Historia cywilizacji - wierzenia.
Dawniej ludy miały ograniczony kontakt z innymi, zatem na przestrzeni wieków powstały różne cywilizacje, z których każda ma swój niepowtarzalny charakter. Spowodowane było to tym, że człowiek od dawien dawna zamieszkiwał różne regiony świata. Dawne kultury poznajemy, badając różne wykopaliska (np. przedmioty codziennego użytku), zespoły architektoniczne (np. grobowce władców), teksty literackie, wierzenia ludzi, a także elementy dawnych kultur odnajdywane w cechach języka i zwyczajach. Porównując dziś, znane nam, różne dawne cywilizacje możemy dopatrywać się wielu różnic i podobieństw. Można przypuszczać, że podobieństwa wynikają z naturalnych cech człowieka, zaś różnice z warunków, w jakich dawny człowiek egzystował.
Aby zauważyć te podobieństwa i różnice, można porównywać wiele dziedzin życia ówczesnego społeczeństwa: postęp techniczny, rozwój nauki, filozofie, ustroje społeczne i prawo, sport i rozrywkę, i również religie. Uważam, że porównanie wierzeń ludzi tworzących różne cywilizacje może być ciekawe, dlatego też postaram się porównać wierzenia ludów Wschodu, które nie są tak powszechnie znane jak wierzenia naszych europejskich przodków.
Mezopotamia
Sumerowie wierzyli, że każde miasto ma swojego „Boga-pana”, którego zasięg władzy był określony przez ówczesne czynniki polityczne. Taki bóg miał świątynię, w której lud oddawał mu cześć. Bogowie poszczególnych miast byli przedstawicielami elementów kosmosu, byli to: bogowie Słońca, bogowie Księżyca, miłości i rozkoszy, wojny itd. Każdy bóg miał małżonkę i dzieci. W późniejszym okresie, w zależności od sytuacji politycznej, miejsce na szczycie zajmowali różni bogowie. Monoteistyczna religia Sumerów przekształciła się w politeizm. Bogów przedstawiano jako ludzi w różnym wieku, zwykle jako królów. Nie można zapomnieć o tym, że obok bóstw istniała niezliczona liczba demonów zarówno dobrych, jak i złych, które szkodziły lub pomagały człowiekowi. Charakterystyczną cechą wiary tego ludu było to, że król był jednocześnie uznawany za boga, co jest również cechą wielu innych ludów. Ważna i ciekawa była też rola kapłanek. Do ich obowiązków należało troszczenie się o pomieszczenia świątynne, jak również sakralna prostytucja, rozpowszechniona w świątyniach Inanny. Sumerowie początkowo palili zmarłych, później grzebali ich ciała w grobowcach wraz z dobytkiem i częścią niewolników. Można z tego wywnioskować, że ich poglądy na temat życia pozagrobowego były niejasne. Ponadto wyobrażenia te były przepojone pesymizmem.
Azja Mniejsza
Religia hetycka była naturalistyczna i antropomorficzna. Hetyci czcili siły natury i ich przejawy, pojmowane jako bóstwa, istoty żywe i potężne, którym nadawali ludzkie kształty. Lud ten czcił też bóstwa nie przybrane w ludzką postać, tzn.: rzeki, źródła, wody, stawy, studnie oraz przymioty moralne. Występowały również bóstwa szczytów górskich, burz, nawałnic i urodzaju, oraz bóstwa lokalne. Istniał także bóg-opiekun państwa i króla, któremu nadawano cechy wojownicze, a także bogini matka symbolizująca płodność, przyrodę i słońce. Bogowie zamieszkiwali bardzo bogate świątynie, które stanowiły ważne ośrodki wpływające na politykę i życie społeczne. Bogom składano ofiary z pokarmów i ze zwierząt. W religii hetyckiej występowała również magia, a zwłoki umarłych palono wraz z różnymi sprzętami i pokarmami. potem składano je w grobach sakralnych.
Babilonia
Babilończycy, podobnie jak wyżej opisani Sumerowie, byli politeistami. Według ich wierzeń bogowie byli nadludźmi uosabiającymi zjawiska kosmiczne, astralne oraz siły przyrody. Mitologia podaje, iż pierwsi bogowie wyłonili się z wodnego chaosu. Pojawia się tu specyficzna „dwupierwiastkowość”: Apsu - pierwiastek męski oraz Tiamat - pierwiastek żeński.
