Rozdział Pierwszy
Powstanie Banku Światowego
1. Geneza
W czasie konferencji w Bretton Woods powołano do życia nie tylko MFW, ale
i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, który rozpoczął swą działalność
25 czerwca 1946 r. i stał się rdzeniem Grupy Banku Światowego. Cele banku określono w artykule I układów w sposób następujący:
- pomoc w odbudowie i rozwoju państw członkowskich poprzez : ułatwianie inwestycji, łącznie z odbudową przedsiębiorstw zniszczonych podczas wojny i przystosowaniem produkcyjnych możliwości do celów pokojowych oraz pobudzanie postępu gospodarczego w krajach mniej rozwiniętych,
popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych za pomocą gwarancji albo udziałów w pożyczkach i innych lokatach, dokonywanych przez prywatnych inwestorów ; jeśli zaś nie dysponowano kapitałem prywatnym na odpowiednich warunkach, bank miał prawo uzupełnić prywatne środki na inwestycje poprzez dofinansowanie na dogodnych warunkach z własnego kapitału i zgromadzonych funduszów oraz innych własnych środków,
popieranie długofalowego zrównoważonego wzrostu międzynarodowej wymiany i utrzymanie równowagi bilansów płatniczych przez zachęcanie do międzynarodowych inwestycji, mających na celu rozwijanie zasobów produkcyjnych członków, co spowodowałoby podniesienie stopy życiowej i polepszenie warunków pracy w krajach członkowskich,
koordynowanie własnych pożyczek ze środkami uzyskanymi z organizacji międzynarodowych oraz dbanie o rozwój i finansowanie przedsiębiorstw lokalnych ze źródeł zagranicznych.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju pomyślany został jako instytucja koordynująca i kontrolująca działalność inwestycyjna w skali światowej, a tym samym gwarantująca możliwie najlepsze efekty gospodarcze, przyczyniające się do zrównoważonego wzrostu wymiany gospodarczej.
Bank pośredniczy między finansowymi monopolami wypożyczającymi swoje kapitały a członkami korzystającymi z tych pożyczek. Zgodnie ze statutem bank oddziałuje na kierunki i charakter cyrkulacji kapitału prywatnego. Własne zasoby angażuje natomiast tylko w te inwestycje, które nie zdołają przyciągnąć prywatnego kapitału z powodu np. niskiej rentowności. Szczególnie ważne dla rozwoju gospodarczego inwestycje w dziedzinie np. transportu, łączności czy oświaty mogą liczyć na pomoc banku, gdyż ich pomyślny rozwój stwarza warunki do napływu kapitału prywatnego.
Instytucje afiliowane przez Grupę Banku Światowego
Grupa Banku Światowego posiada trzy afiliowane przy niej instytucje: International Development Association ( IDA) ,International Finance Corporation ( IFC), Multilateral Investment Guarantee Agency ( MIGA).
Siedzibą Banku Światowego i jego afiliowanych instytucji jest Waszyngton.
IBRD : według stanu z sierpnia 1993r. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju skupia 176 krajów członkowskich. Oprocentowanie pożyczek Banku Światowego dla krajów rozwijających się zmienia się co 6 miesięcy. Pożyczki posiadają z reguły 5-cio letnią karencję i muszą być spłacone w okresie od 15 do 25 lat . Niektóre ze środków pożyczanych przez Bank Światowy dla krajów rozwijających się pochodzą z kontrybucji krajów członkowskich, ale większość z nich
pochodzi z obligacji wypuszczanych przez Bank na światowych rynkach pieniężnych.
IDA : International Development Association, (Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju ) założona została w 1960 r. Ta afiliowana przy Banku Światowym organizacja udziela nieoprocentowanych pożyczek najbiedniejszym krajom świata . Okres karencji wynosi 10 lat, a spłaty 35- 40 lat . Kraj dłużniczy płaci tylko niewielkie sumy (ok. 0,75% rocznie ) na pokrycie działalności organizacji.
Pożyczki te są udzielane w walutach wymienialnych, ale istnieje możliwość spłąty części długu w walucie krajowej.
IDA większość kredytów udziela krajom rozwijającym się o najmniejszym dochodzie narodowym . Kredyty te są przeznaczone na realizację konkretnych projektów inwestycyjnych z zakresu odbudowy i rozwoju. W specjalnych okolicznościach IDA może udzielać kredytów na realizację programów gospodarczych , o ile stanowią one najlepszą formę popierania rozwoju gospodarczego kraju członkowskiego zaliczonego do grupy II.
Projekty finansowane przez IDA są rozpatrywane w powiązaniu z planami rozwojowymi danej gospodarki oraz są oceniane z tego punktu widzenia. Ocena obejmuje zwykle kilka aspektów: ekonomiczny, techniczny, organizacyjny, zarządzanie, zasady funkcjonowania obiektu oraz aspekt finansowy przedsięwzięcia . Ich waga może być różna w zależności od charakteru i rodzaju projektu inwestycyjnego. Celem oceny jest ustalenie ,czy szeroko rozumiany efekt ekonomiczny uzasadnia poniesienie przewidzianych nakładów.
IFC : International Finance Corporation, ( Międzynarodowa Korporacja Finansowa) powstała w 1956 r. Warunkiem członkostwa w niej nie jest przynależność do Banku Światowego.
Celem organizacji jest popieranie rozwoju sektora prywatnego w krajach rozwijających i w krajach Europy Środkowej i Wschodniej poprzez przyciąganie kapitału zagranicznego i krajowego. Udziela ona również pomocy technicznej i świadczy usługi doradcze na rzecz rządów i przedsiębiorstw. Najważniejszym źródłem finansowania działalności kredytowej organizacji są pożyczki udzielane jej przez Bank Światowy . Zasoby finansowe IFC powiększają się dzięki zyskom z zainwestowanych kapitałów . Źródłem dochodów jest również sprzedaż posiadanych przez nią udziałów w różnych przedsiębiorstwach .
