"Kartoteka" Tadeusza Rewicza - nowoczesna forma dramatu
"Kartoteka" to pierwszy dramat Rewicza, napisany na przeomie lat 58/59. Zawiera charakterystyk i ocen wasnego pokolenia oraz analiz wspczesnej rzeczywistoœci. "Kartoteka" to rwnie wypowiedŸ o tworzeniu dramatu i teatru, uzasadniajca now form dramatu dostosowan do nowych czasw. Czas jest synchroniczny. Zamiast nastpstwa istnieje jednoczesnoœ - modoœ i teraŸniejszoœ przeplataj si ze sob. Miejscem jest pokj z kiem w centralnym miejscu, a scena jest zarazem ulic, kawiarni, sypialni, przechodnim pokojem (symultanizm). Kolejn cech "Kartoteki" jest kompozycja otwarta - dramat nie ma wyraŸnego pocztku a zwaszcza koca. W budowie dramatu tytuowa kartoteka przybiera posta luŸnych scen wyrywkowych dialogw, monologw, cytatw (fraszki Kochanowskiego, "Oda do modoœci" Mickiewicza"), artykuw prasowych i wyliczanek sownikowych, ktre neguj si swoim ssiedztwem. Wszystko to razem ma rytm przepywu. Przez otwarte drzwi przechodz œpiesznie lub powoli rni ludzie. Wyglda jakby przez pokj Bohatera przechodzia ulica. Bohater powie w jednej z kocowych scen: "wszystko jest na zewntrz. A tam s jakieœ twarze, drzewa, oboki, umarli... ale to wszystko tylko przepywa przeze mnie..." Mechanizm skojarze i przypomnie, sekwencje scen wanych i mniej wanych, sugeruj, e wszystko dzieje si w œwiadomoœci, pamici Bohatera lub we œnie. Z sennych obrazw powstaj syntetyczne wizje. Matura, kojarzca si tradycyjnie z koszmarem - rozrasta si w wizj ycia jako nieustannego egzaminu. Wracaj wszystkie drastyczne i drczce zmory dziecistwa. Mona powiedzie, e "Kartoteka" jest udramatyzowanym monologiem wewntrznym Bohatera. Rewicz programowo kpi sobie z wszelkich konwencji dramatycznych. Bohater zdaje sobie spraw, e uczestniczy w spektaklu. Mwi do Pana z przedziakiem: "Siadaj. Zaraz zrobimy kaw. Wprawdzie nie mam kawy, filianek i pienidzy, ale od czego jest nadrealizm, metafizyka, poetyka snw..." Jest to waœciwie "antybohater" w pozycji horyzontalnej, ktra obrazuje tragedi wspczesnoœci i czowieka. Podjciu takiej problematyki suy te wprowadzenie Chru Starcw. Obserwowa tu mona "gr" konwencj dramatu klasycznego (chr, zasada trzech jednoœci). Pragn oni teatru tradycyjnego z akcj i dziaajcym bohaterem. Prbuj zachci Bohatera do aktywnej postawy cytujc mu "Od do modoœci". Starcy pragn dramatu wielkich idei oraz bohatera tym ideom poœwiconego, nieprzecitnego. Dlatego niezadowoleni s ze swojego Bohatera, ktry cigle œpi, jest nijaki, przecitny i nazwany zostaje œmieciem. S niezadowoleni z dramatu, w ktrym nic si nie dzieje, a kolejne sceny nie buduj akcji (brak zwizku przyczynowo-skutkowego).
"To jest teatr na miar naszych wielkich czasw" - stwierdza jeden ze starcw. Forma dramatu jest odbiciem rzeczywistoœci - chaotycznej, rozbitej, nielogicznej. Wykorzystane s w nim doœwiadczenia surrealizmu z charakterystyczna dla tego nurtu nielogicznoœci. "Kartoteka" sw budow nawizuje rwnie do collage'u (tworzenie kompozycji artystycznej z rnych przedmiotw i tworzyw).