FRANCJA
X - XIII Rozdrobnienie Feudalne
843 Verdun - Rozpad monarchii Karola Wielkiego
USRÓJ MIAST:
Miasta prewotalne: (najmniejsze samorządy) rządził w nich prewot, przedstawiciel pana miasta z udziałem ławników wybieranych spośród mieszczan. Czasem powoływano mera a także 12 przysięgłych
Komunalne: Posiadały rozległy samorząd. Urzędnicy nie rezydowali w mieście. Głównym, organem były ogólne zebrania obywateli. Wybierali oni władze miasta, władza komunalna i sądowa należała do ławników (24-100) Mera wybierali ławnicy, mer był przewodniczącym sądu, dowódcą milicji
Konsularne: Ogólne zebranie obywateli. Władze sprawowali konsulowie od 2 do 24 wybierani na okres roku, posiadali uprawnienia sądowe i wykonawcze
USTRÓJ POLITYCZNY
Król Francji uważał się za księcia franków w granicach swojej domeny
WŁADA ZWIERZCHNIA
-Król jako najwyższy strażnik lenn
-Król był strażnikiem pokoju
-Pokój Boży (wojna prywatna nie mogła dotknąć księży i własności kościoła)
-Rozejm Boży
-Najwyższy sędzia, mógł rozstrzygać konflikty między wasalami i seniorami
ORGANY CENTRALNE
-Seneszel: wojsko, uprawnienia sądowe
-Kanclerz: duchowny, na czele kancelarii
-Cześnik: Organy doradcze, urząd dziedziczny
-Konstabl: wielcy feudałowie
-Kuria Królewska (wzywani wszyscy wasale koronii, których poparcia potrzebował król) pomagała w sądownictwie i zarządzie krajem. Zaczęto powoływać osoby wykształcone. Z kurii wywodzi się: Ścisła Rada Królewska, Parlament (organ sądowy), Izby Obrachunkowe, Stany Generalne
ZARZĄD LOKALNY
Kasztelan i wicehrabia (zaczęli zawłaszczać swoje urzędy) więc powołano na ich miejsca prewotów (ściągali dochody na rzecz króla)
Baliwowie: powoływani przez króla, kontrolowali prewotów. Posiadali wł., sądowa, wojskową i skarbową. Rozstrzygali w drugiej instancji odwołania sądów prewotalnych, ściągali opłaty i daniny na rzecz króla
MONARCHIA STANOWA
XIV - XV
Stopniowe włączanie domen senioralnych do domeny królewskiej, domenę królewską zaczęto traktować jako państwo. Władza króla obejmowała całe społeczeństwo. Król zaczyna współpracować ze stanami.
-Król jest najwyższym zwierzchnikiem lenn, król kontroluje pośrednich i bezpośrednich wasali królewskich
-Król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości
-Zwierzchnikiem nad wszystkimi w kraju
-Król jest cesarzem w swoim królestwie
-Wykluczono z dziedziczenia kobiety, koronę przejmował najstarszy syn
-Regencje; rządy opiekuńcze, następcą tronu (delfin) stawał się królem po śmierci króla
Zasada niepodzielności domeny
STANY GENERALNE
Dawne zjazdy wasali zaczęły dzielić się na poszczególne stany
1302 - I stany generalne
*uprawnienia podatkowe
*Prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy zarządzeń państwowych
*Prawo wyboru króla w razie wygaśnięcia dynastii
*Alienacje domeny królewskiej
*Organ doradczy
*Zwoływane w miejscu i czasie wyznaczonym przez króla
STANY PRAWINCJONALNE
*Uprawnienia podatkowe
*3 stany
*Ściąganie i podział podatków
PARLAMENT
Powstał w Paryżu. Od XIV Instancja najwyższa. Dzielił się na 4 izby:
*Wielka; orzekała w sprawach o naruszenie majestatu. Instancja odwoławcza od wyroków sądów prewotów i baliwów
*Wieżyczki; sprawy zagrożone karą śmierci, wyroki ogłaszane w Izbie Wielkiej
*Izba dochodzeń; Sporządzała projekt wyroku, który miał być wydany przez Izbę Wielką
*Izba Skarg; wywodziła się z komisji, która decydowała o przekazaniu złożonych wcześniej do króla skarg
MONARCHIA ABSOLUTNA
XVI - XVIII
Król; władza nieograniczona, nie podlegająca kontroli. Nie dzielił się władzą, podlegał tylko prawu boskiemu
Urzędy państwowe oparte były na centralizmie i biurokratyzmie. Były hierarchiczne. Stanowiły organ doradczy
PRAWA FUNDAMENTALNE
Prawa, które stały ponad królem
*Zasady z następstwem tronu
*Niepozbywalność domeny
*Król musiał być katolikiem, władza królewska była niezawisła od władzy duchownej
*Na straży praw stał parlament
ORGANA CENTRALNE
Urzędy ministerialne
-Kanclerz; odpowiedzialny za korespondencje, zwierzchnictwo nad sądami, nadzorował funkcjonowanie Rad Królewskich, przewodniczył radzie stron
-Sekretarz Stanu; Francje podzielono na 4 okręgi, utrzymywał kontakty zagraniczne, kryterium rzeczowe (po XVI w.)
