System polityczny Belgii

1) U źródeł belgijskiej państwowości

Belgia jest państwem stosunkowo młodym na tle wielu krajów europejskich - liczy sobie niespełna dwa wieki. Stanowi ona część historycznego obszaru Niderlandów, których południowo-zachodnie terytorium zamieszkiwało niegdyś celtyckie plemię Belgów, zaś na północy i zachodzie - plemiona germańskie. Belgowie zostali podbici przez Rzymian i następnie włączeni do ich Imperium. Natomiast po okresie wędrówki ludów ziemie niderlandzkie zdominowali Frankowie, którzy rozpoczęli tam proces budowy monarchii frankońskiej i potęgi Merowingów. W IX wieku Niderlandy pokryła sieć niewielkich państewek feudalnych, zależnych od władców francuskich bądź od cesarza rzymskiego narodu niemieckiego. Pod koniec XIV wieku książęta burgundzcy zjednoczyli Niderlandy, które w spadku przypadły później dynastii Habsburgów.

27 lipca 1830 roku we Francji wybuchła rewolucja, która zakończyła się abdykacją Karola X. Na tronie zasiadł Ludwik Filip, władca z orleańskiej linii Burbonów. Wydarzenia lipcowe wywołały niepokój wśród państw Świętego Przymierza, które za wszelką cenę dążyły do utrzymania równowagi europejskiej. Ich obawy nie były bezpodstawne. Już pod koniec lipca 1830 roku w Brukseli doszło do antypaństwowych wystąpień, które z czasem przekształciły się w regularne powstanie antyholenderskie. 4 października belgijscy rewolucjoniści ogłosili swoją niepodległość. Król Wilhelm I zwrócił się z prośbą o pomoc do Rosji, Austrii, Prus i Anglii. Jednak przeciwko interwencji opowiedziała się Francja. Ostatecznie rząd brytyjski, chcąc uniknąć obecności sił rosyjskich w tej części Europy, uznał niepodległość Belgii. W efekcie nastąpił rozpad Zjednoczonego Królestwa Niderlandów. Powołano do życia nowe państwo - Królestwo Belgii, a na jego tronie zasiadł Leopold I z dynastii Sasko-Koburskiej.

2) System konstytucyjny Belgii

7 lutego 1831 roku Kongres Narodowy uchwalił konstytucję, która czyniła młodą Belgię dziedziczną monarchią parlamentarną i scentralizowanym państwem unitarnym. Monarcha oficjalnie sprawował władzę wykonawczą, ale w rzeczywistości jego kompetencje były silnie ograniczone. Akty władcy wymagały kontrasygnaty właściwego ministra, odpowiedzialnego przed parlamentem.
Władza ustawodawcza - parlament składała się z dwóch izb: wybieranej bezpośrednio Izby Reprezentantów oraz Senatu, częściowo wyłanianego w wyborach pośrednich. Czynne prawo wyborcze wyznaczał cenzus, zaś bierne przysługiwało wąskiej kategorii obywateli, określonej w ustawie zasadniczej. Kobiety prawo głosy w wyborach komunalnych uzyskały dopiero w 1921 roku, a w parlamentarnych - w 1949 r. Ponadto konstytucja powoływała instytucję samorządu terytorialnego na poziomie jednostek podziału administracyjnego kraju tj. prowincji i gmin.

Dotychczas konstytucja belgijska była sześciokrotnie nowelizowana:

• Nowelizacja z 1893 r. - zniesiono ograniczenie cenzusowe w prawie wyborczym, co doprowadziło jednak do nierówności głosów (niektóre kategorie wyborców mogły kilkukrotnie oddawać głosy). Taki stan rzeczy utrzymał się do 1919 r.
• Nowelizacje z 1920 i 1921 r. - włączono do konstytucji zasady tajności i proporcjonalności głosowania, zrównano kadencję obu izb i rozszerzono uprawnienia samorządu terytorialnego.
• Nowelizacja z dn. 24.12.1970 r. - ustanowiono nowe podmioty władzy państwowej: Wspólnoty Kulturalne (flamandzką, francuską, niemiecką) i Regiony (Flandrię, Walonię, Brukselę), a w Parlamencie wyróżniono dwie grupy językowe - francuską i niderlandzką. Nowelizacja konstytucji z 1970 r. ustaliła liczbę deputowanych do Izby Reprezentantów na 212, ustanowiła urząd sekretarza stanu, wprowadziła zakaz dyskryminacji i gwarancje praw oraz wolności dla mniejszości „ideologicznych i filozoficznych”. Umożliwiono tworzenie aglomeracji i federacji gminnych. Z mocy umowy międzynarodowej lub ustawy kompetencje o charakterze władczym mogą odtąd wykonywać instytucje międzynarodowe. [1]
• Nowelizacje z dn. 17.07 i 29.07.1980 r. oraz 23.01.1981 r. - pojęcie Wspólnot Kulturalnych zastąpiono Wspólnotami (flamandzką, francuską i niemieckojęzyczną). Ich organem przedstawicielskim był Rady (istniejące już wcześniej), a funkcje wykonawcze powierzono Egzekutywom. Organy Wspólnot i Regionów nieformalnie połączono, a zakres ich władzy poszerzono o pełen nadzór administracyjny i uprawnienia do stanowienia podatków. Ponadto postanowiono powołać Trybunał Arbitrażowy do rozstrzygania kolizji między ustawami i dekretami oraz poszczególnymi dekretami.
• Nowelizacja z dn. 15.07.1988 r. - rozwiązano problem Regionu Brukseli; rozbudowano kompetencje Wspólnot, a następnie powiązano je z uprawnieniami Regionów.
• Nowelizacja z dn. 8.05 i 29.06.1993 r. - Belgia oficjalnie przekształciła się w państwo federalne, a prowincję Brabancję podzielono. Określono kompetencje i skład obu izb Parlamentu, wprowadzono bezpośrednie wybory do Rad Wspólnot i Regionów, a także uznano konstytucyjnie Radę Stanu. Zredukowano liczbę ministerstw szczebla federalnego, a stanowisko ministra lub sekretarza stanu i mandat parlamentarny objęto zasadą niepołączalności. W końcu nastąpił rozdział uprawnień władz federalnych i władz Wspólnot/Regionów w odniesieniu do stosunków międzynarodowych.

Zgodnie z art. 195 konstytucji, aby dokonać zmiany jej przepisów, najpierw rząd winien ogłosić tego rodzaju wniosek. Wniosek taki powoduje rozwiązanie izb parlamentu i konieczność nowego ich wyboru w terminie do 40 dni. W nowo wybranych izbach projekt zmian konstytucyjnych przechodzi procedurę legislacyjną przewidzianą dla trybu stanowienia ustaw nadzwyczajnych. Dla przyjęcia zmian wymagana jest obecność 2/3 członków Izby Reprezentantów i Senatu oraz większości 2/3 głosów członków głosujących w każdej izbie. [2] Ponadto art. 196, dodany w 1993 roku, wyklucza możliwość jakichkolwiek nowelizacji w czasie wojny oraz w sytuacji, gdy parlament nie może zebrać się na terytorium państwa. 14 lutego 1994 r. ujednolicono tekst konstytucji, który wykazywał znaczny stopień zhierarchizowania ze względu na nanoszone poprawki.