IFC udziela kredytów długoterminowych ( 7- 12 lat ) przedsiębiorstwom prywatnym bez gwarancji rządowej. Okres karencji wynosi 3 lata , a stopa oprocentowania kredytów jest taka sama jak na rynku kapitałowym.
Ostatnio IFC specjalizuje się w restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw. Świadczy ona usługi doradcze w zakresie prywatyzacji rządom Maroka, Polski, Portugalii oraz w zakresie restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwom z Brazylii, Grecji oraz Filipin. Wspiera ona procesy transformacji gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
MIGA: Multilateral Investment Guarantee Agency ( Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji) . Celem tej organizacji jest pobudzanie przepływu kapitału z krajów rozwiniętych do krajów rozwijających się .Służyć ma temu zmniejszenie ryzyka inwestowania . Agencja udziela inwestorom gwarancji od ryzyk niehandlowych . Świadczy usługi doradcze na rzecz krajów rozwijających się w zakresie tworzenia atrakcyjnych warunków do inwestycji zagranicznych i odpowiedniego „klimatu” do inwestowania.
Uczestniczy również w dialogu między krajami eksportującymi a importującymi kapitał oraz ich odpowiednimi instytucjami finansowymi . Jej usługi doradcze dotyczą wielu aspektów związanych z napływem kapitałów zagranicznych do krajów rozwijających się . Współpracuje również z narodowymi agencjami ubezpieczającymi zagraniczne inwestycje .
Zorganizowała dwie konferencje promujące zagraniczne inwestycje na Węgrzech i Jamajce. Popiera przepływ kapitałów nie tylko z krajów rozwiniętych do rozwijających się , ale również między krajami rozwijającymi się .
MIGA ma swoje władze niezależne od władz Banku Światowego i MFW.
Działalność tej agencji ułatwia napływ kapitałów do krajów rozwijających się.
Bank Światowy a MFW
Zarówno Bank Światowy jak i MFW zostały założone w 1944r. na konferencji
w Bretton Woods, w stanie New Hampshire. Celem obydwu „instytucji z Bretton Woods” , jak się je czasami określa było skierowanie gospodarki światowej na właściwe tory po II wojnie światowej.
Istniała potrzeba zabezpieczenia się ,aby w okresie powojennym nie dopuścić do powtórzenia się błędnej , nacjonalistycznej polityki monetarnej lat 30-tych .
Zadanie to zostało powierzone Międzynarodowemu Funduszowi Walutowemu. Inną potrzebą byłą odbudowa dróg , połączeń komunikacyjnych , systemów energetycznych i innych podstawowych bloków gospodarki zniszczonych wojną krajów Europy. To zadanie zostało powierzone Bankowi Światowemu .
Pomoc dla krajów Europy zachodniej nadeszła wkrótce w formie amerykańskiego Planu Marshalla, a Bank Światowy przesunął kierunek swojego pożyczania na kraje rozwijające się Azji , Afryki i Ameryki Łacińskiej. Jeden z brytyjskich ekonomistów przewidział tę zmianę kierunku stwierdzając: „ W moim mniemaniu jest prawdopodobne ,że proponowany Bank będzie się zajmował dziełem odbudowy ze skutków wojny głównie w swoich początkowych dniach. Ale tak szybko jak to możliwe i coraz bardziej w miarę upływu czasu , spadnie na niego drugi podstawowy obowiązek , a mianowicie rozwijać zasoby i zdolności produkcyjne świata, ze szczególnym uwzględnieniem krajów słabiej rozwiniętych ”.
Bank Światowy i MFW powinny być słusznie postrzegane jako partnerzy w popieraniu globalnego dobrobytu gospodarczego ,chociaż ich struktura , wielkość , oraz ukierunkowanie na kraje nie są identyczne. Np. do Banku Światowego mogą przystąpić zarówno kraje bogate jak i kraje biedniejsze, ale tylko biedniejsze kwalifikują się na pomoc z tej instytucji . Członkostwo w MFW jest warunkiem wstępnym przystąpienia do Banku Światowego.
Podczas gdy Bank Światowy pożycza tylko krajom rozwijającym się , po usługi i środki MFW mogą się ubiegać wszystkie kraje członkowskie. W rzeczywistości aby Fundusz mógł spełniać właściwą rolę , w jego pracach musi uczestniczyć olbrzymia większość krajów. Ponieważ handel międzynarodowy i inwestycje przekraczają granice , prawie każdy kraj znajduje się w sytuacji kupującego i sprzedającego obce waluty dla finansowania importu i eksportu. MFW udziela również pomocy technicznej w zakresie makro-ekonomicznego sterowania oraz pomocy finansowej w zamian za zobowiązanie krajów do pożądanych zmian w polityce gospodarczej.
Podczas gdy Bank Światowy udziela pożyczek zarówno na reformę polityki jak i na projekty , MFW zajmuje się wyłącznie polityką monetarną i fiskalną swoich członków , mającą znaczenie na ich zdolność finansowania importu i eksportu - na ich „bilans płatniczy”. W trakcie regularnych konsultacji z funkcjonariuszami rządowymi udziela on zaleceń odnośnie zmian jakie należy poczynić w polityce , aby skorygować bieżące trudności czy uniknąć takowych na przyszłość . Udziela on również pożyczek krajom mającym krótkoterminowe trudności w bilansie płatniczym. I wreszcie, Fundusz zmierza do osiągnięcia pełnej wymienialności walut wśród krajów członkowskich w ramach systemu elastycznych kursów walutowych ,istniejącego od 1973r.