Ta specyficzna cecha pojawia się także w innych kulturach. Każde babilońskie miasto-państwo miało swoje opiekuńcze bóstwo. Oprócz bogów istniały dobre i złe demony, które ludzie próbowali ujarzmiać zaklęciami. Najbardziej charakterystyczną cechą religii babilońskiej była magia zawierająca niezwykle rozbudowany system praktyk magicznych. Świątynie miały kształt schodowych wież (podobne do świątyń sumeryjskich), na których szczycie mieszkali bogowie. Wyobrażeniem boga był posąg, który przez poświęcenie stawał się żywym obrazem bóstwa przyjmującego dary, słuchającego próśb, hymnów, modłów i grzechów. Bóstwa czuwały również nad interesami załatwianymi przez mieszkańców w świątyniach. Również funkcjonowała sakralna prostytucja, która miała sprzyjać urodzajowi i płodności. Wydatki na kult były ogromne, a świątynie bardzo bogate. O życiu pozagrobowym myślano bardzo niechętnie. Babilończycy grzebali umarłych w ziemi, czasem po spaleniu, wraz z pokarmem, napojami i innymi ofiarami, aby nie powracali z ponurych podziemi i nie przeszkadzali żyjącym.
Egipt
Religia egipska trwała tysiące lat. Swoim zasięgiem obejmowała najbardziej prymitywne elementy jak również najwznioślejsze osiągnięcia starożytności. Były bóstwa zwierzęce i bóstwa lokalne. W początkowym okresie każde miasto miało swojego boga. Bóstwa przenikały z sąsiednich terytoriów na wskutek podbojów lub pokojowego połączenia. Przemiany te spowodowały łączenie bóstw i kultur na zasadzie utożsamiania bóstw ze sobą, podporządkowania jednych drugim, tworząc triady (małżonkowie i dziecko) i więcej.
Egipcjanie czcili też bóstwa kosmiczne uosabiające siły natury, np. bóg Re - bóg słońca. Bogów przedstawiano w postaci ludzkiej, zwierzęcej, często również jako człowieka z głową zwierzęcia. Poświęcano im zwierzęta, pod których postaciami ich sobie wyobrażano, np. boginię Hator przedstawiano jako krowę, czyli poświęcano jej krowy. Bóg Re miał uniwersalną pozycję w kraju, przez co odgrywał najbardziej szczególną rolę. Wpływowi kapłani wypracowali pierwszy system teologiczny oparty o kult Re. Egipcjanie umacniali autorytet władzy w swojej religii, służyło to utrzymaniu istniejącego porządku społecznego. Byli oni przekonani o tym, że człowiek nie umiera, przekonanie to umacniało się poprzez coroczne odradzanie się przyrody i występowanie Nilu.
Według Egipcjan warunkiem dalszego szczęśliwego i spokojnego życia po śmierci oraz istnienia ożywczego pierwiastka ka (duszy) było zachowanie ciała. Było to przyczyną rozwinięcia się skomplikowanej i znanej tylko kapłanom sztuki muminifikowania zwłok, które składano w piramidach lub w grobowcach, które były kute w skałach. W grobach składano też wszystko to, co jest potrzebne ludziom do dalszego życia. Obrazy i figury zmarłego miały umożliwić przetrwanie ka w razie zniszczenia ciała. Warto na końcu dodać, iż grobowce były przywilejem tylko ludzi bogatych.