Konstytucja Królestwa Belgii z 1831 r. należy do najstarszych ustaw zasadniczych w Europie i na świecie. Jej podstawowe zasady to:
• suwerenność narodu
• monarchiczna forma państwa
• podział władz
• rządy przedstawicielskie
• dwuizbowości parlamentu
• odpowiedzialność członków rządu
• podstawowe prawa i wolności obywatelskie

Tekst konstytucji obejmuje 9 tytułów, które kolejno dotyczą: składu i podziału terytorialnego Belgii, praw obywatelskich, charakteru ustroju politycznego, stosunków międzynarodowych, finansów państwa, sił zbrojnych, postanowień ogólnych i zasad rewizji konstytucji. Ustawę zamyka część z przepisami przejściowymi.

Zgodnie z pierwotnym zamysłem twórców konstytucji Belgia miała być liberalną monarchią konstytucyjną, opartą na klasycznym, monteskiuszowskim trójpodziale władzy. Król był zarówno szefem władzy wykonawczej, czyli zwierzchnikiem rządu, jak i uczestniczył w procesie ustawodawczym wraz z parlamentem. Rząd odpowiadał przed parlamentem, a każdy akt władcy wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Z czasem uprawnienia monarchy zostały silnie ograniczone. Wiązało się to z procesem odchodzenia od państwa unitarnego na rzecz federacji, czemu towarzyszyło osłabienie władz ogólnopaństwowych przy jednoczesnym zwiększeniu roli Wspólnot i Regionów. Na mocy art. 35 konstytucji władze federalne korzystają z tych uprawnień, które jasno wynikają z ustawy zasadniczej i innych ustaw pochodnych. Z kolei jednostkom składowym Belgii tj. Wspólnotom i Regionom przysługują uprawnienia tzw. implicite.

Pewną nowością w stosunku do innych konstytucji europejskich jest brak trybu badania konstytucyjności ustaw. Wyjątek stanowi tu Trybunał Arbitrażowy, któremu podlegają relacje pomiędzy władzami federalnymi a władzami Wspólnot/Regionów oraz niektóre kwestie sporne z zakresu praw obywatelskich. Konstytucja przewiduje także przekazanie wybranych kompetencji na rzecz instytucji i organów międzynarodowych na podstawie krajowych ustaw lub zawartych umów międzynarodowych.

Konstytucyjne podstawy ustroju

Począwszy od nowelizacji z 1993 r. Belgia stanowi królestwo federalne, złożone ze Wspólnot i Regionów. Wyróżnia się trzy Wspólnoty - flamandzką, francuską i niemieckojęzyczną oraz trzy Regiony podzielone na prowincje, a te na gminy. Flandria to region niderlandzki obejmujący 5 prowincji, w tym: Antwerpię, Limburgię, Wschodnią Flandrię, Flamandzką Brabancję i Zachodnią Flandrię. Do francuskiego regionu Walonii również należy 5 prowincji: Hainaut, Liege, Luksemburg, Namur i Walońska Brabancja. Natomiast stolica państwa - Bruksela - jest uznawana za oddzielny region.

Ponadto art. 4 konstytucji dzieli Belgię na cztery obszary językowe: niderlandzki, francuski, niemiecki i dwujęzyczny stolicy. Granice tak wyznaczonych jednostek podlegają zmianom lub korekcie tylko na mocy przepisów ustawy nadzwyczajnej. Każda gmina musi przynależeć do jednego obszaru językowego. Element rozróżnienia ze względu na język jest także zauważalny w strukturze parlamentu, gdzie każda z izb obejmuje dwie grupy językowe - niderlandzką i francuską. Przynależność do grupy określa język pierwszego wygłaszanego przez deputowanego/senatora tekstu przysięgi. Parlamentarzystów niemieckojęzycznych zalicza się do grupy francuskiej.

Belgia stanowi klasyczny przykład tzw. demokracji konsocjonalnej, w której najważniejsze decyzje państwowe zapadają nie w oparciu o system większościowy, lecz na drodze porozumienia z głównymi grupami społecznymi. Chodzi tu przede wszystkim o grupy narodowościowo-etniczne - Flamandów i Walonów. Z pojęciem wspomnianej demokracji konsocjonalnej wiąże się instytucja paktów, nieprzewidziana w konstytucji, lecz wypracowana w toku belgijskiej praktyki politycznej. Wszelkie kwestie sporne - takie jak szkolnictwo świeckie i religijne, sprawy socjalne itp. - są rozstrzygane poprzez zawieranie paktów, czyli porozumień pomiędzy najliczniejszymi partiami parlamentu. Uchwały paktów ulegają przekształceniu w akty rządowe i parlamentarne jako ustawy lub nowelizacje konstytucji.

Władza ustawodawcza w państwie należy do króla i obu izb parlamentu, zaś dekretodawcza do władz przedstawicielskich i wykonawczych Wspólnot/Regionów. Monarcha nie ponosi odpowiedzialności za swoje akty, a rząd odpowiada przed niższą izbą. Chociaż Izba Reprezentantów odgrywa w zasadzie większą rolę niż Senat, to właśnie izba wyższa stanowi miejsce spotkań obu Wspólnot.

System praw i wolności obywatelskich

Drugi tytuł konstytucji z 1831 r. brzmi: „Belgowie i ich prawa”. Podstawowe zasady praw i wolności obywatelskich obejmują:
• równość wobec prawa (art. 10):
• zakaz rozróżnienia stanowego
• prawo dostępu do stanowisk cywilnych i wojskowych (z ustawowymi wyjątkami)
• zakaz dyskryminacji w korzystaniu z praw i wolności (art. 11) - brak tu jednoznacznego rozwinięcia w konstytucji, co tym samym pozwala na szeroką interpretację zapisu w odniesieniu do konstytucji, wszelkich ustaw oraz konwencji międzynarodowych i europejskich. Zakaz dyskryminacji silnie podkreślono jednak w przypadku mniejszości ideologicznych i filozoficznych.

Artykuły 12-18 omawianego Tytułu II regulują kwestię wolności osobistej obywateli. Na ich podstawie do odpowiedzialności karnej można pociągnąć jedynie osobę, która popełniła czyn zakazany ustawą (nulla crimen sine lege), aresztowanie na okres powyżej doby wymaga nakazu sądowego, a oskarżony musi być postawiony przed sądem uznanym za właściwy przez ustawę. Odpowiednia ustawa stanowi także podstawę wymierzenia kary (nulla poena sine lege). Ponadto „nie można zastosować kary konfiskaty mienia oraz znosi się karę śmierci cywilnej, wymierzaną jeszcze w XIX wieku przez sądy, głównie honorowe” [3].