W warunkach swobodnej wymienialności walut handel i inwestycje pomiędzy krajami są znacznie ułatwione .
Rozdział drugi
Bank Światowy
1. Zasady członkostwa w Banku Światowym
Warunkiem nabycia członkostwa jest uprzednie przyjęcie państwa do MFW, po uzgodnieniu warunków udziału w kapitale zakładowym oraz zaakceptowaniu statutu przez zainteresowane państwo.
Na przyjęcie nowego członka wyraża zgodę Rada Gubernatorów Banku Światowego, w której - dzięki głosowaniu ważonemu - wpływy mają mocarstwa zachodnie.
Ze względu na polityczny kierunek działalności Banku Światowego od 1950 r. do końca lat 60-tych państwa socjalistyczne nie uważały za korzystne członkostwo w Banku Światowym oraz w MFW. ZSRR nie przystąpił w ogóle do tych organizacji, natomiast Polska , Czechosłowacja i Kuba , będące członkami pierwotnymi, wystąpiły z tych organizacji. Polska powiadomiła Bank Światowy i MFW o wystąpieniu z notami z 13 marca 1950r. Nie mogła bowiem uzyskać żadnych pożyczek w warunkach zimnowojennej dyskryminacji stosowanej przez Stany Zjednoczone. Czechosłowacja ,po zawieszeniu jej w prawach członkowskich w 1953r. pod pretekstem niedostarczania informacji ekonomicznych i niewykonywania innych obowiązków, przestał być członkiem obydwu organizacji z dniem 31 grudnia 1954r. Kuba zrezygnowała z członkostwa MFW 2 kwietnia 1964r., a z członkostwa w Banku Światowym w listopadzie 1964r.
W latach 70-tych na skutek pewnych zmian w polityce Banku Światowego niektóre kraje socjalistyczne zainteresowały się członkostwem w tej organizacji.
W 1972r przystąpiła Rumunia, w 1982 r. Węgry, w 1983r.Chińka Republika Ludowa po usunięciu z nich reprezentacji władz Tajwanu. W 1986r. przyjęta została też Polska.
2. Mechanizm podejmowania decyzji.
Głównymi organami Banku Światowego,a więc wspólnymi dla IFC i IDA są : Rada Gubernatorów, Dyrektorzy wykonawczy (Dyrekcja) i Prezes stojący na czele Sekretariatu. Formalnie każdy z tych organów ma oddzielne kompetencje i usprawnienia w odniesieniu do każdej z tych trzech organizacji według ich statutowych przepisów.
Ponieważ lista członków tych organizacji niecałkowicie się pokrywa, a także proporcje liczby głosów przysługujących poszczególnym członkom w głosowaniu ważonym nie są takie same, możliwe są komplikacje w organach kolegialnych (Rada Gubernatorów i Dyrektorzy Wykonawczy). Z powodu dążenia do konsensu różnice te nie mają jednak istotnego znaczenia. Jeżeli chodzi o Sekretariat Banku Światowego, to IFC i IDA są obsługiwane przez specjalne wydzielone sekcje.
Dalej przedstawię mechanizm podejmowania decyzji w Banku Światowym , który jest trzonem całej grupy Banku Światowego.
Rada Gubernatorów składa się z przedstawicieli wszystkich członków i zbiera się raz w roku. Uchwały zapadają przeważnie większością głosów w głosowaniu ważonym, przy czym każdy członek ma pewną wyjściową porcję głosów oraz po jednym głosie za każdą akcję w kapitale zakładowym . Tylko sprawy o szczególnej wadze , wymienione w statucie , wymagają odpowiedniej ,kwalifikowanej większości, np. zmiany w statucie, cofnięcie decyzji o zawieszeniu w prawach członka, zwiększenie kapitału zakładowego.
Podobnie jak w MFW ,funkcje operacyjne Banku Światowego znajdują się w kwestii Dyrekcji. Za względu na wysokość udziału w kapitale zakładowym i przypadający procent głosów Chiny same „ wybierają „ swojego Dyrektora Wykonawczego, co w praktyce oznacza , że dysponują stałym miejscem w Dyrekcji.
Decyzje Dyrekcji zapadają zwykłą większością głosów w głosowaniu ważonym.
W tym systemie podejmowania decyzji rozstrzygające znaczenie ma siedem mocarstw zachodnich: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy, Japonia, Francja, Włochy i Kanada; w sumie dysponują one przeszło połową (52,18 % ) głosów ( tabela 1) . Podobnie jest w IFC i IDA .
Liczba akcji oraz siła głosowania ważonego głównych udziałowców:
Kraje |
Liczba akcji |
Siła głosowania (w %) |
Stany Zjednoczone |
111 050 |
19,20 |
Wielka Brytania |
35 376 |
6,15 |
Niemcy |
34 347 |
5,97 |
Japonia |
34 206 |
5,94 |
Francja |
28 914 |
5,03 |
Chiny |
23 482 |
4,09 |
Indie |
23 002 |
4,01 |
Włochy |
19 842 |
3,47 |
Kanada |
18 438 |
3,22 |
Holandia |
15 117 |
2,65 |
Źródło: The World Bank Report
Doniosła rola w procesie podejmowania decyzji operacyjnych przypada Prezesowi Banku, który działając przy pomocy personelu Sekretariatu, przygotowuje wnioski do zatwierdzenia przez Dyrekcję. Dyrekcja może podejmować decyzje tylko w przypadku pozytywnego zalecenia Prezesa. Przy formułowaniu zaleceń Prezesa rozstrzygająca jest ocena :
warunków ekonomicznych, finansowych i politycznych kraju ubiegającego się o pożyczkę.
przewidywanej reakcji na przedstawiane zalecenia za strony głównych akcjonariuszy Banku.
