Jarosław Sieczka
Bóle gardła
Uwagi anatomiczne
Podział topograficzny:
Nosogardło (Nasopharynx)
Część ustna gardła (Oropharynx)
Część krtaniowa (Laryngopharyx, hypopharynx)
Układ limfatyczny
Funkcje pierścienia Waldeyera
kontrola nad kontaktem organizmu, z patogenami i alergenami z otoczenia, co służy doskonaleniu obrony immunologicznej ustroju,
produkcja limfocytów,
produkcja specyficznych przeciwciał, które w stanie zdrowia umożliwiają ustalenie systemu równowagi biologicznej z patogenami powszechnie występującymi w danym środowisku.
Ból gardła - uwagi ogólne
Ilość wizyt u lekarzy POZ powodu bólów gardła szacuje się na ok. 8 mln w Polsce
Ból gardła jest najczęstszą dolegliwością z którą zgłaszają się pacjenci do otolaryngologa
Zachorowalność na zapalenia gardła w populacji dorosłych wynosi 7.5 mln/rok
Leki wypisywane na zapalenie gardła są najczęściej wypisywanymi specyfikami przez lekarzy POZ
Bóle gardła trwające > 2 tyg. wymagają szczegółowej diagnostyki specjalistycznej (podejrzenie nowotworu)
Metody diagnostyczne 1
Wywiad
Skargi główne, rozwinięcie
Ściskanie w gardle, pieczenie, drapanie, kaszel, rozbicie, bóle mięsni stawów, temperatura
Zespoły niedoborów odpornościowych - HIV/AIDS,
Czynniki socjo-ekonomiczne - tytoń, alkohol, warunki mieszkaniowe
Wywiad rodzinny, praca (wysiłek głosowy, narażenie na skrajne temperatury, zanieczyszcenia powietrza, hałas)
Kontakt seksualny
Metody diagnostyczne
Ocena ogólna, wygląd, symetria
Twarz - oddychanie przez usta
Nos - wyciek
Węzły chłonne, gruczoł tarczowy
Jama ustna gardło- obrzęk śluzówki, powiększenie migdałków, naloty, przesunięcie języczka, ruzpulchnienie tylnej ściany gardła
Badanie palpacyjne (nosogardło, nasada języka, dno j. ustnej
Odciąganie podniebienia miękkiego (welotrakcja)
Techniki endoskopowe (sztywne i giętkie)
Pełne badanie głowy i szyi
Badanie kliniczne
EndoskopiA
Metody diagnostyczne 2
Obrazowanie
Radiologia
Tomografia komputerowa (urazy nowotwory, zapalenia kości)
Rezonans magnetyczny (zmiany w tk. miękkich)
Badania radioizotopowe (zmiany metaboliczne kości
Angiografia (unaczynione guzy)
Techniki ultradźwiękowe (torbiele, ropnie)
Metody diagnostyczne 3
Badania wymazów z powierzchni błon śluzowych
Cytodiagnostyka
Badania histopatologiczne
Badania smaku
Streptococcus A : beta-hemolyticzny
Neisseria gonorrhea
Treponema pallidum
Corynebacterium Diphtheriae
Candida
Cytologia
Przyczyny bólów gardła
Urazy
Pochodzenia nerwowego
Zapalenia
Nowotwory
Urazy
Oparzenia termiczne
Oparzenia substancjami żrącymi
Ciała obce
Toksyny
dym tytoniowy
dym marihuany
smog
Nerwobóle
Nerwoból nerwu trójdzielnego i jego gałęzi
Nerwoból nerwu pośredniego
Nerwoból nerwu językowo-gardłowego i błędnego
Zespół Trottera ( nowotwory nosogardła)
Nowotwory
Migdałków podniebiennych
Nosogardła
Tylnej ściany gardła
Gardła dolnego
Nagłośni
Nasady języka
Zapalenia - czynniki etiologiczne
Wirusy
Coronawirus
Rhinowirus
Adenowirus
Enterowirus
Wirus opryszczki i półpaśca
Wirus Coxsackie
Wirus grypy
Wirus paragrypy
Wirus Ebstein-Bar Myksowirus
Reowirus
Wirus cytomegalii
Wirusy syncytialne układu oddechowego