Dwa kolejne artykuły tj. 19 i 20 wyznaczają konstytucyjne granice wolności sumienia i wyznania:
• możność przejawiania wszelkich poglądów
• zakaz zmuszania do udziału w obrzędach i aktach religijnych oraz przestrzegania świąt religijnych
• zakaz ingerencji państwa w wybór duchownych, utrudniania im kontaktów ze zwierzchnikami i wydawania/publikowania aktów [4]

Nauczanie w szkołach publicznych (art. 24) winno być światopoglądowo neutralne przy respektowaniu koncepcji filozoficznych, ideologicznych lub religijnych rodziców i uczniów. [5] Koszty nauczania wybranej religii lub etyki pokrywają Wspólnoty (w szkołach prywatnych i publicznych). Konstytucja Belgii wprowadza milczący rozdział władzy świeckiej od kościelnej, przy czym wyznawcy wiary katolickiej dominują w społeczeństwie.

Art. 22 gwarantuje ochronę prawną życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia obywatela, zaś 29 - tajemnicę korespondencji i 32 - prawo dostępu i skopiowania aktów administracyjnych dotyczących danej osoby.

Obywatelom przysługują następujące prawa polityczne:
• wyborcze
• zrzeszania się
• pokojowego gromadzenia się bez broni (brak wymogu uprzedniej zgody władz, ale te na wolnym powietrzu są regulowane przez ustawy policyjne)
• petycji ( w przypadku zbiorowości mogą występować władze oficjalnie ustanowione)

Inne kluczowe kwestie obejmują:
• wolność prasy; zakaz cenzury i pobierania kaucji od pisarzy, wydawców i drukarzy
• możliwość wszczęcia postępowania przeciwko funkcjonariuszom publicznym (z wyłączeniem ministrów federalnych i Wspólnot/Regionów) z tytułu ich czynności urzędowych
• swoboda używania języków stosowanych w Belgii, z prawnym jej ograniczeniem w odniesieniu do władz publicznych i spraw sądowych
• zakaz dyskryminowania szkół z językiem wykładowym innym niż w danym obszarze językowym
• zasada prawa prowadzenia życia odpowiadającego godności ludzkiej, która jest realizowana poprzez:
 prawa społeczno-gospodarcze i kulturalne (prawo do pracy i swobodnego wyboru aktywności zawodowej; prawo pracowników do informacji, konsultacji i zbiorowych negocjacji)
 prawo do zabezpieczenia socjalnego, ochrony zdrowia, pomocy socjalnej, medycznej i prawnej
 prawo do odpowiedniego mieszkania
 prawo do ochrony zdrowego środowiska naturalnego
 prawo do rozwoju kulturalnego i społecznego jednostki
 prawo do bezpłatnej nauki w okresie regulowanym przez ustawę

System wyborczy a system partyjny

Wybory w Belgii są powszechne, tajne i proporcjonalne, a ponadto istnieje obowiązek uczestniczenia w nich. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom powyżej 18 roku życia, z wyłączeniem osób prawnie pozbawionych takiej możliwości. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom posiadającym pełnię praw cywilnych i politycznych, którzy na stałe mieszkają w państwie i ukończyli 21 lat (w przypadku wyborów do rad prowincjonalnych i gminnych granica wieku wynosi 18 lat).
Liczba mandatów do ciał przedstawicielskich zależy od liczebności wyborców. Przykładowo w radach prowincji i gmin liczba członków zwiększa się proporcjonalnie do liczby mieszkańców. Liczba nazwisk kandydatów na listach wyborczych nie może przekraczać liczby mandatów. W przypadku wyborów parlamentarnych listy obejmują także nazwiska zastępców kandydatów. Eliminuje to konieczność organizowania wyborów uzupełniających, gdy poszczególni parlamentarzyści opuszczają z różnych przyczyn swoje stanowiska. Takie rozwiązanie stanowi analogię do podejścia stosowanego we Francji, począwszy od 1958 r.
Lista kandydatów może być opatrzona skrótem nazwy danej partii, pod warunkiem, iż nie przekracza on sześciu liter, zaś partia wchodzi w skład parlamentu. Głosowanie odbywa się między godziną ósmą a trzynastą w niedzielę, a swój głos można oddać tylko na kandydatów jednej listy wyborczej.

Aby zostać kandydatem do Izby Reprezentantów należy uzyskać co najmniej 500 podpisów w stolicy i 200 w innych okręgach wyborczych. Podpisy wyborców można zastąpić podpisami  nie mniej niż trzech ustępujących deputowanych. Na dwadzieścia dni przed terminem wyborów w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych listom przyporządkowuje się numery podczas losowania. Ogłoszenie numerów list oficjalnie otwiera kampanię wyborczą. Wyniki badań opinii publicznej o politycznych preferencjach wyborców nie mogą być publikowane już na 30 dni przed wyborami. Badanie te wykazują bowiem, że około 30 procent wyborców do ostatniej chwili nie wie na kogo odda głos. Stąd kandydaci jeszcze w dniu głosowania walczą o elektorat. W tym celu często spotykają się ze swoimi wyborcami, bronią ich interesów na  szczeblu administracji i utrzymują stały kontakt.

Istotną kwestię stanowi obowiązek głosowania. Obywatel, który w dniu wyborów nie mieszka w gminie, gdzie znajduje się w rejestrze wyborczym, otrzymuje zwrot kosztów podróży. W wyjątkowych okolicznościach, tj. kalectwa, choroby, pracy zawodowej w danym dniu, wyborcę zastępuje członek najbliższej rodziny.

Wybory odbywają się w jednej turze, a podział mandatów następuję najpierw na szczeblu okręgu wyborczego (liczbę oddanych ważnych głosów dzieli się przez liczbę mandatów przypadających na okręg, a uzyskany współczynnik przez liczbę głosów oddanych na listy wyborcze poszczególnych partii; a tej podstawie przyznaje się mandaty partiom w okręgu), a następnie na poziomie prowincji.

Belgijski system partyjny w pełni ukształtował się w XIX wieku, ale już pod koniec wieku XVIII istniały tam dwa zasadnicze kierunki polityczne: liberalny i konserwatywny (katolicki). Granicę podziału między nimi wyznaczały poglądy na kształt stosunków między państwem i kościołem.  Liberałowie, zgodnie z myślą oświeceniową, opowiadali się za rozdziałem tych dwóch instytucji oraz popierali wprowadzenie reform demokratycznych. Konserwatyści natomiast dążyli do utrzymania istniejącego porządku, w tym uprzywilejowanej pozycji Kościoła katolickiego. W dobie Zjednoczonego Królestwa Niderlandów (1815-1830) oba obozy znajdowały się w nurcie przeciwstawiającemu się holenderskiemu władcy i dynastii Orańskiej. Począwszy od 1830 roku, kiedy to powstało niepodległe państwo belgijskie, aż do lat czterdziestych przedstawiciele obu ugrupowań wspólnie sprawowali władzę jako unioniści. Poróżniła ich między innymi kwestia szkolnictwa. Konserwatyści dążyli do zachowania istniejącej struktury szkolnictwa publicznego z dominującą rolą religii i nauczających katechetów. Liberałowie zakładali świeckość szkolnictwa, bez obowiązku uczestnictwa w religii. Pod koniec XIX wieku w toku walki robotników o ich prawa ukształtował się belgijski ruch socjalistyczny, o charakterze antyklerykalnym i popierający w zakresie szkolnictwa liberałów.