resort marynarki, dwór królewski, wojny
-Generalny kontroler finansów; sprawy budżetu, podatków, handlu, przemysłu, rolnictwa
-Ministeriat (kanclerz + 4 sekretarzy Stanu + kontroler finansów) od XVIII nazywano ich ministrami; nie stanowili żadnego kolegium, każda osoba współpracowała z królem indywidualnie, członkowie nie mogli podejmować żadnych decyzji w swoim imieniu, odpowiedzialni jedynie przed królem
RADY KRÓLEWSKIE
Rada stron procesowych (rada prywatna) przewodniczył jej kanclerz, 4 sekretarzy stanu, arystokracja i 30 radców ze stanów. Funkcja sądowa, sad kasacyjny, sąd administracyjny, trybunał kompetencyjny rozstrzygał spory o właściwości między sądami
Rada Stanu (rada tajna) przewodniczył jej król, jej skład stanowiły osoby powołane bezpośrednio przez króla, polityka zagraniczna, wojna - pokój
Rada Depesz; przewodnictwo króla, jej skład stanowili ministrowie z Rady Stanu, sprawy związane z zarządem wewnętrznym
Rada Finansowa; przewodniczył jej generalny kontroler finansów
ZARZĄD LOKALNY
*Hierarchiczne podporządkowanie
*Baliwów zastąpili gubernatorzy (przedstawiciel króla w prowincji, mianowany na 3 lata, przebywał na dworze króla)
SĄDOWNICTWO
Dopuszczalne było jedynie sądownictwo królewskie
Sądownictwo nie królewskie:
-Sądownictwo nie patrymonialne
-Kościelne (małżeńskie i wewnętrzne sprawy duchowieństwa)
Król był najwyższym sędzią. Miał prawo osobistego sądzenia. Sądy rządziły z jego uprawnienia
Delegowane Zwyczajne; prewotalne, baliwialne, prezydialne, parlamenty
Delegowane Specjalne; admiralskie (handel morski) Leśne, konsularne, skarbowe (izba obrachunkowa i izba podatkowa)
Zastrzeżone; król mógł sprawować osobiście lub w radzie królewskiej; rozstrzyganie placetów (petycji do króla) wydawanie listów opieczętowanych, prawo ewokacji, listy committimus i sądy komisarskie
STOSUNEK DO WYZNAŃ
Wolności gallikańskie, czyli teorie głoszące o odrębności kościoła gallikańskiego w ramach kościoła powszechnego. Władza świecka podjęła walkę o ograniczenie sądów kościelnych. Wyższe beneficja kościelne mają być osadzane w drodze wyboru kanonicznego; biskupów mają wybierać kapituły złożone z kanoników danej katedry. Gallikanizm dawał monarchii absolutnej uzasadnienie teoretyczne, teologiczne i prawne dla ograniczenia samodzielności kościoła i podkreślał silnie niezależność władzy świeckiej od kościelnej; majątki kościelne stanowią własność króla, zakony istnieją we Francji na zasadzie przywileju, który może być odwołany, wszelkie ustalenia papiestwa mogą wejść tylko po zgodzie króla, komunikowanie się episkopatu francuskiego z papieżem może się odbywać jedynie za pośrednictwem króla
Edykt Nantejski 1598 przyznał protestantom szereg uprawnień. Hugenoci uzyskali równouprawnienie z katolikami i równy z nimi dostęp do urzędów. Kult protestancki mogli obchodzić prywatnie, natomiast kult budowania świątyń, zakładania szkół przyznano tylko na przedmieściach. Przyznano im 124 miejscowości na poł-zach Francji
W 1685 Ludwik XIV odwołał edykt, zaczęto prześladowania Hugenotów
NIEMCY
MONARCHIA WCZESNO FEUDALNA X - XIII
962 luty Otton I przyjmuje koronę cesarską
-godność króla Niemiec zostaje zespolona z godnością cesarska
-Uniwersalizm; panowanie nad całym światem chrześcijańskim