Indie
W religii ludów zamieszkujących tereny Indii występuje wielka liczba bóstw. Jedne z nich reprezentują siły natury (niebo, ziemię, słońce, księżyc, wiatr, deszcz), inne mają znaczenie etyczne: bogowie nieba i stróże najwyższego porządku, nieosobowej siły prawdy. Występują też boginie i duchy pomagające lub szkodzące człowiekowi jako demony. Pomimo tak licznej grupy bogów i różnych starć pomiędzy nimi, istnieje w niebie i na ziemi porządek i harmonia w każdej dziedzinie. Na początku obrzędy kultowe były dość proste i sprawowane przez ojca rodziny. Z czasem ofiary stały się bardziej skomplikowane i liczniejsze, zaś ich składanie stało się sztuką wymagającą dużego przygotowania. Korzystano więc z usług kapłanów, którzy z czasem wytworzyli wpływową grupę. Według mieszkańców Indii reinkarnacja, w którą wierzyli, tłumaczyła sens istnienia kast, życia w cierpieniu i nierówności społecznej. Zrodziło się wiele systemów, z których główną rolę odgrywały dżinizm i buddyzm. Najważniejszymi bogami byli Wisznu i Siwa. Kult sprawowano w świątyniach, a ofiary składano przed wizerunkami bogów. Występowały również praktyki odprawiania obrzędów przy miejscach świętych, np. przy świętych rzekach. Dżinizm nawoływał do ascezy, która stawała się środkiem wyzwalającym ze świata materialnego. Buddyzm natomiast głosił, iż człowiek powinien odwrócić się od świata, by osiągnąć nirwanę, która powinna być najwyższym celem każdego. Mnichów buddyjskich obowiązywało 5 przykazań, w czym można dopatrywać się pewnego podobieństwa do chrześcijaństwa. Z czasem buddyzm stał się bardzo popularną religią o rozbudowanych podstawach filozoficznych, wtedy też zaczęto wznosić posągi Buddy i otaczać je kultem.
Persja
W najdawniejszych czasach Persowie byli polidemonistami. Czcili oni ubóstwione siły przyrody: światło, wodę, ziemię i powietrze. Kult światła polegał na czci słońca i księżyca. Byli też bogowie, dzielili się na dobrych i złych. Zasadą głoszonej przez Zaratusztrę nauki był dualizm - przeciwstawne pierwiastki dobra i zła, światła i ciemności. Symbolizowały je dwa bóstwa, zwalczające się wzajemnie. Stąd podział świata na dwa przeciwstawne, zwalczające się sfery, dobrą i złą, pomiędzy którymi człowiek musi dokonać wyboru. O życiu po śmierci decydują doczesne poczynania człowieka: będzie to życie szczęśliwe, albo męki piekielne. Na podstawie tego zauważamy duże podobieństwa do chrześcijaństwa. W tej religii nie było mitologii i magii, a kult był szczątkowy i odbywał się bez kapłanów.
Chiny
Religia Chin była politeistyczna. Charakteryzowały ją przede wszystkim dwie cechy: kult przodków oraz kult sił natury. Było wiele bóstw. Każda wieś, miasto, rzeka, góra, dom miały swych bogów sprawujących nad nimi opiekę, którzy współistnieli obok siebie. Dużą rolę odgrywała teoria dwudzielności - współistnienie dwóch pierwiastków: biernego in i czynnego jang. Chłopi czcili głównie ziemię-matkę. Bogom składano ofiary, a w obrzędach uczestniczyli kapłani. Ofiary te były z pokarmów, gdyż inaczej mogli zmienić się w upiory i szkodzić żyjącym. Według wierzeń Chińczyków cesarz był synem nieba. Elementy kultowe przenikały wszystkie dziedziny życia i miały duże znaczenie w rozwoju cywilizacji.
Podsumowując, można powiedzieć, że religie naszych przodków wykazują wiele podobieństw. Przeważnie były to religie, w których darzono czcią wiele bóstw związanych z przyrodą i kosmosem. Często bogiem stawał się władca państwa, co przyczyniało się do umacniania jego władzy. We wszystkich przedstawionych wierzeniach istniał kult zmarłych, a w wielu istniała wiara w życie po śmierci. Religie są związane ściśle z różnymi filozofiami, które mają na celu uczynienie życia łatwiejszym i przyjemniejszym, bądź też wytłumaczenie sensu cierpienia. Pojawiają się w nich wartości uniwersalne, które przetrwały do dziś i nadal mają wielu zwolenników. Wiele z elementów występujących w dawnych wierzeniach możemy odnaleźć nawet w dzisiejszych chrześcijaństwie np. podział na dobro i zło, niebo i piekło, życie po śmierci, ofiara w świątyni, co świadczy o tym, że ludzie zamieszkujący różne tereny mieli często podobne problemy filozoficzne.
II
5