Ostatecznie na przełomie XIX i XX wieku istniały już trzy zróżnicowane segmenty społeczne zwane „duchowym rodzinami”: katolicki, liberalny i socjalistyczny, które wyznaczały kierunki w polityce i wpływały na formułujący się system partyjny, a także tworzyły własne związki zawodowe, organizacje kobiece, młodzieżowe, stowarzyszenia zawodowe, hobbistyczne i kulturowe. Tym samym scenę polityczną w państwie zdominowały trzy partie, których łączny elektorat w kolejnych wyborach stanowił nie mniej niż 2/3 wszystkich głosujących. Na podział natury ideologicznej nałożył się jednak podział językowo-etniczny, co oznaczało wewnętrzny rozłam omawianych partii politycznych na flamandzkie i frankofońskie. Z czasem powstały także partie nacjonalistyczne i „zielone” (ekologiczne).  Porozumienie pomiędzy istniejącymi ugrupowaniami umożliwiły podpisane po drugiej wojnie światowej tzw. pakty. Podczas drugiej wojny światowej opracowano pakt socjalny, który ustanawiał rozbudowany system zabezpieczenia społecznego oraz złożony mechanizm negocjacji i uzgodnień pomiędzy związkami zawodowymi a organizacjami pracodawców na szczeblu zakładowym, branżowym i ogólnokrajowym. W 1958 r. przyjęto pakt szkolny, który zrównał zakres państwowych subsydiów dla prywatnych szkół katolickich oraz świeckich publicznych. Partie liberalna i socjalistyczna wyłączyły jawny antyklerykalizm ze swoich programów. w końcu w 1977 r. zawarto pakt o Wspólnotach, którego celem było przekształcenie Belgii w federację.

Obecnie w państwie nie istnieje jedna nadrzędna partia ogólnobelgijska, która grupowałaby różne siły polityczne oraz językowo-etniczne. Partie wyraźnie dzielą się na flamandzkie i walońskie, czyli frankońskie. Powszechnie wzrasta rola obozów politycznych, a szczególnie ich kierownictw, przy jednoczesnym ograniczeniu znaczenia parlamentu i ciał przedstawicielskich. Ponieważ wyborcy głosują na partię a nie na kandydatów, toteż kandydat bezpartyjny ma nie wielkie szanse na mandat. Faktycznie to kierownictwo partyjne decyduje o osobowym składzie kandydatów na liście, a po wyborach o ewentualnym przystąpieniu do koalicji rządowej i linii przyszłej polityki rządu. Kierownictwo proponuje kandydatów na stanowiska rządowe, zatwierdza ich oraz decyduje o rozwiązaniu parlamentu i rozpisaniu nowych wyborów.

Belgijski system partyjny cechuje tzw. klientyzm, który polega na lojalności osób związanych z daną partią oraz poparciu ich przez organizacje wpisujące się w ten sam nurt. Współczesną rolę partii politycznych w Belgii określa się mianem „partiokracji”. Jej szczególne znaczenie wynika z wytworzenia własnego mechanizmu rozwiązywania konfliktów wewnętrznych poprzez porozumienia między kierownictwami. To ułatwia rządowi prowadzenie spójnej i zrównoważonej polityki, której skuteczność tym samym znacznie się poprawia.

Wśród partii flamandzkich za najbardziej wpływowe uznaję się: Partię Demokratyczno-Chrześcijańską - Christen-demokratisch en Vlaams (CDV), Partię Socjalistyczną - Socialistiche Partij (SP), nacjonalistyczną Unię Ludową - Volksunie (VU) oraz liberalną partię Flamandzcy Liberałowie i Demokraci - Partia Obywatelska, czyli Vlaamse Liberalen en Democraten - Partij van de Burger (VLD). Pewne znaczenie ma także ekologiczna partia Groen, czyli dawna partia Żyjmy inaczej - Anders Gaan Leven (AGALEV) i skrajnie nacjonalistyczny Interes Flamandzki (Vlaams Belang, VB).

Natomiast kluczowe ugrupowania walońskie obejmują: Partię Socjalistyczną - Parti Socialiste (PS), Partię Reformatorów Liberalnych - Parti Réformateur Libéral (PRL) i Ruch Reformatorski (Mouvement Réformateur, MR). Rośnie stopniowo rola Partii Ekologicznej - Parti Ecologiste (Ecolo).

W regionie Brukseli działa zaś Demokratyczny Front Frankofonów - Front Démocratique des Francophones (FDF).

Pozostałe partie, jak chociażby komuniści, stanowią margines życia politycznego.

Struktura naczelnych władz państwowych

Zgodnie  art. 1 konstytucji Belgia jest federacją złożoną ze Wspólnot i Regionów. Wspólnoty Flamandzka i Francuska obejmują odpowiednio Regiony Flamandzki i Waloński, a ponadto swoje kompetencje sprawują nad dwujęzycznym Regionem Brukseli. Zarówno władze federalne, jak i władze Wspólnot i Regionów, posiadają własny zakres kompetencji - często w tej samej materii. Niejednokrotnie powoduje to spory kompetencyjne, ponieważ w belgijskim porządku prawnym nie istnieje hierarchia istotności wydawanych norm. Akty prawne parlamentu federalnego są ustawami, zaś Rad Wspólnot/Regionów - dekretami. Dekrety Wspólnot/Regionów podlegają uchyleniu lub zmianie tylko w oparciu wcześniej przyjętej w tej kwestii ustawy.

Jeśli zakres kompetencji federacji wyraźnie wynika z treści konstytucji, bądź z ustaw wydanych na jej podstawie, to Wspólnotom/Regionom przysługują uprawnienia we wszystkich pozostałych kwestiach. Tylko władze sądownicze można uznać za przykład władz ogólnobelgijskich, wśród których nie uwzględnia się federalnego charakteru państwa. Król, rząd i parlament reprezentują władze federalne w Belgii, podczas gdy organami Wspólnot/Regionów są ich parlamenty - Rady i ich rządy. Władza ustawodawcza należy do króla i parlamentu, zaś wykonawcza - wyłącznie do monarchy.

Król

Osobie monarchy poświęcony jest przede wszystkim rozdział trzeci konstytucji. Na szczególną uwagę zasługuje już tytuł głowy państwa, który jest Królem Belgów, nie zaś Belgii. Stanowi to nawiązanie to zabiegu Napoleona Bonaparte, który w 1804 roku ogłosił się Cesarzem Francuzów, czyli narodu, a nie zaś Francji - państwa. Miało to podkreślać wyjątkowość jego więzi z obywatelami.

Władza królewska jest dziedziczna tylko w linii potomków męskich Jego Królewskiej Mości Leopolda, Jerzego, Krystiana, Fryderyka Sasko-Koburskiego w porządku pierworództwa. Książę, który ożeni się bez zgody króla lub osoby go zastępującej, traci prawo do tronu. W przypadku braku potomka spełniającego powyższe zasady, Król może wyznaczyć swego następcę za zgodą izb parlamentarnych wyrażoną w sposób określony w art. 87. Także za zgodą obu izb władca belgijski może pełni funkcję głowy innego państwa. W przypadku śmierci Króla izby zbierają się bez zwołania najpóźniej dziesiątego dnia od chwili zgonu. Od momentu śmierci Króla aż do chwili złożenia przysięgi przez jego sukcesora na tronie lub przez regenta, władza konstytucyjna monarchy jest wykonywana w imieniu narodu belgijskiego przez ministrów zebranych w Radę Ministrów. Następca tronu musi osiągnąć pełnoletniość, a przed oficjalnym przejęciem władzy składa przez połączonymi izbami przysięgę, która brzmi:

Przysięgam przestrzegać Konstytucji i praw ludu belgijskiego, utrzymać niepodległość narodową i integralność terytorium.

