0000056

nymi. Tym tłumaczy się znany od dawna fakt, że na krzywicę cierpią zwłaszcza dzieci bytujące w warunkach słabego nasłonecznienia i że objawom chorobowym można przeciwdziałać przez naświetlanie skóry promieniami słonecznymi lub lampą kwarcową. Reakcja ta powinna również przebiegać przy udziale odpowiednich enzymów. Na przykład przypuszcza się, że wiele ryb morskich ma taki mechanizm enzymatyczny zdolny do przekształcania prowitamin D w witaminy, gdyż pomimo, że przebywają w głębszych rejonach oceanów, wątroba ich zawiera nieraz znaczne ilości witaminy D₂ lub D₃. Choroba spowodowana awitaminozą D, zwana krzywicą, polega na nieprawidłowym twardnieniu kośćca u dzieci, wskutek czego wygina się on pod ciężarem ciała (stąd nazwa). Obecnie wiadomo, że funkcją biologiczną grupy witamin D jest regulacja gospodarki wapniem i fosforem, co jak wiadomo jest związane z twardnieniem kośćca, którego podstawowym składnikiem nieorganicznym jest fosforan trójwapniowy.

W przeciwieństwie do większości witamin omówionych poprzednio Witaminy D występują tylko w nielicznych produktach. Szczególnie bogatym źródłem tych związków jest wątroba dorsza, nieco mniejsze, lecz również pokaźne ilości zawiera wątroba innych ryb (halibut, tuńczyk) oraz żółtko jaja. Większość tłuszczów roślinnych i zwierzęcych oraz mleko zawierają nieznaczne ilości witamin grupy D, natomiast nieco więcej prowitamin tej grupy. Dzienne zapotrzebowanie dzieci wynosi 13—25 pg, a u dorosłego człowieka ok. 25 ąg, przy czym jest ono zależne od szeregu czynników, jak stosunek wapnia do fosforu w pożywieniu, ogólny stan fizjologiczny i szybkość wzrostu organizmu. Zapotrzebowanie to wyrażone w jednostkach międzynarodowych (jednostka międzynarodowa odpowiada 0,025 ąg), wynosi więc 325—625 jednostek. Należy zaznaczyć, że nadmiar witaminy D działa szkodliwie na organizm, zwłaszcza w starszym wieku, gdyż powoduje zwiększone odkładanie wapnia w naczyniach krwionośnych.

Inne sterydy

Jak już wspomniano, szkielet steranowy stanowi podstawę budowy szeregu innych związków, mających duże znaczenie biologiczne. Poza prowitaminami i witaminami grupy D ze sterydów roślinnych należy wymienić saponiny, gliko-aikaloidy sterydowe oraz związki pokrewne. Wymienione substancje odznaczają się zasadniczo obecnością w cząsteczce kilkocukru, należą więc do glikozydów. Ponadto charakteryzują się znaczną zawartością grup —OH i często olbrzymią czynnością fizjologiczną.

Przykładem związków typu saponin jest digitonina, odznaczająca się znaczną czynnością powierzchniową. Stanowi ona podstawę do sporządzania tzw. detergentów, które znalazły zastosowanie przy produkcji proszków i płynów piorących. Strofantyna i związki pokrewne są bardzo aktywnymi lekami nasercowymi, aktywującymi pracę serca. Występują one często wspólnie z saponinami w roślinach rodzajów Digitalis i Strophantus, a ich aglikony są składnikami jadów wielu ropuch. Solanina i związki pokrewne są przykładem grupy glikoalkaloidów występujących w znacznych ilościach, zwłaszcza w zielonych częściach roślin rodziny Solanaceae (ziemniak, pomidor). Ponieważ jest to związek silnie trujący, spożywanie w większych ilościach zielonych części tych

157