje uzyskane za pomocą innych metod. Obserwacje przeprowadzała N. Han-Ilgiewicz analizując mechanizm powstawania trudności wychowawczych i niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży; dane uzyskane za pośrednictwem obserwacji były uzupełniane przez informacje zbierane w trakcie rozmów oraz na podstawie analizy wytworów działania i dokumentacji szkolnej badanych.⁵ A. Gurycka posługiwała się metodą obserwacji badając dzieci bierne społecznie.⁶ Wyniki obserwacji ujęte za pomocą arkusza diagnostycznego D. H. Stotta wykorzystywał Jan Konopnicki badając rodzaje, rozmiary oraz przyczyny niedostosowania społecznego dzieci w wieku szkolnym.⁷

Metodą obserwacji posługiwano się przy rozpatrywaniu spontanicznie występujących zaburzeń w zachowaniu się. Maria Porębska analizowała oporne zachowanie się dzieci i dorosłych korzystając z obserwacji prowa-cl/onych według określonego planu w warunkach naturalnych. Bezpośrednie obserwacje zachowania się były uzupełniane informacjami uzyskanymi w trakcie niekierowanej rozmowy, jak też gromadzonymi w inny sposób.⁸ Obserwacje w naturalnych warunkach życiowych przeprowadzała Jadwiga Różycka badając zachowanie się kobiet w wieku starszym. Uzyskane w ten .posób materiały obserwacyjne były uzupełniane przez zbierane za pomocą metody wywiadu informacje dotyczące warunków środowiskowych badanych kobiet.⁹ Obserwacje własnego zachowania się opisywane przez szereg osób oraz zewnętrzne okoliczności jego wystąpienia uzwględniał Marian Kulczycki przy analizowaniu mechanizmu powstawania poczucia winy u ludzi dorosłych.¹⁰ Autor niniejszej książki posługiwał się metodą obserwacji w połączeniu z metodą wywiadu badając rodzaje spontanicznie występujących zachowań agresywnych oraz ich motywację u chłopców w wieku szkolnym.¹¹

Jak wynika z dokonanego przeglądu, metoda obserwacji psychologicznej była wykorzystywana w różnych badaniach naukowych. Równocześnie należy zaznaczyć, że niektóre techniki badawcze, w szczególności zaś eksperyment laboratoryjny, ankiety i testy, znajdowały w nich szersze zastosowanie, co nie zawsze było uzasadnione ich większą wartością metodologiczną.

Dla określenia zakresu stosowalności metody obserwacji w badaniach psychologicznych dzieci i młodzieży H F. Wright zanalizował 1409 prac psychologów amerykańskich wydanych w latach 1890—1958. W przeprowadzonych przez nich badaniach metodę obserwacji psychologicznej zastosowano 110 razy, co stanowi 8% ogółu analizowanych prac. Uwzględniając powyższe dane H. F. Wright dochodzi do wniosku, że „[...] w każdym dziale psychologii przeprowadzono stosunkowo mało obserwacji, rejestrowania i studiowania wydarzeń w ich naturalnym przebiegu. Psychologowie zaczęli od przeniesienia badanych z wygodnego fotela do laboratorium i na ogół nadal chętnie poddają ich pewnym oddziaływaniom, polecają im wykonywać pewne zadania czy rozwiązywać problemy, wypytują ich, poddają pewnym próbom lub co najmniej stawiają ich w uprzednio zaaranżowanych sytuacjach.”¹²

181

1

   L.Geppertowa: Rozumienie stosunków określonych niektórymi przyimkami u uczniów głuchoniemych. „Psychologia Wychowawcza” 1963 nr I.

2

   J. Reykowski: Funkcjonowanie osobowości w warunkach stresu psychologicznego. Warszawa 1966, PWN.

3

   A. Gurycka: Analiza procesu kształtowania zainteresowań w toku nauki szkolnej w kl. V. W: Rocznik Instytutu Pedagogiki. Z zagadnień psychologii nauczania. T. II. Pod red. A. Szemińskiej. Warszawa 1957, PZWS, s.35—92.

4

   K. Tyborowska: O rozwoju mowy dziecka. Warszawa 1957, PZWS.

5

   N. Han-Ilgiewicz: Trudności wychowawcze i ich tlo psychiczne, jw.

6

   A. Gurycka: Dzieci bierne społecznie. Wrocław—Warszawa—Kraków 1970, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

7

   J. Konopnicki: Niedostosowanie społeczne. Warszawa 1971, PWN.

8

   M. Porębska: Oporne zachowanie się i jego odmiany. Prace Pedagogiczne i Psychologia XI. Wrocław 1968, PWN.

9

   J. Różycka: Psychologia zachowania się kobiet w wieku starszym. Wrocław— Warszawa—Kraków—Gdańsk 1971, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

10

   M. Kulczycki: Kształtowanie racjonalnych poczuć winy. Nauki Pedagogiczne i Psychologia VII. Wrocław 1964, PWN.

11

   Z. Skórny: Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. Warszawa 1968, PWN.

12

   H. F. Wright: Obserwacyjne metody badania dziecka. W: Podręcznik metod badania rozwoju dziecka. Pod red. P. H. Mussena. T. I, jw., s. 81.