Jeśli sukcesor nie ma skończonych 18 lat izby postanawiają o tzw. regencji i opicie. Funkcję regenta może sprawować tylko jedna osoba. 

Monarcha jest nietykalny, a wszelka odpowiedzialność spoczywa na jego ministrach. Akt królewski nabiera mocy prawnej dopiero z chwilą kontrasygnowania go przez właściwego ministra. Art. 102 stanowi, iż w żadnym przypadku ani ustny, ani też pisemny rozkaz Króla nie może uwolnić ministra od odpowiedzialności. W ten sposób ma miejsce sytuacja, w której władca panuje, lecz nie rządzi. Jego dopuszczalne uprawnienia są silnie ograniczone i mają głównie charakter symboliczny. Artykuł 105 stwierdza, że Król posiada tylko te kompetencje, które wyraźnie przyznaje mu konstytucja i ustawy szczególne wydane na jej podstawie.

Zgodnie z przepisami król:
• Powołuje i odwołuje ministrów w trybie ukształtowanym w systemie parlamentarno-gabinetowym, czyli na wniosek premiera popieranego przez parlament
• Powołuje i odwołuje federalnych sekretarzy stanu (członków rządu federalnego, którzy nie wchodzą w skład Rady Ministrów; są zastępcami ministrów) oraz określa ich kompetencje i granice, w jakich mogą oni udzielać kontrasygnaty
• Nadaje stopnie w armii, powołuje na stanowiska w administracji centralnej i w służbie zagranicznej, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie
• Wydaje rozporządzenia i postanowienia niezbędne do wykonania ustaw (głównie w formie tzw. ordonansów), nie może jednak ani ustaw zawieszać, ani kogokolwiek uwolnić od obowiązku ich wykonania; nadaje ustawom sankcję i promulguje je
• Ma prawo darować lub zredukować karę orzeczoną przez sąd, z wyjątkiem wyroków dotyczących ministrów oraz członków rządów Wspólnot i Regionów
• Może stosować prawo łaski wobec ministra, a także wobec członka rządu Wspólnoty lub Regionu skazanego przez Sąd Kasacyjny, tylko na wniosek Izby Reprezentantów lub właściwej Rady
• Ma prawo bicia monety oraz nadawania tytułów szlacheckich, jednak bez przywiązywania do nich jakichkolwiek przywilejów
• Nadaje odznaczenia wojskowe stosownie do obowiązujących w tym zakresie przepisów ustawowych
• Kieruje polityką zagraniczną państwa, nie naruszając kompetencji przyznanych Wspólnotom  i Regionom w tym zakresie
• Dowodzi siłami zbrojnymi, ogłasza stan wojny i pokoju (powiadamia o tym izby, gdy tylko interes i bezpieczeństwo państwa na to pozwalają dołączając do tego stosowne wyjaśnienia)
• Zawiera traktaty, które wywołują skutki prawne dopiero po uzyskaniu zgody izb

Rola króla wzrasta podczas kryzysów rządowych, a także w okresie formowania rządu, szczególnie zaś - koalicji rządowej.

Tabela 1 Dotychczasowi władcy/regenci na tronie belgijskim z dynastii Sasko-Koburskiej:

Władca	Od	Do	Uwagi
Leopold I	21.07.1831	10.12.1865	król
Leopold II	17.12.1865	17.12.1909	król
Albert I	23.12.1909	17.02.1934	król
Leopold III	23.02.1934	16.07.1951	król
Książę Regent Karol	20.09.1944	20.07.1950	regent
Baldwin I	17.07.1951	31.07.1993	król
Albert II	09.08.1993	dziś	król

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://www.monarchie.be

Od 9 sierpnia 1993 roku rolę głowy państwa w Belgii pełni król Albert II, który wraz ze swoją małżonką - królową Paolą Ruffo di Kalabria, ma łącznie trójkę potomstwa: książąt Filipa i Laurentego oraz księżniczkę Astrid.

Konstytucja z 1831 r. nie wyznacza królowej szczególnych praw i obowiązków. Niemniej jednak belgijskie królowe zawsze aktywnie uczestniczyły w publicznym życiu państwa, u boku swych mężów. Królowa Paola Ruffo di Kalabria wpiera króla Alberta w jego codziennej działalności, tj. podczas licznych spotkań, ceremonii, podróży krajowych i zagranicznych itp. Ponadto udziela się w inicjatywach społecznych i kulturalnych.

Parlament

Artykuł 33 konstytucji stwierdza, iż wszelka władza pochodzi od narodu, a ten jest reprezentowany przez dwie izby: Izbę Reprezentantów i Senat. Konstytucja nie stosuje pojęcia parlamentu. Nie można być jednocześnie członkiem obu izb, ani też łączyć funkcji deputowanego i ministra (mandat na czas wykonywania funkcji ministra ulega zawieszeniu). Ponadto, członek danej izby, który został powołany przez rząd federalny na inne niż minister stanowisko płatne i który przyjął to powołanie, traci natychmiast swój mandat i może go odzyskać tylko w drodze wyborów. Na mocy art. 47 i 48 posiedzenia izb są publiczne, przy czym tajne obrady są dopuszczalne. Izby weryfikują pełnomocnictwa swych członków i rozstrzygają spory z tym związane, a na każdą sesję powołują przewodniczących, wiceprzewodniczących i tworzą prezydia. Co roku sesja obu izb powinna trwać nie krócej niż 40 dni.

Przyjęcie uchwały wymaga bezwzględnej większości głosów, z wyjątkiem spraw określonych w regulaminach izb, a dotyczących wyboru ich organów i zgłaszania kandydatów. W przypadku równej liczby głosów za i przeciw projekt zostaje odrzucony. Do ważności uchwał każdej z izb wymagana jest obecność większości jej członków. Głosowanie odbywa się przez powstanie z miejsc lub imiennie (w stosunku do całości projektu ustawy głosowanie odbywa się zawsze imiennie). Zgłaszanie kandydatów i ich wybór odbywa się w głosowaniu tajnym.

Żaden z członków którejkolwiek z izb nie może być ścigany ani pociągany do odpowiedzialności, ani poddany dochodzeniu za swe opinie i głosowanie w trakcie pełnienia mandatu.

Ostania nowelizacja konstytucji z 1993 roku doprowadziła do przekształcenia Izby Reprezentantów w izbę o charakterze politycznym, a Senat - korekcyjnym oraz w miejsce spotkań władz federacji i części składowych.