Grzyby
Candida albicans
Rhinosporidium seeberi
Cryptococcus neoformans
Histoplasma capsulatum
Blastomyces dermatitidis
Bakterie
Paciorkowce beta-hemolizujące grupa A
Paciorkowce grup B, C, G
Staphylococcus aureus
Haemophilus influenzae
Streptococcus pneumoniae
Moraxella catarrhalis
Klebsiella pneumoniae rhinoscleromatis
Szczepy Bacteroides
Peptococcus
Peptostreptococcus
Corynebacterium diphtheriae
Corynebacterium haemolyticum
Corynebacterium ulcerans
Szczepy Actinomyces
Neisseria gonorrhoeae
Mycoplasma pneumoniae
Treponema pallidum
Mycobacterium tuberculosis
Chlamydia
Podział zapaleń (angin) z uwzględnieniem miejscowego obrazu klinicznego choroby
angina rumieniowa (w infekcjach wirusowych)
angina z wysiękiem ropnym w kryptach (bakterie)
angina z powierzchownymi owrzodzeniami nabłonka (opryszczka, afty i pleśniawki)
angina z owrzodzeniami głębokimi (mononukleoza zakaźnej, angina Plaut-Vincenta)
Angina rumieniowa
Ostre zapalenie gardła (angina rubra)
Klinika:
Ból gardła, ból przy połykaniu, promieniowanie do ucha, suchość w gardle, odchrząkiwanie,
Cała błona śluzowa gardła zaczerwieniona, powiększeni ww. chłonnych
gorączka, złe samopoczucie
Leukocytoza
Często jednocześnie zajęte są: nos, krtań, tchawica i oskrzela
Przyczyny:
Zakażenie Coronawirus, Rhinowirus, Adenowirus, Enterowirus, Wirus grypy, Wirus paragrypy, Wirusy syncytialne układu oddechowego
Różnicowanie:
Ch. Zakaźne, oparzenie zatrucia
Postępowanie:
Leczenie objawowe, reżim łóżkowy, antybiotyki w razie powikłań
Płonica
Klinika:
Nagły początek z gorączką, ból gardła, ból przy połykaniu
Migdałki są czerwone obrzmiałe i pokryte nalotem, język truskawkowy, purpurowe wykwity na języczku, podniebieniu i błonie śluzowej gardła
Typowa wysypka płonicza, łuszczenie się skóry
Zjawisko Rumpla-Leedego (petocje), próba Dicka
Dodatni odczyn Schultza-Charltona
Przyczyny:
Zakażenie paciorkowcem beta hemolizującym z grupy A
Postępowanie jak w anginie paciorkowcowej
Angina z wysiękiem ropnym w kryptach (bakterie)
Ostre zapalenie migdałków podniebiennych (angina alba)
Klinika:
Ostry ból, przy połykaniu, gorączka, dreszcze złe samopoczucie, nierzadko szczękościsk, powiększenie szyjnych ww chłonnych
Zaczerwienienie migdałków podniebiennych, widoczne żółte czopy lub plamy
Podwyższone OB., przesunięcie obrazu krwinek białych w lewo
Przyczyny:
paciorkowiec beta-hemolizujący, Heamophilus influenze, Diplocucus pneumoniae
Różnicowanie
Błonica, m. zakaźna, agranulocytoza, białaczka, kiła, półpasiec, afty
Postępowanie
Leki I rzutu:
Penicylina (np. Procainowa 2x2.4 mln przez 8-10 dni)
Penicylina benzatytytowa (Debecylina) 1-6x po zakończeniu leczenia
Leki II rzutu
Erytromycyna, amoksycylina z kw. Klawulanowym
Konieczne nawodnienie chorego, stosowanie środków miejscowo odkażających
Obserwacja chorego po chorobie, badania labolatoryjne: leukocytoza, OB, CRP, ASO, badanie ogólne moczu)
Tonsillectomia, adenotomia
Powikłania ANGIN
Powikłania miejscowe:
Naciek i ropień okołomigdałkowy
Ropowice i ropnie przestrzeni przygardłowej i zagardłowej
Ropowica dna j. ustnej
Zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej
Przerost migdałków
Powikłania ogólne
Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
Posocznica i posocznico-ropnica pierwotna i wtórna
endo-, myo- lub pericarditis,
polyserositis,
gorączka reumatyczna,
schorzenia naczyń, np. nawracające zakrzepowe zapalenia naczyń, zapalenia okołonaczyniowe,
zapalenia wielonerwowe,
zapalenia tęczówki,
różne postacie łuszczycy
Ropień okołomigdałkowy
Klinika
Szybko powiększający się jednostronny ból gardła - ciężki, promieniujący do ucha
Wysoka gorączka, szczękościsk, trudności w połykaniu, bełkotliwa mowa, ślinienie i cuchnący oddech
Zaczerwienie i uwypuklenie okolicy migdałkowej wraz z przednim łukiem i podniebieniem miękkim
Głowa zgięta w stronę chorą
Węzły chłonne szyi znacznie powiększone
Szczyt zachorowań w 2-4 dekadzie życia
Przyczyny:
Naciek zapalny i ropień w tkance okołomigdalkowej
Różnicowanie:
Błonica, obrzęk Quinckego, agranulocytoza, białaczka, nowotwór migdałka, ropień zębopochodny, tętniak tętnicy szyjnej !!
Postępowanie:
Nacięcie i drenaż
Tonsillektomia na gorąco
Hospitalizacja, uzupełnienie niedoborów płynowo-elektrolitowych
antybiotykoterapia
Przewlekłe zapalenie gardła
Klinika
Proste
Nawykowe odkrztuszanie, przewlekłe zaflegmienie, skłonność do przeziębień, kaszel, lepka wydzielina, globus
Przerostowe
Błona śluzowa ścieńczała i chropowata, widoczne powiększone grudki chłonne, zeflegmienie, odkrztuszanie i kaszel
Zanikowe
Błona śl. Sucha, połyskująca, czasami pokryta twardą podobną do kleju wydzieliną, uczucie ciała obcego, lekki ból
Przyczyny:
Osłabiona obronność śluzówki, czynniki zewnętrzne i wewnętrzne,
Różnicowanie:
Z. Sjoegrena, zap. zatok i nosa, PZMP, Zzsk, psychonerwica
Postępowanie:
Unikanie czynników drażniących, hormonoterapia zastępcza, higiena głosu, środki miejscowo działające na błonę śluzową
Przewlekłe zapalenie migdałków
Klinika:
Częste bóle gardła, drapania, czasami fetor,
Powiększenie ww. chłonnych szyi
Zaczerwienie okołomigdałkowe, zła przemieszczalność migdałków, przy ucisku wydziela się ropa z krypt
ASO > 400, podwyższone OB., przesunięcie w lewo
Choroby ogniskowe
Przyczyny:
Paciorkowce beta hemolizujące z gr. A
Różnicowanie:
Nadmierne rogowacenie, grzybica
Postępowanie:
PNC
Tonsillectomia
Do czego prowadzi przerost migdałków podniebiennych i wyrośli adenoidalnych:
sleepapnoea typu obturacyjnego,
cor pulmonale związanego z dużymi oporami oddechowymi i nadciśnieniem w układzie tętnicy płucnej,
zaburzenia rozwoju fizycznego i intelektualnego,
nawracających zakażeń gardła, nosa i zatok przynosowych oraz ucha środkowego,
krwawienia z poszerzonych powierzchownych naczyń krwionośnych, zwłaszcza na migdałkach podniebiennych,
zaburzenia połykania (dysfagia),
zaburzenia mowy (hot potatoes speech - mowa bełkotliwa),
zaburzenia we wzroście uzębienia,
anomalii rozwojowych w zakresie jamy ustnej i twarzoczaszki (ocena w konsultacji z chirurgiem szczękowym i ortodontą!),
wszelkich schorzeń przewlekłych dróg oddechowych i układu sercowo-naczyniowego zaostrzanych przez niedrożność górnych dróg oddechowych
Tonsillectomia i adenotomia
Celsus 50 A.D.