Prezesami Banku Światowego zawsze byli mianowani przedstawiciele finansjery i działacze polityczni Stanów Zjednoczonych . W 1968 r. stanowisko to po G. Woodsie, byłym prezesie Banku Chicago, objął R. McNamara , były dyrektor wielkiego koncernu i były minister obrony, a po nim znowu wielki bankier , A. Clausen.
Siedzibą Banku Światowego jest Waszyngton.
3 . Cykl projektowy Banku Światowego.
Sześć etapów cyklu projektowego Banku Światowego to : Identyfikacja; Przygotowanie; Oszacowanie; negocjacje i przedłożenie Zarządowi; realizacja i Nadzór; ocena. Niektóre pomysły projektowe nigdy nie przechodzą wcześniej fazy identyfikacji. Inne zaś zostają przepracowane w fazie przygotowania i szacowania i w końcu wyglądają zupełnie inaczej od pierwotnego planu. Bank zatwierdza w ciągu roku ponad 200 projektów.
Identyfikacja: zadanie identyfikacji i zaproponowania projektu do sfinansowania przez Bank Światowy leży głównie w interesie pożyczających rządów. W niektórych przypadkach projekt może zostać zidentyfikowany w rezultacie
działania personelu Banku nad ogólną sytuacją ekonomiczną, czy też w konkretnym sektorze.
W tej pierwszej fazie planujący odpowiadają na takie pytania jak: Kto z tego projektu skorzysta ? Czy korzyści z projektu będą większe niż jego koszty? Czy istnieją inne opcje dla uzyskania tego samego celu? Projekt musi też przejść test priorytetów: dobry projekt przemysłowy może nie przejść z tego powodu, że projrkt rolniczy jest pilniejszy. Z momentem kiedy dany projekt przejdzie przez te „płotki”, zostaje on włączony do wieloletniego programu pożyczkowego Banku na dany kraj, aby zapewnić dostępność środków dla wszystkich zidentyfikowanych projektów.
Przygotowanie: kraj pożyczający odpowiedzialny jest za zbadanie technicznych, ekonomicznych, społecznych i środowiskowych aspektów projektu, chociaż Bank może często w tym pomóc. Określa on dostępne opcje, wykonalność każdej z nich, oraz ich koszty i korzyści.
Korzyści wynikające z pożyczki na usprawnienie np. przemysłu przetwórczego muszą być wyważone w zestawieniu z degradacją środowiska, jaka może wynikać ze wzmożonego zatrucia dymem.
W decyzjach takich polega się na studiach możliwości. Harmonogram projektu ustala się w trakcie przygotowania.
Oszacowanie: nawet przy całym przygotowaniu Bank nie jest jeszcze gotów powiedzieć „tak” lub „nie” odnośnie finansowania projektu. Bank musi najpierw dokonać własnej niezależnej oceny projektu- oszacowania. Każdego roku ma miejsce około 150 misji oceniających na miejscu, trwających od trzech do czterech tygodni.
Zespół personelu Banku i konsultantów dokonuje przeglądu studiów przygotowanych przez pożyczkobiorcę i dokonuje własnej analizy czterech głównych obszarów:
technicznego, instytucjonalnego, ekonomicznego i finansowego.
Negocjacje i przedłożenie Zarządowi: raport oceniający Banku, podsumowujący jego rekomendacje odnośnie warunków pożyczki, stanowi podstawę dla negocjacji z pożyczkobiorcą. Negocjacje prowadzą do uzgodnienia pomiędzy personelem Banku Światowego a pożyczkobiorcą niezbędnych ustaleń dla solidnego projektu. Drogą wzajemnego targu i ustępstw Bank i pożyczkobiorca dokonują przeglądu wszystkich kwestii jakie wpłynęły w trakcie przygotowania i oszacowywania projektu.
Realizacja i Nadzór: jest to etap kiedy droga lub szkoła są w budowie, maszyny i sprzęt są zakupywane i instalowane, a ludzie są szkoleni. Personel Banku Światowego wizytuje miejsca projektu, aby ustalić jakie są trudności i pomóc znaleźć rozwiązanie. W odróżnieniu od banku komercyjnego, który zatwierdza pożyczkę i przekazuje pieniądze pożyczającemu, Bank Światowy z reguły nie zwalnia środków bez dowodu, że pożyczkobiorca wydatkował je na uzgodnione cele.
Ocena: niezależny departament, Operations Evaluation Department ( OED ), odpowiedzialny jest za ocenę rezultatów projektów. Aby zapewnić swoją bezstronność OED raportuje bezpośrednio do Zarządu Dyrektorów Wykonawczych i do Prezesa Banku. W ocenie dokonuje się porównania kosztów projektu, jego korzyści, harmonogramu realizacji i efektywności z pierwotnymi założeniami. Zawiera również sugestie odnośnie poprawy realizacji projektów w przyszłości.
Rozdział trzeci
Działalność Banku Światowego.
Funkcje
W działalności Banku Światowego dominują funkcje operacyjne, które polegają na:
udzielaniu pożyczek ,
zaciąganiu kredytu w celu powiększenia kapitału pożyczkowego.
Ponadto Bank Światowy realizuje funkcje operacyjne w postaci : zarządzania majątkiem Banku i udzielania pomocy technicznej.
Warunki udzielenia pożyczek przez Bank Światowy ustala art. 3 statutu. Z pożyczek mogą korzystać tylko członkowie Banku Światowego i nie mogą one przekroczyć sumy jego kapitału zakładowego oraz rezerw.