Obie izby parlamentu mają jednakowe uprawnienia w zakresie [6]:
• Nowelizacji konstytucji
• Ustroju sądów
• Ratyfikacji układów
• Spraw, które konstytucja zleca do regulacji obu izbom
• Ustaw dotyczących Wspólnot/Regionów oraz zapobiegania i rozstrzygana między nimi konfliktów
• Ustaw nadzwyczajnych lub zwyczajnych w wykonaniu tych pierwszych
• Ustaw przyjętych w wykonaniu zobowiązań międzynarodowych, ustaw o Radzie Stanu i tych zawierających umowy o współpracy z Senatem, Wspólnotami i Regionami
• Innych ustaw wynikających z ustawy przyjętej w trybie art. 1 konstytucji dotyczącego federacji oraz jej struktur
• Zmiany wnoszonych poprawek oraz ich ewentualnego podzielenia
• Przesyłania skierowanych petycji do właściwych ministrów, którzy zobowiązani są wyjaśnić sprawę na żądanie którejś z izb
• Określenia w regulaminach sposobu wykonywania swoich uprawnień
• Prawa prowadzenia dochodzeń

Izba Reprezentantów

Stanowi ona izbę niższą belgijskiego parlamentu. Czynne prawo wyborcze w tym zakresie przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat i których nie dotyczą wyłączenia z grona wyborców określone w ustawie. Każdy wyborca ma tylko jeden głos. Wybory są bezpośrednie i odbywają się w oparciu o zasadę proporcjonalności określoną w ustawie. Głosowanie jest obowiązkowe i tajne. Natomiast bierne prawo wyborcze posiadają obywatele Belgii, korzystający z pełni praw cywilnych i politycznych, którzy ukończyli 21 lat i na stałe zamieszkują w Belgii.

Izba Reprezentantów składa się ze 150 deputowanych wybieranych na czteroletnią kadencję. Każdy okręg wyborczy posiada tyle mandatów, ile razy liczba jego mieszkańców mieści w sobie dzielnik federalny (dzielnik otrzymuje się dzieląc liczbę mieszkańców Królestwa przez sto pięćdziesiąt). Pozostałe mandaty przydzielane są okręgom wyborczym posiadającym najwyższą resztę ludności nie reprezentowanej.

Senat

Jest to izba wyższa, której kadencja również trwa cztery lata. W skład Senatu wchodzi 71 senatorów oraz dzieci króla, a w przypadku ich braku, książęta belgijscy tej gałęzi rodziny królewskiej, która jest uprawniona do następstwa tronu. Królewskie dzieci  są senatorami z mocy prawa po ukończeniu 18 lat życia, ale głos pełnoprawny uzyskują dopiero po osiągnięciu 21 lat. Nie bierze się ich pod uwagę przy ustalaniu kworum dla ważności obrad.

Skład Senatu:
• 25 senatorów wybiera niderlandzkie kolegium wyborcze
• 15 senatorów wybiera francuskie kolegium wyborcze
• 10 senatorów desygnuje ze swego grona Rada Wspólnoty Flamandzkiej zwana Radą Flamandzką
• 10 senatorów desygnuje ze swego grona Rada Wspólnoty Francuskiej
• 1 senatora desygnuje ze swego grona Rada Wspólnoty Niemieckojęzycznej
• 6 senatorów desygnują senatorzy z niderlandzkiej grupy językowej
• 4 senatorów desygnowanych przez senatorów francuskiej grupy językowej

Przynajmniej jeden senator z niderlandzkiej grupy językowej powinien zamieszkiwać w chwili swego wyboru w dwujęzycznym regionie stołecznym Brukseli. Podobnie rzecz ma się z senatorami francuskiej grupy językowej, spośród których przynajmniej 6 powinno tam mieszkać.
Czynne i bierne prawa wyborcze do Senatu są analogiczne do tych obowiązujących w izbie niższej. Senatorowie nie otrzymują wynagrodzenia. Przysługuje im jednak prawo zwrotu poniesionych wydatków.

Do wyłącznych kompetencji Izby Reprezentantów zalicza się:
• przyznawanie naturalizacji (przyznawania praw obywatelskich osobom bez obywatelstwa belgijskiego)
• uchwalanie ustaw dotyczących cywilnej i karnej odpowiedzialności ministrów króla
• uchwalanie budżetu i przyjmowania sprawozdań z jego wykonywania
• ustalanie liczebności armii.

Na mocy art. 46 Król może rozwiązać Izbę Reprezentantów tylko wówczas, gdy izba ta bezwzględną większością głosów:
• odrzuci wniosek o wotum zaufania dla rządu federalnego i nie zaproponuje Królowi w ciągu 3 dni (licząc od daty odrzucenia wniosku o wotum zaufania) kandydata na nowego premiera
• uchwali wotum nieufności rządowi federalnemu i nie zaproponuje jednocześnie Królowi nominacji nowego premiera

Wnioski o wotum zaufania i wotum nieufności mogą być głosowane dopiero po upływie 48 godzin od chwili ich zgłoszenia. W przypadku dymisji rządu federalnego Król może rozwiązać Izbę Reprezentantów za jej zgodą, podjętą bezwzględną większością głosów. Rozwiązanie Izby Reprezentantów pociąga za sobą rozwiązanie Senatu. Akt o rozwiązaniu izb zawiera zarządzenia o przeprowadzeniu nowych wyborów w okresie 40 dni i zwołaniu sesji izb w ciągu dwu miesięcy.

Rząd federalny

Obecnie to federalny rząd belgijski w rzeczywistości posługuje się uprawnieniami monarchy. Król, o czym była już mowa wcześniej, powołuje i odwołuje swoich ministrów. Rząd federalny składa dymisję na ręce Króla, jeśli Izba Reprezentantów bezwzględną większością głosów swych członków uchwali wotum nieufności proponując Królowi nominację nowego premiera, albo też złoży Królowi propozycję mianowania nowego premiera w terminie 3 dni po odmowie udzielenia wotum zaufania. Król mianuje tak zaproponowanego premiera, który obejmuje urząd w momencie, gdy nowy rząd federalny składa przysięgę.

W belgijskiej nomenklaturze z zakresu ustroju państwa należy rozróżnić - podobnie jak w zagadnieniach francuskiego konstytucjonalizmu - pojęcie Rady Ministrów, czyli zgromadzenia ministrów pod przewodnictwem króla (we Francji: pod przewodnictwem prezydenta), i Rady Gabinetowej - ministrów na czele z premierem. Termin „rząd” stosuje się w odniesieniu do Rady w drugim ujęciu wraz z sekretarzami stanu.

Ministrami w rządzie mogą być tylko Belgowie, z wyłączeniem członków rodziny królewskiej. Rada Ministrów składa się maksymalnie z 15 członków. Z ewentualnym wyjątkiem premiera, Rada Ministrów liczy tylu ministrów ze wspólnoty francuskiej co i flamandzkiej.

Art. 100 stanowi, iż ministrowie mają prawo swobodnego wstępu do każdej z izb i prawo zabierania głosu. Izba Reprezentantów zawsze może żądać obecności ministrów, zaś  Senat - w trakcie dyskusji nad projektami niektórych ustaw lub dla realizacji swego prawa przeprowadzania dochodzeń przewidzianego w art. 56. W innych sprawach może on zwracać się o obecność.