Caque of Rheims
Philip Syng
Wilhelm Meyer 1867
Samuel Crowe
Wskazania do tonsylektomii:
Wskazania bezwzględne
Ostre zapalenie migdałków z gorączką, dreszczami i objawami posocznicy
Ropień okołomigdałkowy
Przewlekłe zapalenie przebiegające z okresami zaostrzeń
Często nawracające zapalenia ostre
Przerost migdałków utrudniający oddychanie i połykanie
Powikłania ogólne
Pobranie migdałka do badania histopatologicznego
Wskazania względne i wątpliwe
Nawracające zapalenia gardła i lub gdo
Nawracające nieżyty nosa
Chrapanie, oddychanie `przez usta'
Zaleganie złogów w kryptach migdałkowych debris
Powiększenie węzłów chłonnych szyi
Wskazania do adenotomii
Nawracające zapalenie ucha środkowego z zaburzeniami drożności trąbki słuchowej
Przerost migdałka gardłowego utrudniający oddychanie
Wada zgryzu
Wada wymowy
Zapalenia tylnej grupy zatok przynosowych
Przeciwwskazania
Choroby krwi: białaczka, hemofilia, niedokrwistości
Ciężkie choroby ogólne: cukrzyca, choroby serca, niewydolność oddechowa
Rozszczepy podniebienia
Wiek poniżej 3 lat
Powikłania
Krwawienie
Wczesne
Późne (5-10 doba po zabiegu)
bóle gardła
bolesność przełykania i związane z tym odwodnienie
obrzęki języczka i podniebienia miękkiego, które mogą prowadzić do duszności
Odoskrzelowe zap. płuc
Przejściowa bakteriemia
Jatrogenne uszkodzenia języczka, łuków podniebiennych, podniebienia miękkiego
Pozostawienie fragmentów tkanki migdałkowej
Błonica
Klinika
Początek - łagodny ból gardła, gorączka < 39, migdałki pokryte grubą szarobiaławą przylegającą błoną która potem staje się ciemna,
Węzły chłonne szyi znacznie powiększone
Słodkawy zjełczały zapach z ust, tętno przyspieszone
Często zajęcie płuc, serca nerek
Późne zmiany: porażenie podn. Miękkiego, mięśni ocznych i przepony
Przyczyny:
Zakażenie Corynobacterium diphtheriae
Różnicowanie:
Błonica, moonukleoza, angina Plaut-Vincenta, angina paciorkowcowa
Postępowanie:
Antytoksyna błonicza 20-50 tys. Jedn. , izolacja chorego, PNC, erytromycyna
tracheotomia
Anginy z owrzodzeniami głębokimi
Mononukleoza zakaźna
Klinika:
Ciężki ból gardła, odynofagia, rzuty wysokiej gorączki, znaczne obustronne powiększenie szyjnych ww chłonnych, złe samopoczucie
Widoczne kredowe, fibrynowe czopy lub plamy
Wykwity na podniebieniu i skórze
Splenomegalia - 50%, hepatomegalia - 10%
W rozpoznaniu bierze się pod uwagę ryzyko ekspozycji (głównie ludzie młodzi, bursy, akademiki, koszary wojskowe)
Morfologia krwi z rozmazem (atypowe lymphocyty T)
Heterofilne przeciwciała - odczyn PBD
Zapalenie nie reaguje na leczenie antybiotykami !!