-Cesarz w europie zach. Jest najwyższym władcą
Dwie odrębne koronacje
-Wyłącznie cesarz ma prawo do nadawania korony
-Król jest cesarzem w swoim królestwie
USTRÓJ
Król; przedstawiciel państwa na zewnątrz, wojna - pokój, naczelny wódz, najwyższy zwierzchnik lenny, zwierzchnia władza sądowa, rozbudowana domena królewska, regalia (uprawnienia przysługujące wyłącznie królowi)
ZARZĄD CENTRALNY
Kanclerz, Cześnik, Marszałek, ministeriałowie: pełnili funkcje wojskowe, otrzymywali wynagrodzenie i ziemie, zjazd nadworny (Hoftag) zjazd bezpośrednich wasli królewskich odpowiedzialny za najważniejsze sprawy w państwie
ZARZĄ LOKALNY
-Wójtowie; sprawy sądowe
-Palatyn; sprawował nadzór nad książętami
-Burgrabiowie; Czuwali nad wykonywaniem przez mieszczan obowiązków wobec króla
MONARCHIA STANOWA XIII - XV
Upadek znaczenia roli królewskiej
Teoria kurialna: zwierzchnictwo nad władzą królewska przysługuje władzy duchowej
Imperialna: równość władz, z lekką przewagą władzy świeckiej
Koncyliarna: Władza soborów
Złota Bulla 1356 Karol IV
Regulowała sprawę elekcji tronu. Powoływała 4 elektów; król czeski, paladyn renu, książę saski, margrabia brandenburski, arcybiskup Moguncji, Trewiru i Koloni. Wybór dokonywał się we Frankfurcie. W XVII w. Doszło jeszcze 2 elektorów: władca Bawarii i Hanoweru
ORGANA CENTRALNE
-Rada Nadworna: Najbliższy zespół urzędników królewskich. Na czele stał kanclerz nadzwyczajny i ochmistrz
-Hoftag; bezpośredni wasale królewscy, duchowni, książęta, później przedstawiciele miast. Początkowo nie posiadali uprawnień ustawodawczych. Tworzył nowe księstwa, zawierał traktaty międzynarodowe, dysponował ziemiami Rzeszy, nakładanie podatków ogólno wojskowych i ceł
Struktura sejmu (3 Izby)
1 Książąt Elektorów; prawo całorocznego spotkania się z monarchą. Na czele stał arcybiskup Moguncji
2 Panowie i książęta Rzeszy. Posiadali głosy wirylne (indywidualne)
3 Miejskie; Przedstawiciele 51 miast cesarskich oraz biskupich, Dzieliła się a ławę Reńską i ławę Szwabska, każde miasto 1 głos
Książęta szczepowi wybierali króla ze swojego grona. Byli bezpośrednimi wasalami króla. Po 1180 księstwa terytorialne. Na ich czele stali książęta rzeczy (stan duchowny jak również świecki) Stali się prawie suwerennymi władca
1222 Przywileje dla książąt duchownych
1232 Przywileje dla książąt świeckich (Fryderyk II)
ZŁOTA BULLA 1356
-Króla zrzeka się regaliów menniczych, górniczych oraz celnych
-Najwyższe sądownictwo elektoralne dla książąt (Privilegium de non appellendo) apelacja (Privilegium de non evocando) Ewokacja
-Dziedziczność godności elektora
-Rzeczywiste zwierzchnictwo terytorialne
ORGANA CENTRALNE
-Ochmistrz dworu, Kanclerz, Sejm krajowy (funkcja podatkowa, udział w zarządzie, ustawodawstwie, wybór urzędników) Hansa (związek miast, głównie handel morski)
XVI - XVIII
USTRÓJ
-Wzrost terytoriów Rzeszy
-Państwo jako rzecz publiczna
-Liczba elektorów zwiększona do 9
-Władza królewska/cesarska ulega ograniczeniu; dzieli się uprawnieniami z sejmem, głównie funkcja reprezentatywna zwoływał sejm, zatwierdzanie ustaw sejmowych
ORGANA CENTRALNE WSPÓLNE
Sejm Rzeszy; większość uprawnień królewskich: ustawodawstwo, wojna - pokój, traktaty międzynarodowe, rekrutacja do wojska, podatki, zwoływany przez króla za zgodą elektorów, w okresie między sejmami zwoływano deputacje, która wydawała ustawy