Ministrowie ponoszą odpowiedzialność przed Izbą Reprezentantów. Żaden minister nie może być ścigany lub poddawany dochodzeniom z powodu swych opinii wyrażanych w trakcie wykonywania funkcji. Izba Reprezentantów ma prawo stawiania ministrów w stan oskarżenia i pociągania ich do odpowiedzialności przed Sądem Kasacyjnym, któremu przysługuje wyłączna właściwość do ich sądzenia, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, w związku z przypadkami złożenia powództwa cywilnego przez stronę poszkodowaną i w przypadku przestępstw popełnionych przez ministrów poza wykonywaniem ich funkcji urzędowych.

Sądownictwo

Sprawami cywilnymi i politycznymi dotyczącymi obywateli belgijskich zajmują się tylko i wyłącznie sądy. Konstytucja zabrania powoływania do życia pod jakąkolwiek nazwą sądów nadzwyczajnych czy komisji. Rozprawy sądowe są jawne, chyba że jawność zagraża porządkowi publicznemu lub dobrym obyczajom. W przypadku przestępstw politycznych i prasowych decyzja w sprawie uchylenia jawności rozprawy musi być podjęta jednomyślnie Dla rozpatrywania wszystkich spraw karnych, a także przestępstw politycznych i prasowych powołane są sądy przysięgłych.

W hierarchii władzy sądowniczej najniżej znajdują się sądy pokoju obejmujące rejon, następnie sądy pierwszej instancji - sądy okręgowe i w końcu sądy drugiej instancji, czyli 5 sądów apelacyjnych. Sądy okręgowe, na czele z prezesami, są złożone z: izb cywilnych, karnych i do spraw nieletnich, a w każdej z nich zasiadają: przewodniczący, wiceprzewodniczący i sędziowie. Ponadto w prowincjach oraz w Brukseli znajdują się Sądy Sędziów Przysięgłych (rozpatrują one poważne sprawy karne i przestępstwa natury politycznej i prasowej). Sądem najwyższym jest Sąd Kasacyjny, a do sądów specjalnych zalicza się: wojskowe, handlowe oraz pracy. Sąd Kasacyjny nie rozpatruje spraw pod względem merytorycznym, o ile nie dotyczą ministrów i członków rządów Wspólnot oraz Regionów.

Sędziowie pokoju i sędziowie sądów powszechnych powoływani są bezpośrednio przez Króla. Sędziowie sądów apelacyjnych oraz przewodniczący i wiceprzewodniczący sądów pierwszej instancji powoływani są przez Króla z dwu list podwójnych, z których jedną przedstawiają sądy apelacyjne, a drugą rady prowincji i Rada Regionu Stołecznego Brukseli. Sędziowie Sądu Kasacyjnego mianowani są przez Króla z dwu list podwójnych, z których jedną przedkłada Sąd Kasacyjny, drugą zaś przemiennie Izba Reprezentantów lub Senat. Sędziowie powoływani są dożywotnio. Mogą zostać pozbawieni stanowiska lub zawieszeni w czynnościach, ale tylko na mocy orzeczenia sądu. Sędziowie są niezawiśli i nie mogą przyjąć od rządu żadnych funkcji płatnych, choć mogą je wykonywać bezpłatnie pod warunkiem, że stanowisko to nie jest przewidziane w ustawie jako objęte incompatibilitas [7] ze stanowiskiem sędziego.

Na mocy art. 156 w Belgii działa pięć sądów apelacyjnych w:
1. Brukseli dla Brabancji walońskiej, Brabancji flamandzkiej i dwujęzycznego regionu stołecznego Brukseli
2. Gandawie dla Flandrii zachodniej i Flandrii wschodniej
3. Antwerpii dla Antwerpii i Limburgii
4. Liège dla Liège, Namur i Luksemburga
5. Mons dla Hainaut.

Belgijskie sądy nie są uprawnione do badania zgodności aktów prawnych z konstytucją. Prokuratorzy są uznawani za organy sądowe i działają zatem przy sądach.

Omawiając belgijskie sądownictwo, należy wspomnieć o Sądzie Arbitrażowym, który powoływany jest dla całej Belgii. Orzeka on poprzez swoje wyroki w kwestii:
• Zapobiegania konfliktom między ustawą, dekretem i normami przewidzianymi w art. 134, a także między dekretami i normami przewidzianymi w art. 134.
• Naruszenia niektórych spośród swobód obywatelskich przyznanych Belgom (swoboda nauczania, równość wobec prawa, prawa i wolności mniejszości ideologicznych i filozoficznych itp.) przez ustawę, dekret lub normę przewidzianą w art. 134
• Naruszenia przez ustawę, dekret lub normę przewidzianą w art. 134 artykułów konstytucji określonych ustawą.
 
Sprawę do Sądu Arbitrażowego może wnieść każda władza, którą ustawa upoważnia, każda osoba posiadająca uzasadniony interes prawny, a także w charakterze prejudycjalnym - każdy sąd.

Wspólnoty i Regiony

Belgijski federalizm, choć stanowi bardzo złożony kilkupoziomowy konstrukt, to od lat sprawnie funkcjonuje. Oficjalnie państwo składa się z 3 Wspólnot: flamandzkiej, francuskiej i niemieckojęzycznej oraz z tyluż Regionów: flamandzkiego, walońskiego i Brukseli. [8] W rzeczywistości ostatnia z wymienionych Wspólnot oraz Region Brukseli odgrywają rolę marginalną.

Każda ze Wspólnot i każdy z Regionów mają własne organy, przy czym te flamandzkie są wspólne. Organem przedstawicielskim są Rady, których kadencja trwa 5 lat. Stanowią one jednoizbowe parlamenty, a ich uprawienia są zbliżone do kompetencji Izby Reprezentantów. Mogą wydawać dekrety. Ich organem wykonawczym są rządy, wyłaniane przez członków Rad. W skład rządu regionalnego mogą wchodzić sekretarze stanu. Rząd ma prawo wystosować wniosek o wotum zaufania do Rady, ta zaś może uchwalić wotum nieufności wobec rządu lub jego członków.

Rada Flamandzka liczy obecnie 124 członków (6 z nich pochodzi z grupy niderlandzkojęzycznej Rady Stołecznej Brukseli ), Rada Regionu Walońskiego - 75, a Rada Wspólnoty Francuskiej - 94 (członkowie Rady Regionu Walońskiego wraz z 19 osobami z francuskojęzycznej grupy Rady Stołecznej Brukseli). Liczba członków Rządu flamandzkiego nie może przekraczać 11 ministrów, rządu Wspólnoty Francuskiej - 4 i Regionu Walońskiego - 7.