Pożyczki mogą być udzielane rządowi kraju członkowskiego. Jeżeli miałyby być udzielone instytucjom prywatnym , rząd kraju, jego bank centralny lub inna instytucja państwowa uznana przez Bank Światowy musi zagwarantować spłacenie pożyczki wraz z odsetkami. Ze względu na niechęć rządów do udzielania tego rodzaju gwarancji prywatnym firmom operacje Banku ograniczają się przeważnie do udzielania pożyczek rządom.
Pożyczki Banku Światowego mogą być udzielane tylko wówczas , gdy pożyczkobiorca nie może uzyskać odpowiednich środków finansowych w inny sposób, na warunkach, które Bank Światowy uznaje za rozsądne.
Musi być zapewniony produktywny charakter finansowego projektu, tzn. płynące z niego korzyści ekonomiczne muszą zapewnić zwrot poniesionych kosztów i obsługę zaciągniętego kredytu. Państwo biorące pożyczkę od Banku Światowego musi mieć zdolność do wypełnienia swoich zobowiązań, a przede wszystkim do spłacenia pożyczki w walucie, w której ją otrzymało. Bank Światowy nie udziela pożyczki państwu , którego stan gospodarczy i sytuacja finansowa nie dają pewności jej zwrotu w przewidzianym terminie.
Warunkiem przyznania pożyczki jest udzielenie Bankowi Światowemu wszelkich potrzebnych mu informacji. W tym celu Bank posługuje się specjalnymi misjami badawczymi, złożonymi z wchodzących w skład personelu Banku ekspertów, których opinia w sprawie zdolności danego kraju do wywiązania się ze zobowiązań jest podstawą podjęcia ostatecznej decyzji przez Dyrekcję Banku Światowego.
Otwarte przez Bank Światowy kredyty dla danego kraju mogą być użyte wyłącznie do realizacji projektu, na który zostały przyznane.
Przy operacjach pożyczkowych występują też określone warunki walutowe. Bank dostarcza pożyczkobiorcy wszelkich walut , które są mu potrzebne do realizacji projektu, ale żąda ,aby pożyczka wraz z odsetkami była spłacona w tej samej walucie w jakiej została udzielona.
Celem Banku Światowego nie jest maksymalizacja zysku. Jego głównym celem jest udzielanie państwom członkowskim pomocy w rozwoju społeczno- gospodarczym przez udzielanie pożyczek inwestycyjnych, których warunki spłaty są znacznie łagodniejsze niż pożyczek udzielanych na normalnych zasadach handlowych.
Miarą pomocy Banku Światowego musi więc być m.in. różnica między stopą procentową pobieraną przez Bank Światowy a stopą procentową pobieraną przez prywatne banki. Różnica ta może być znaczna dzięki wysokiemu stopniowi pewności lokat kapitałowych w obligacjach Banku Światowego.
Bank unika udzielania pożyczek mniejszych niż kilkadziesiąt milionów dolarów , gdyż koszty związane z przeprowadzeniem rozeznania oraz koszty administracyjne w stosunku do mniejszych pożyczek byłyby nadmiernie wysokie. Aby nie dyskryminować mniejszych projektów, Bank Światowy stosuję metodę korzystania z pośrednictwa krajowych towarzystw popierania rozwoju gospodarczego , udzielając im mniejszych pożyczek ,które są wykorzystywane przez nie do finansowania mniejszych przedsiębiorstw.
Do stałych zasad polityki Banku Światowego należy również pozyskiwanie dla projektów kredytów innych banków i instytucji finansowych (współfinansowanie).
Projekty zatwierdzone przez Bank Światowy jako spełniające warunki jego własnych pożyczek budzą zaufanie i znajdują poparcie u innych kredytodawców.
2. środki finansowe
Układ z Bretton Woods przewidywał ,że kapitał zakładowy Banku Światowego będzie mógł być podwyższony . Podwyższenie kapitału zakładowego następuje przede wszystkim na podstawie decyzji Rady Gubernatorów ; równocześnie ustala się kwoty udziału w nim poszczególnych państw członkowskich, co musi być przez każdego z nich zaaprobowane. Kapitał zakładowy wzrasta też wówczas , gdy przyjmuje się nowych członków; ustala się z nimi ich udziały proporcjonalne do ich potencjału gospodarczego i możliwości finansowych.
Od pierwszego podwojenia kapitału zakładowego, które miało miejsce w 1959r. członkowie Banku Światowego wpłacają do jego kasy tylko 10% ustalonego wkładu, w tym 1% w złocie lub w dolarach, a 9% we własnej walucie ; pozostałe 90% wkładów pozostaje w ich posiadaniu i służy jako ostateczna gwarancja zobowiązań finansowych zaciąganych prze Bank Światowy z tytułu emitowanych obligacji.
Jeżeli znajdujące się w dyspozycji Banku Światowego fundusze okazałyby się niewystarczające, może on zażądać powiększenia wpłacanej przez członków części wkładu do 20% . Nie miało to jednak nigdy miejsca.
Cześć wkładu wpłacana we własnej walucie może być zdeponowana w centralnym banku lub podobnej instytucji kraju członkowskiego. Może ona być wykorzystana przez Bank Światowy do udzielania pożyczek tylko na podstawie porozumienia z danym krajem członkowskim. Ma to na celu uniknięcie narażenia kraju na trudności płatnicze, co mogłoby nastąpić , gdyby Bank Światowy bez uprzedzenia wprowadzał do obiegu międzynarodowego poważniejsze ilości danej waluty.
Podstawowym źródłem zasilania funduszów operacyjnych są pożyczki zaciągane na rynkach kapitałowych w postaci obligacji.
Wypuszczanie własnych obligacji z początku ograniczało się do prywatnego rynku amerykańskiego. Rząd Stanów Zjednoczonych udzielał poparcia tego rodzaju pożyczkom. Od 1951r Bank Światowy zaczął wypuszczać coraz więcej obligacji na rynek zachodnioeuropejski, a następnie japoński.