Sąd kameralny Rzeszy; sąd 1 instancji, rozstrzygał spory między władcami terytorialnymi, skargi cywilne, w 2 instancji trafiały apelacje spraw cywilnych sądów terytorialnych. Sądzona na podstawie obowiązującego prawa i ustaw Rzeszy
MONARCHIA BRANDENBURSKO - PRUSKA
-Centralizm, biurokratyzm
-3 organy kolegialne zwane ministerstwami, koordynował ich działanie król: 1generalne dyrektorium; 5 departamentów na czele z ministrami, głównie zajmowała się administracją wewnętrzną 2 Ministerstwo Gabinetowe; sprawy zagraniczne 3 Ministerstwo sprawiedliwości; kanclerz, sprawy sądowe i wyznań
ZARZĄD LOKALNY
Państwo podzielone na prowincje, podporządkowane Generalnemu Dyrektorium. Powiaty na czele stali landraci (wybierany przez szlachtę na sejmikach powiatowych)
MONARCHIA HABSBURGÓW
Organy kolegialne 1 Kancelaria Stan. Na czele stał kanclerz. Zajmował się sprawami zagranicznymi 2 Zjednoczona kancelaria nadworna, Sprawy wewnętrzne z wyłączeniem spraw sądowych i skarbowych 3 Najwyższa Izba Sprawiedliwości; najwyższy sąd 4 Najwyższa Izba Skarbowa 5 Nadworna Rada Wojskowa 6 w XVIII Rada Stanu
ORGANA LOKALNE
-Podzielono na Gubernie, gubernatorzy mianowani przez monarchę podlegali zjednoczonej kancelarii Nadwornej
-Cyrkuły (starosta obwodowy) nadzór nad miastami
-W XVIII Dominia. Gromady wiejskie podlegające Panu (dominium)
Miasta posiadały szeroki samorząd z wybieralnymi organami: wydział miejski, magistrat, burmistrz
PAŃSTWO KIJOWSKIE I RUŚ
988 - Chrzest Włodzimierza i jego drużyny (rozwój kulturalny, piśmiennictwo, sztuka)
1054 - śmierć Jarosława; podział królestwa między synów
Struktura społeczna: zanikający wolni chłopi (smerdowie), niewolnicy, chłopi poddani, feudałowie (bajarzy) dawni wielmoże plemienni lub członkowie drużyny plemiennej
Dziedziczenie: 1) zasada senioratu: prawo dziedziczenia przysługuje najstarszemu z rodu 2) Zasada ojcowizny: prawo potomkom w linii prostej
URZĘDY
Dworski: zarządzał całym gospodarstwem książęcym
Wojewoda: dowodził siłami zbrojnymi
Posadnicy: urzędnicy królewscy mieszkający w grodach (funkcja sądowa, skarbowa, wojskowa)
Ruska Prawda: powstała na Rusi kijowskiej w XI w. Najstarszy słowiański pomnik prawa, spisany w języku ruskim (starsza: Krótka Prawda ”kratkaja prawda” młodsza: Obszerna Prawda „prostrannaja prawda”) krótka dzieli się na P. Jarosława i P. Jaroslawiczów. Obszerna zawiera systematyczny zbiór przepisów zawartych w kp oraz szereg ustaw wydanych przez książąt kijowskich od czasów panowania Włodzimierza Monomacha
1328 - książę moskiewski obejmuje Wielkie Księstwo Włodzimierskie i jarłyk od chana (proces jednoczeniowy) Zrzucenie jarzma tatarskiego nastąpiło za Iwana III Srogiego w 1480 r
Feudałowie: powiększali swe ziemie zarówno droga otrzymanych książęcych nadań ziemskich jak również zagrabiania ziem chłopom. Immunitety umacniały władzę panów nad chłopami. Własność feudalna występowała w 2 formach: 1) wotczyny (własność dziedziczna) bojarzy 2) pomiestija (własność dożywotnia i warunkowa) dworiaństwo
Duma bojarska: Stały organ doradczy
Prikaz dworski, prikaz skarbowy, prikaz do spraw stosunków z innymi państwami
Nowogród i Psków: odrębne republiki, wcielone do księstwa moskiewskiego w 1478 N i 1510 P