Rady omawianych dwóch Wspólnot mają prawo regulowania w drodze dekretów:
• spraw z zakresu kultury
• spraw oświaty (z wyłączeniem: określania początku i końca okresu obowiązku szkolnego, ustalania minimalnych warunków wydawania dyplomów i świadectw, systemu emerytalnego)
• spraw dotyczących osób (ochrona zdrowia, oświata zdrowotna, prewencja sanitarna, pomoc socjalna)
• kwestii używania języka w sprawach administracyjnych, nauczaniu w zakładach utworzonych, subwencjonowanych lub uznawanych przez władze publiczne, w relacjach socjalnych między pracodawcą i jego personelem, w aktach i dokumentach przedsiębiorstw nakazanych przez ustawy i rozporządzenia.
• kwestii współpracy między Wspólnotami, współpracy międzynarodowej, zawierania umów dotyczących kultury i oświaty.

Dekrety Wspólnot w powyższych kwestiach mają moc ustawy dla obszaru językowego niderlandzkiego i francuskiego oraz dla instytucji w Brukseli, które można przyporządkować do jednej z dwóch Wspólnot. Nie dotyczy to jednak gmin z ułatwieniami językowymi, w których ustawa dopuszcza używanie innego języka niż ten obowiązujący na danym obszarze. Ustawa ta może zostać zmodyfikowana tylko na drodze ustawy nadzwyczajnej.

Natomiast Wspólnota Niemieckojęzyczna obejmuje 9 gmin w Regionie Walonii. Jej organy to także Rada (wybierana na 5 lat, złożona z 25 osób) oraz trzyosobowy rząd. Zakres kompetencji Wspólnoty jest analogiczny do zakresu dla Wspólnoty flamandzkiej i francuskiej. Zasadnicza różnica dotyczy jednak spraw kulturalnych, osobistych oraz kwestii współpracy z innymi Wspólnotami i międzynarodowej, które to reguluje ustawa zwykła w miejsce przepisów konstytucji. Wspólnota Niemieckojęzyczna nie zajmuje się sprawami językowymi, ale na niemieckim obszarze językowym może całkowicie lub częściowo wykonywać uprawnienia Regionu Walońskiego (np. sprawy parków narodowych).

Uprawnienia Regionów flamandzkiego i walońskiego obejmują: [9]
• Gospodarkę terenową
• Środowisko naturalne
• Ustrój  rolny i ochronę przyrody
• Budownictwo mieszkaniowe
• Gospodarkę wodną
• Energetykę
• Roboty publiczne i transport
• Zatrudnienie
• Zastosowanie badań naukowych.

Ponadto powyższe dwa Regiony sprawują nadzór administracyjny nad prowincjami, gminami, aglomeracjami i federacjami gmin. Spod ich kompetencji wyłączono jednak gminy z ułatwieniami językowymi oraz niemiecki obszar językowy, który kontrolują władze federalne. Wspólnoty mają nadzór nad Publicznymi Ośrodkami Spraw Socjalnych.

W szczególnym położeniu znajduje się Region Stołeczny Brukseli, którego organami są: Rada Stołeczna Brukseli i Rząd Stołeczny Brukseli. Rada liczy sobie 75 członków (11 niderlandzko- i 64 francuskojęzycznych) wybieranych co 5 lat. Z uchwałami Rady wiąże się tzw. procedura alarmowa, która służy zapobieganiu konfliktom między Wspólnotami. W Radzie istnieją grupy językowe - francuska i niderlandzka oraz kolegia do spraw wspólnotowych. Połączone kolegia pełnią funkcję organu uzgodnień i koordynacji między dwiema Wspólnotami. Rada wydaje także ordynacje, będące odpowiednikiem dekretów i ustaw. Ordynacje te podlegają kontroli sądowej w zakresie ich zgodności z konstytucją i ustawą nadzwyczajną z 1989 r. o instytucjach Brukseli. Stwierdzenie ich sprzeczności z tymi dokumentami anuluje ich moc prawną. Natomiast Rząd Stołeczny składa się z 5 ministrów wskazanych przez Radę. Premier rządu pochodzi z grupy francuskojęzycznej, zaś ministrowie - po 2 z grupy językowej - francuskiej i niderlandzkiej.

Wnioski

Konstytucja belgijska z 1831 r. niczym konstytucja V Republiki Francuskiej z 1958 r. cechuje się ogólnikowością swych przepisów, szczególnie tych z zakresu ustroju politycznego. Tym samym to wieloletnia praktyka polityczna zadecydowała o kształcie monarchii, pozwalając na liczne modyfikacje i uzupełnienia systemu bez potrzeby ingerencji w tekst konstytucji. Przykładem jest tu przejście od państwa unitarnego do federacji poprzez stopniowe powoływanie instytucji federalnych na bazie regulacji dotyczących struktur państwa unitarnego.

Dewiza Królestwa głosi, iż W jedności siła, co ma podkreślać możliwość skutecznego i sprawnego funkcjonowania państwa o silnym zróżnicowaniu etnicznym i kulturowym. Wydawałby się, że istnienie Belgii od 1830 roku potwierdza ten stan rzeczy. Niestety w ostatnich latach coraz częściej mówi się o narastającym kryzysie między Flamandami a Walonami. Szczególnie ludność niderlandzkojęzyczna dopomina się samodzielności, a jako jeden z kluczowych argumentów wysuwa niewielkie znaczenie ekonomiczne Walonii dla gospodarki belgijskiej przy jednocześnie niewspółmiernie większym wkładzie w tę sferę życia państwa - Flandrii. Niebawem zapewne okaże się, czy w jedności tkwi siła.

Bibliografia:
• Głowacki A., System konstytucyjny Belgii, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997.
• Hilgemann W., Kinder H., Atlas historii świata. Tom I. Od czasów najdawniejszych do rewolucji francuskiej, Prószyński i Spółka, Warszawa 1999.
• Hilgemann W., Kinder H., Atlas historii świata. Tom II. Od rewolucji francuskiej do czasów współczesnych, Prószyński i Spółka, Warszawa 2000.
• Tekst konstytucji z 1831 r., wersja znowelizowana z 14 lutego 1994 r.

Zasoby sieciowe:
• http://konstytucja.e-studio.biz.pl/konstytucja8.html/.
• http://www.belgium.be/eportal/index.jsp/.
• http://www.diplomatie.be/fr/belgium/belgiumdetail.asp?TEXTID=1569/.
• http://www.eurobru.com/poli10.htm/.
• http://www.monarchie.be/fr/index.php/.
• http://www.politique.com/dossiers/international/articles/systeme-politique-belge-2005.htm/.
• http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,1357/.
• http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/belgiqueetat.htm/.

Przypisy:
[1] A. Głowacki, System konstytucyjny Belgii, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997, s. 9.
[2] Ibidem, s. 12.
[3] Ibidem, s. 16.
[4] Publikowane akty jakiegokolwiek wyznania podlegają przepisom dotyczącym odpowiedzialności za prasę i publikacje.
[5] A. Głowacki, op.cit, s. 17.
[6] A. Głowacki, op.cit, s. 31-32.
[7] Zasada niepołączalności ściśle określonych funkcji. Podobna regulacja jest obecna we francuskiej Konstytucji V Republiki z 1958 r.
[8] Nie należy uważać Regionu Brukseli za odpowiednik Wspólnoty niemieckojęzycznej, mimo iż Wspólnoty flamandzka i francuska są powiązane odpowiednio z Regionem Flamandzkim i Walońskim.
[9] Podaję za: A. Głowacki, op.cit., s. 43.

---