Źródłem finansowania Banku jest również cesja wierzytelności . Polega ona na odstąpieniu Przez Bank nie spłaconej części udzielonej pożyczki innym instytucjom finansowym. Poprzez taką operacją Bank odnawia zdolność udzielania nowych pożyczek.
3 .Jak Bank Światowy jest zarządzany ?
Bank Światowy i jego siostrzana instytucja MFW, zostały założone w 1945r. jako część nowej struktury międzynarodowej współpracy. Wyjaśniając wizję założycieli obu instytucji Fred M. Vinson, ówczesny amerykański Sekretarz Skarbu, pisał w „Foreign Affairs” z lipca 1946r. : „ Należy pamiętać, że nie są to zwykłe instytucje ze zwykłymi akcjonariuszami. Są one kooperacyjnymi przedsiębiorstwami rządów i ich głównym biznesem jest biznes z rządami...Chociaż muszą być one prowadzone tak aby oszczędzać swoje aktywa i jak najbardziej celowo wykorzystywać swoje możliwości ,nie są one instytucjami nastawionymi na zysk”.
Założyciele Banku zawierzyli w rezultaty współpracy. Przewidzieli oni instytucję zarządzaną przez swoich akcjonariuszy. W odróżnieniu jednak od firmy komercyjnej, udziałowcami Banku są suwerenne kraje, a nie prywatni inwestorzy.
Kraje te reprezentują różne formy rządów i znajdują się na różnym etapie rozwoju gospodarczego od najuboższych do najbogatszych.
Karta Banku: znana jako artykuły Porozumienia, ustanowiła strukturę tej instytucji. Karta ta była negocjowana na konferencji w Bretton Woods, w 1944 r. Czterdzieści cztery kraje wysłały swoich przedstawicieli do Bretton Woods- największe z nich to USA, W. Brytania, Francja, Chiny, Indie i Związek Radziecki. Większość krajów uczestniczących w konferencji, z wyjątkiem Związku Radzieckiego, ratyfikowało później Kartę, stając się pierwszymi członkami Banku. Dopiero w 1991 i 1992 r. 15 republik byłego Związku Radzieckiego zgłosiło indywidualnie wnioski o członkostwo.
Karta stwierdza, że tylko członkowie MFW mogą zostać członkami Banku Światowego. Każdy kraj reprezentowany jest przez gubernatora i zastępcę gubernatora. Udziały kapitałowe przydzielane są według formuły opartej na kwotach krajów w MFW i system głosowania jest ważony, w proporcji do udziałów kapitałowych.
Zarząd Gubernatorów: założyciele Banku przewidzieli, że jego codzienne funkcjonowanie będzie spoczywać w rękach Zarządu Dyrektorów Wykonawczych, z Prezesem Banku jako Przewodniczącym Zarządu. Zarezerwowali oni dla Zarządu Gubernatorów pewne inne uprawnienia, włącznie z prawem przyjmowania nowych członków, zwiększania czy zmniejszania kapitału, czy zawieszenia w prawach członkowskich.
Raz w roku Zarządy Gubernatorów zarówno MFW jak i Banku Światowego spotykają się na wspólnych sesjach, zwanych Dorocznymi Spotkaniami.
Jednakże poglądy poszczególnych rządów reprezentowane są w ciągu całego roku przez Dyrektorów Wykonawczych.
Dyrektorzy Wykonawczy: Karta Banku wymaga, aby Dyrektorzy Wykonawczy funkcjonowali w sesji ciągłej w jego siedzibie w Waszyngtonie i żeby się spotykali tak często jak działalność Banku tego wymaga. Rezydialny charakter Zarządu jest jedną z cech wyróżniających go od zarządów dyrektorskich korporacji przemysłowych.
Bank posiada obecnie 24 Dyrektorów Wykonawczych. Zgodnie z Kartą , pięciu największych udziałowców - USA, Japonia, Niemcy, Francja i W. Brytania - wyznacza własnych Dyrektorów Wykonawczych. Inne kraje zgrupowane są w 19 zespołach wyborczych, każdy reprezentowany przez Dyrektora Wykonawczego, wybranego przez kraj lub grupę krajów.
Kraje członkowskie same decydują o tym jak mają być zgrupowane. Grupy takie tworzone są mniej więcej według podziałów geograficznych ,przy czym pewną rolę odgrywają czynniki polityczne i kulturowe.
Dyrektorzy Wykonawczy na swoich całodniowych sesjach rozpatrują działalność Banku włącznie z propozycjami pożyczkowymi, budżetem i zagadnieniami polityki przedłożonymi przez Prezesa, który pełni funkcję Przewodniczącego Zarządu.
Karta Banku określa podstawowe zasady dotyczące jego działalności .Może on pożyczać tylko na cele produkcyjne i musi wspomagać wzrost gospodarczy w rozwijających się krajach. Musi on zwracać należytą uwagę na widoki spłaty udzielonych pożyczek.
Dyrekcja: Zgodnie z długotrwałym zwyczajem nominacje na Prezesa Banku wysuwa Dyrektor Wykonawczy reprezentujący Stany Zjednoczone, ale wybierają go Dyrektorzy Wykonawczy.
Prezes Banku odpowiedzialny jest za codzienne kierownictwo, za jego organizację oraz nominację i zwalnianie personelu. Prezes stoi na czele pracowników z ponad 100 krajów i wspomagany jest przez trzech Dyrektorów Administracyjnych, którzy nadzorują działalność w konkretnych dziedzinach. Karta Banku stwierdza, że Prezes i personel mają zachować swoją powinność wyłącznie dla Banku i dla żadnej innej władzy, nawet wobec ich własnego kraju.