W miastach tych najwyższą władzę miały wiece, składający się ze wszystkich mieszkańców miasta (ustawodawcza, wykonawcza i sądowa) właściwy rząd przejęła później Rada Panów (300 osób) książę był przede wszystkim dowódca wojskowym, wł wykonawczą sprawował posadnik i jego pomocnik tysięcznik
1598 - śmierć Fiodora; koniec dynastii Rurykowiczów
1613 - Sobór ziemski wybiera na tron Michała Romanowa
Ludność wiejska: w XVI i XVII w. Rozpowszechnienie się gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej, Panowie wg własnego uznania nakładali powinności chłopskie. Przytwierdzono do ziemi wszystkie kategorie chłopów
Sobór Ziemski: powołany po raz 1 w 1549 r. W okresie walki cara z bojarami i likwidacji rozdrobnienia feudalnego. Przewagę w nim mieli dworianie. W jej skład wchodzili; duma bojarska, Święty Sobór, przedstawiciele dworiaństwa, ludność miejska i strzelcy. Zwoływał je car, a w czasie bezkrólewia patriarcha lub duma
Samorząd gubny: obejmował przede wszystkim funkcje sądowe w zakresie ścigania i sądzenia rozbójników. Organem była gubna izba (gubny starosta i 4-6 przysięgłych, gubny diak )
Samorząd Ziemski: sprawowały organy samorządowe, które miały nie tylko uprawnienia sądowe, ale również skarbowe, gospodarcze i policyjne. Sądziły one tylko sprawy mieszczan i ludności z tzw. Czarnych włości. Organem była Ziemska Izba (starosta ziemski, ziemski diak i przysięgli 8-10)
ROSJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ
Władza cesarska: w 1721 senat ogłosił cara Piotra I cesarzem Wszech Rosji. Cesarz nie podlegał niczyjej kontroli, żadnemu prawu. Cesarz miał prawo do nominowania swojego następcy. Stał na czele kościoła prawosławnego, zniósł patriarchat, a dla zarządu cerkwią powołał kolegium tzw. Święty Synod.
ORGANA CENTRALNE
Senat Rządzący: utworzony w 1711 był organem doradczym i sprawował często rządy w czasie nieobecności cesarza. Pierwotnie liczył on 9 osób, później (w 1716) w skład senatu powołano nowo utworzonych kolegiów. Kontrolowała administracje i była sądem najwyższym. W 1722 przy Senacie została zorganizowana prokuratura generalna; sprawowała nadzór nad działalnością senatu i sadownictwa w całym kraju. Katarzyna II zreorganizowała senat podzieliła go na 6 departamentów
Na miejsce priakazów powołano kolegia (spraw zagranicznych, wojskowe itd.) na czele każdego stał prezes, każde kolegium miało swoja kancelarie
ZARZĄD LOKALNY
Kraj dzielił się na gubernie (najpierw 8 później 20) na ich czele stali gubernatorzy podlegający senatowi. Mieli oni uprawnienia administracyjne, skarbowe, sądowe i wojskowe. Gubernie dzieliły się na prowincje z wojewodami. Najniższą jednostką administracji były dystrykty na czele stali ziemscy komisarze.
Katarzyna II zwiększyła liczbę guberni do 51, te zaś na powiaty. Kilka guberni łączyło się w większe okręgi, poddane władzy generał - gubernatorów. Na czele powiatów stali isprawnicy.
SĄDY: każdy stan; szlachta, mieszczanie, chłopi - mieli oddzielne sądy. Normalnie niższy sąd na szczeblu powiatu i wyższy na szczeblu guberni. 3 instancją dla wszystkich stanów były funkcjonujące w każdej guberni dwie Izby Sądowe, jedna dla spraw karnych i druga dla spraw cywilnych. Instancją najwyższą był Senat. Nadzór sprawowali prokuratorzy gubernialni