Przyczyny:
Wirus Epstein-Barra
Różnicowanie
Błonica, płonica, różyczka, białaczka, anina Plaut-Vincenta, kiła, ziarnica, toksoplazmoza, tularemia
Powikłania
Anemia hemolityczna
Porażenie n. czaszkowych
Zap. mózgu
Hepatitis
Pericarditis
Niedrożność dróg oddechowych
Leczenie
Objawowe
Reżim łóżkowy
Unikanie aktywności sportowej (?-> ryzyko pęknięcia śledziony?)
Glucocorticoidy (w ciężkich przypadkach
Angina Plauta-Vincenta
Klinika:
Łagodne objawy ogólne, brak gorączki, wrażenie ciała obcego w gardle
Oddech cuchnący
Białawe błony na migdałkach dające się łatwo zetrzeć z głębokim owrzodzeniem
Objawy mogą być jednostronne
Przyczyny:
Zakażenie krętkami i pałeczkami wrzecionowatymi
Różnicowanie:
Błonica, moonukleoza, białaczka, angina paciorkowcowa
Postępowanie:
PNC, tetracykliny,
Płukanie gardła wodą utlenioną kilka razy na dobę
Agnanulocytoza
Klinika
Ciężki ból gardła, odynofagia, wysoka gorączka, ciężkie objawy ogólne, owrzodzenia i zmiany martwicze migdałków i błony śl. gardła
Cuchnienie z usta, ślinienie, sleno i hepatomegalia
Osoby w średnim i podeszłym wieku
WBC<500/ml, brak granulocytów
Przyczyny:
Uszkodzenie układu krwiotwórczego cytostatykami, benzenem, pr. jonizującym, lekami psychotropowymi, przeciwdrgawkowymi, nasennymi, przeciwcukrzycowymi i moczopędnymi
Różnicowanie:
Błonica, moonukleoza, angina Plaut-Vincenta, ostra białaczka
Postępowanie:
uzupełnienie niedoborów krwinek białych, odstawienie leków, antybiotyki, sterydy
Anginy z powierzchownymi owrzodzeniami nabłonka
Angina opryszczkowa i Herpes angina
Klinika:
Ból gardła, ból przy połykaniu, wysoka gorączka, złe samopoczucie
Dotyczy głównie dzieci i osób dorastających
Pęcherzyki mlecznobiałe z czerwonymi aureolami, twarzą sznury paciorków
Choroba trwa krótko do tygodnia
przesunięcie obrazu krwinek białych w lewo z umiarkowaną leukocytozą
Przyczyny:
Zakażenie wirusem Coxsackie A, Herpes
Różnicowanie
Afty, angina Plaut-Vincenta, angina paciorkowcowa, odra, ospa wietrzna, błonica, Kandydoza
Postępowanie:
Leczenie objawowe
Miejscowe środki odkażające i p/bólowe
Acyklovir u chorych z obniżona odpornością
Kadydoza
Klinika:
Punktowe kredowo-białe złogi, dające się łatwo usunąć, głownie na policzkach
Choroba dotyczy gł. niemowląt i osoby wyniszczone, przedłużona antybiotykoterapia, kortykoidoterapia, leki przeciwnoworowe, zmiany hormonalne, środki antykoncepcyjne, cukrzyca, AIDS
Zaniedbania higieny j. ustnej
Przyczyny:
Zakażenie drożdżakiem białym Candida albicans
Różnicowanie:
Nadmierne rogowacenie, liszaj płaski, ch. uszkadzające błonę śluzową
Postępowanie:
Nystatyna stosowana miejscowa
Ketokonazol w uogólnionych zakażeniach
Aftowe zapalenie gardła i jamy ustnej
Klinika
Mnogie żółtawe, zbliżone do soczewicy nadżerki i/lub pęcherzyki z czerwoną aureolą
Ból i pieczenie jamy ustnej i gardła
Trudności w odżywianiu, ślinienie, cuchnienie z ust
Nawrotowy charakter
Zmiany cofają się bez blizn
Przyczyny:
Pierwotne zakażenie wirusem opryszczki zwykłej, rynowirusy, endemiczne zapalenia j. ustnej, ch. Behceta, ch. Pospischilla-Feyreta
Różnicowanie:
Ospa wietrzna, półpasiec, pęcherzyca, grzybica, angina opryszczkowa
Postępowanie:
Środki miejscowo znieczulająca na błonę śluzową,
Acyclovir
Inne przyczyny bólów gardła
Odra - plamki Koplika
Gruźlica
Gruźlica
Histoplazmoza
Psychogenne
Kiłowe zapalenie gardła i jamy ustnej
Klinika
Stadium I (objaw pierwotny)
Ciemnoczerwony rumień, następnie niebolesne czerwonobrązowe owrzodzenie (migdałek, wargi, podniebienie, język lub policzek)
Niebolesne powiększenie ww. chłonnych
Stadium II
Plamiaste zmiany na błonie śluzowej, wielkości soczewicy ze skłonnością do zlewania się
Stwardnienie ww. chłonnych szyi
Stadium III
Kilaki na podniebieniu twardym, języku, migdałkach, gardle środkowym i dolnym
Przyczyny:
Zakażenie krętkiem bladym (Trepomena pllidum)
Różnicowanie:
Nowotwory, TBC, grzybica, półpasiec,
Postępowanie:
PNC, Doxycyclinum
Nowotwory migdałka
Klinika:
Ciężki ból gardła, odynofagia, owrzodzenia i zmiany martwicze migdałków i błony śl. gardła, ból promieniujący do ucha
Cuchnienie z ust, ślinienie
Wczesne przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych
Chorują częściej mężczyźni po 50 r. życia,
W wywiadzie nadużywanie alkoholu, nikotynizm
90 % raki płaskokomórkowe
Rozstrzyga badanie histopatologiczne
Postępowanie:
Chirurgia
radioterapia
Ognisko zakażenia
Ognisko zakażenia to jakakolwiek zmiana ropna w obrębie ciała, która jest zdolna do wywoływania zmian patologicznych odległych od tkanek bezpośrednio otaczających tę zmianę (np. tonsillitis chronica, sinusitis chronica, pyocoele, ropne zmiany przywierzchołkowe zębów itd.).
W ogniskach tych zmiany ropne zamknięte wewnątrz tkanek, dość często otoczone torebką łącznotkankową (membrana pyogenes), nie są drenowane na zewnątrz, tylko dostają się do krwiobiegu lub łoża limfatycznego. Następuje wówczas pobudzenie immunologiczne antygenem białek bakteryjnych z ogniska.
Skutek: alergiczno-hiperergiczna reakcja tkanek narządów odległych wywołana tymi alergenami.
Monitorowanie skuteczności antybiotykoterapii
Objawy kliniczne:
Spadek gorączki
Dobre ogólne samopoczucie (zwolnienie częstości oddechów, ustąpienie bólu, brak lub zmniejszenie ilości odkrztuszanej plwociny)
Stabilizacja podstawowych objawów życiowych (liczba oddechów, ciśnienie krwi, tętno)
Objawy laboratoryjne:
Eradykacja bakterii lub redukcja ich ilości w miejscu zakażenia
Ustępowanie zmian radiologicznych
Obniżenie poziomu niespecyficznych markerów stanu zapalnego (szybkość opadania krwinek czerwonych, leukocytoza, białko C-reaktywne ostrej fazy)
Poprawa wskaźników czynnościowych układu oddechowego (badania spirometryczne) i jego wydolności (badania gazometryczne)
Przyczyny nieskutecznej antybiotykoterapii
Nieprawidłowe rozpoznanie wstępne
Wystąpienie powikłań (ropień) lub aspiracja ciała obcego
Niedostateczna aktywność przeciwbakteryjna w miejscu zakażenia
Nieprawidłowe dawkowanie lub częstotliwość podawania antybiotyków
Zmniejszone wchłanianie lub zwiększony metabolizm stosowanych leków
Antagonistyczne zestawienie antybiotyków
Powstanie oporności lub tolerancji antybiotyku
Wtórne zakażenie inną (oporną) bakterią