Rozdział czwarty
Polska a Bank Światowy.
Wprowadzenie
Polska stała się ponownie członkiem Banku Światowego w 1986 roku, a w 1990 roku Bank Światowy udzielił Polsce pierwszych pożyczek. Od tego czasu Bank Światowy zaangażował prawie 5 miliardów USD na 30 projektów
Z kwoty tej wykorzystano około 2,9 miliardów USD, zaś spłacone zostało 712 milionów USD .
W dziedzinie wspierania polskiej gospodarki rynkowej i pomocy Polsce w przygotowaniu się do członkostwa w Unii Europejskiej Bank Światowy świadczy
zarówno pomoc techniczną jak i doradztwo w zakresie polityki, a ponadto pomoc finansową. Program Banku odnoszący się do Polski jest opracowywany przy ścisłej współpracy z rządem i społeczeństwem.
Działania realizowane w chwili obecnej
Tworzenie miejsc pracy dla mieszkańców wsi poza rolnictwem. Polska wieś stoi przed wielkimi wyzwaniami, wiążącymi się z modernizacją i przygotowaniem do członkostwa w Unii Europejskiej. Wymaga to działań w zakresie zwiększania wydajności rolnictwa, modernizacji produkcji i zajęcie się wysokim bezrobociem w niektórych regionach. Jednym z najważniejszych celów jest ułatwienie tworzenia miejsc pracy poza rolnictwem, w celu obniżenia wysokiego poziomu bezrobocia.
Na wniosek rządu Bank przygotowuje duży program aktywizacji terenów wiejskich , a ponadto obejmować będzie inwestycje prowadzące do uatrakcyjnienia inwestycji prywatnych.
Restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego. Program ten dąży do przywrócenia rentowności i konkurencyjności sektora węgla kamiennego poprzez likwidację kopalń
nieekonomicznych, racjonalizację poziomów zatrudnienia oraz restrukturyzację finansów spółek węglowych.
Program obejmuje finansowanie znacznych kwot odpraw socjalnych w celu zapewnienia pomocy dla zwalnianych z pracy górników. Pomoc świadczona jest głównie za pomocą cyklu szybko wypłacanych pożyczek dostosowania sektorowego.
Pierwsza pożyczka w kwocie 300 milionów USD została zatwierdzona już w czerwcu 1999, a umowa podpisana w listopadzie tego samego roku. Druga natomiast została
zatwierdzona w sierpniu 2001i opiewała na kwotę 100 milionów USD.
Poniższa tabela przedstawia listę realizowanych operacji pożyczkowych.
Projekty |
Rok |
Kwota Kredytu (mln. USD) |
Restrukturyzacja i Prywatyzacja |
1991 |
280 |
Rozwój Rolnictwa I |
1991 |
100 |
Restrukturyzacja Ciepłownictwa |
1991 |
340 |
Rozwój Służby Zdrowia |
1992 |
130 |
Rozwój Mieszkalnictwa |
1992 |
200 |
Modernizacja Dróg I |
1993 |
150 |
Rozwój Rolnictwa II |
1993 |
300 |
Przesył Energii Elektrycznej |
1995 |
160 |
Zarządzanie Portami i Dostęp do Portów |
1996 |
67 |
Finansowanie Gmin |
1997 |
22 |
Modernizacja Dróg II |
1998 |
300 |
Projekt Likwidacji Skutków Powodzi |
1997 |
200 |
Dostosowanie Górnictwa Węgla Kamiennego |
1999 |
300 |
Rozwój Wsi |
2000 |
120 |
Restrukturyzacja Kolei |
2001 |
110 mln EURO |
Dostosowanie Górnictwa Węgla Kam. II |
2001 |
112 mln EURO |
Źródło: Biuletyn Banku Światowego
Pomoc Banku Światowego w odbudowie zniszczeń po powodzi.
W lipcu 1997 roku Polskę nawiedziła katastrofalna powódź ,chyba najtragiczniejsza w okresie ponad 200lat. Zalała ona i zniszczyła znaczną ilość budynków mieszkalnych: prywatnych i komunalnych ,szkoły ,szpitale i inne budowle, drogi, mosty, tory i urządzenia kolejowe, systemy wodociągowe i kanalizacyjne, a także elektroenergetyczne sieci przesyłowe.
Jako skutek fizycznych zniszczeń oraz zahamowania działalności gospodarczej wzrosło bezrobocie. Trudno jest oszacować łączne straty spowodowane powodzią nie mniej w tym okresie szacunki wahały się w granicach 10 mld PLN ( ok. 3 mld USD).
Poniższa tabela ilustruje wielkość zniszczeń spowodowanych powodzią w wybranych województwach w Polsce.
Województwo |
Teren Zalany |
Liczba Zalanych Budynków |
Długość Zniszczonych Wałów (m) |
Opole |
133 794 |
13 500 |
20 500 |
Wrocław |
667 442 |
4 037 |
78 882 |
Legnica |
25 624 |
1 280 |
5 233 |
Zielona Góra |
47 500 |
6 080 |
3 171 |
Jelenia Góra |
14 000 |
1 790 |
15 000 |
Wałbrzych |
27 000 |
4 460 |
700 |
Bielsko |
10 524 |
5 881 |
58 850 |
Kraków |
10 034 |
2 029 |
26 630 |
Kielce |
24 041 |
992 |
7 847 |
Nowy Sącz |
5 955 |
4 163 |
33 950 |
Tarnów |
22 994 |
1 703 |
24 700 |
Rzeszów |
3 365 |
2 175 |
60 000 |
Źródło: szacunki Banku Światowego i dane rządowe.
W odpowiedzi na tę katastrofę Rząd Rzeczpospolitej Polskiej opracował i przyjął krajowy Program Odbudowy i Modernizacji którego zadaniem była realizacja następujących celów:
natychmiastowa pomoc rodzinom i osobom poszkodowanym przez powódź i natychmiastowe przywrócenie najważniejszych usług publicznych;
naprawienie zniszczeń spowodowanych powodzią
stworzenie systemu zapobiegania powodziom w celu ograniczenia strat spowodowanych przez powodzie w przyszłości.
Podczas gdy rząd i powołane w tym celu agendy udzielały natychmiastowej pomocy osobom poszkodowanym, władze Polski zwróciły się do międzynarodowych instytucji
finansowych o pomoc finansową i techniczną w celu sfinansowania odbudowy oraz stworzenia odpowiedniego systemu planowania i osłony przeciwpowodziowej w przyszłości. W odpowiedzi na tę prośbę na jesieni 1997 roku Bank Światowy przygotował Projekt Usuwania Skutków Powodzi i udzielił na jego realizację pożyczki w wysokości 200 mln USD.
Projekt finansowany przez Bank Światowy składa się z dwóch głównych składowych.
Pierwsza z nich tzw. Składowa „ A” dotyczy pomocy w odbudowie infrastruktury technicznej. Finansowanie obejmuje 607 indywidualnych inwestycji w zakresie infrastruktury w całym regionie, a łączny koszt tego elementu wynosi
około 800 mln PLN. (ok. 200 mln USD)
Drugą składową (tzw.składową „B” )Projektów Usuwania Skutków Powodzi jest wspieranie Polski w zakresie ograniczania ryzyka przyszłych powodzi.
Koncentrując się przede wszystkim w dorzeczu Odry i górnej Wisły ,składowa obejmuje przede wszystkim:
opracowanie nowoczesnej strategii osłony przeciwpowodziowej
poprawy koordynacji działań podczas powodzi
stworzenie nowoczesnych i niezawodnych systemów łączności i przepływu informacji.
wspieranie społeczności lokalnych w zakresie planowania i wzbogacenie wiedzy lokalnych ekspertów, których zadaniem jest reagowanie na zagrożenie powodziowe.
modernizację istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej koniecznej w ochronie przeciwpowodziowej.
4. Program Małych Grantów
BŚ stworzył ten program w 1983 roku by poularyzować dialog i upowszechniać informacje na temat rozwoju w różnych środowiskach niezaangażowanych w realizacje projektów banku. Granty udzielane są organizacjom społeczeństwa obywatelskiego przez Biura Krajowe Banku Światowego.
W tym roku program ten koncentruje się na angażowaniu obywateli w proces upodmiotowienia zmarginalizowanych, wrażliwych i słabych grup społecznych. Nowym celem programu jest bowiem wspieranie procesu upodmiotowienia obywateli, by uzyskali większy wpływ na toczące się procesy rozwojowe - uczestnictwo i równość w korzystaniu z efektów tego procesu.
W Polsce program Małych Grantów funkcjonuje od 1999 roku. Różnego rodzaju organizacje poza rządowe ubiegają się o takie dofinansowanie. W roku 2001 warszawskie Biuro Banku Światowego otrzymało kwotę 45000 USD. W ciągu miesiąca marca wpłynęło 120 wniosków od zainteresowanych instytucji. Na początku maja Komitet Doradczy ds. Małych Grantów podjęło decyzje o przyznaniu 8 grantów, których wysokość wahała się w granicach 3000 - 9400 USD.
BIBLIOGRAFIA:
I. Wydawnictwa zwarte:
Zabielski Kazimierz „ Finanse Międzynarodowe” PWN 1994.
Ciechanowicz Janina „ Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze i Finansowe”
Głuchowski Jan „ Międzynarodowe Stosunki Finansowe” PWE 1997.
Sołdaczuk Józef „ Handel międzynarodowy”.
Budnikowski A., E.Kawecka- Wyrzykowska „Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze” PWE 1997
Sołdaczuk J., Z. Kamecki, P. Bożyk „Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze” PWE 1987
Krugman P.R.,M.Obstfled „Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze” PWN 1993 Warszawa.
II. Wydawnictwa luźne:
Wprost - „Ekonomia globalna” 19 marca 2000.
Biuletyn kwartalny Banku Światowego nr.16 luty 2002.
Raporty , dokumenty Banku Światowego.
III. Internet
SPIS TABEL:
Tabela numer 1 - Liczba akcji oraz siła głosowania ważonego głównych udziałowców str.12
Tabela numer 2 - Realizowane operacje pożyczkowe dla Polski
w latach 1991 do 1999. str.23
Tabela numer 3 - Zniszczenia spowodowane powodzią w wybranych województwach str.24
Sołdaczuk Józef „Handel międzynarodowy”. 1967 Warszawa, rozdział 3 str.28,29
„ Przegląd Informacyjny o Działalności Banku Światowego” wydany przez Bank Światowy.
John Maynard Keynes na wczesnym posiedzeniu w Bretton Woods. „ Przegląd Informacyjny o....”
Sołdaczuk J., Z. Kamecki, P. Bożyk „ Międzynarodowe stosunki ekonomiczne”, rozdział 2 str.65
„ Przegląd Informacyjny o ...” wydany przez Bank Światowy.
Sołdaczuk J., Z. Kamecki, P. Bożyk „ Międzynarodowe stosunki....”, rozdział 5
Raport Banku Światowego „ Podstawowe warunki pożyczek IBRD” wrzesień 1995.Patrz załącznik.
Dybuła Michał „ Restrukturyzacja górnictwa”. Biuletyn Banku Światowego w Polsce nr.8 , luty 2000
Hall Christopher „Pomoc w usuwaniu skutków powodzi”. Informator Banku Światowego.