1. Norma społeczna, cechy i rodzaje norm społecznych

Norma społeczna to przepis określający, jak powinien postępować każdy człowiek, który należy do danej grupy czy do określonej społeczności.

Rodzaje norm społecznych:

Normy prawne:

- charakteryzują sie skutecznością wobec wszystkich obywateli;

- popierają je sankcje państwa;

- są spisane (niekiedy są oparte na precedensie, jak w systemie anglosaskim).

Normy moralne:

- wynikają z rozróżnienia, co dobre a co złe;

- nie są poparte sankcją państwa, oprócz tzw. sankcji rozproszonej (wyszydzanie, izolacja w środowisku itp.)

- ich charakter jest grupowy.

Normy religijne:

- są skuteczne wobec członków danego wyznania;

- są zapisane;

- ich nieprzestrzeganie powoduje sankcje religijne.

Normy obyczajowe:

- związane są z określona tradycja (np.: obchodzenie Wigilii, itd.)

- istnieją w dowolny sposób, albo w formie spisanej, lub nie.

- istnieją w świadomości społecznej,

- są przekazywane z pokolenia na pokolenie;

- karą za ich nieprzestrzeganie może być izolacja w środowisku, ośmieszenie, itp.

Normy zwyczajowe:

- wynikają z nawyków dystynktywnych dla całego społeczeństwa lub pewnych jego grup (np. nawyk całowania kobiet w rękę, ustępowanie miejsca, itp.);

- bywają spisane (np. zachowanie przy stole), ale najczęściej wynikają
z naśladownictwa innych;

- karą za ich nieprzestrzeganie jest zgorszenie, ośmieszenie drwiny

2. Cechy prawa jako systemu norm społecznych

1. Społeczeństwo jest źródłem norm w nim funkcjonujących

2. Normy społeczne mają charakter: powszechny, ogólny i abstrakcyjny.

3. Modyfikacje tych norm są rezultatem funkcjonowania społeczeństwa, dostosowywaniem się do zmieniających się stosunków społecznych

3. Stanowienie prawa. Inne fakty prawotwórcze.

Stanowienie prawa - czynność konwencjonalna dokonywana przez kompetentny organ państwa, poprzez którą to nakazuje on realizację danych norm prawnych. Poprzez akt stanowienia prawa organ w istocie kreuje nowe normy prawne.

Dopisać inne fakty prawotwórcze

4. Żródła prawa w Polsce: charakterystyka systemu źródeł prawa

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde z nich ma swoje miejsce. O miejscu w tej hie­rarchii decyduje to od jakiego organu pochodzą oraz jaki jest zakres i ranga spraw, które regulują.

System źródeł prawa polskiego określony jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z nią źródłami po­wszechnie obowiązującego prawa w Polsce są:

• Konstytucja,

• ustawy,

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia,

• źródłem prawa są również akty prawa miejscowego ustanawiane przez organy samorządu terytorialnego i orga­ny administracji rządowej na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach, obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Konstytucja RP stanowi, że uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia wydawa­ne przez Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obo­wiązują tylko jednostki podległe danemu organowi, który je wydał. Są zatem aktami
  o ograniczonej mocy obowiązującej.

Konstytucja - jako ustawa zasadnicza. jest najwyższym prawem, zatem
w systemie źródeł prawa w Polsce zaj­muje pozycję najwyższą. Uchwalenie konstytucji należy do wyłącznej kompeten­cji Zgromadzenia Narodowego (czyli połączonego Sejmu i Senatu). Nadrzędna ro­la konstytucji wynika przede wszystkim z tego, że:

1. konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie, innym niż sto­sowany przy uchwalaniu innych ustaw (większe quorum, konieczność uzyskania kwalifikowanej większości głosów);

b. wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konstytucją;

1. w konstytucji uregulowane są zasadnicze kwestie mające znaczenie dla państwa, takie jak: podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, struktura i zakres działania organów państwowych, podstawowe prawa i obo­wiązki obywateli;

1. w jej treści określa się hierarchie pozostałych źródeł prawa.

Ustawa. Do wydawania ustaw upoważniony jest Sejm z istotnym udziałem Senatu. Proces ten rozpoczy­na się od skorzystania przez uprawnione podmioty
z inicjatywy ustawodawczej. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, se­natowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 oby­wateli, mających prawo wybierania do Sejmu. Do uchwalenia ustawy prowadzi system trzech czytań Ustawy uchwalane są zwykłą większością. Większość taką projekt uzyskuje, gdy za jego przyjęciem opo­wiada się większa liczba posłów niż za jego odrzuceniem. Uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje w ciągu 30 dni do rozpatrzenia Senatowi. Senat w ciągu 30 dni od jej przekazania może ustawę przyjąć bez zmian, uchwa­lić poprawki albo ją odrzucić. Sejm może uchwałę Senatu, odrzucającą ustawę lub wprowadzającą do niej poprawki, odrzucić bezwzględną większością głosów (tzn. za odrzuceniem musi się opowiedzieć więcej niż połowa głosujących). Uchwalona w powyższym trybie ustawa następnie przekazywana jest Prezydentowi do pod­pisania. Prezydent w ciągu 21 dni od otrzymania podpisuje ustawę (lub nie) i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Ustawy są z reguły aktami normatywnymi, wszystkie bez wyjątku publiko­wane są w Dzienniku Ustaw.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Źródłem prawa są również umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie i ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Ratyfikacja umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umo­wa dotyczy:

a) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych;

b) wolności, praw lub obowiązków obywateli określonych w konstytucji;

c) członkostwa RP w organizacji międzynarodowej;

d) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;

e) spraw uregulowanych w ustawie, lub w których konstytucja wymaga ustawy.

Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chy­ba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa taka ma pierw­szeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Rozporządzenia są wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.
Z powyższego wynika, że warunkiem wydania rozporządzenia jest zamieszczenie
w ustawie wyraźnego upoważnienia, zwanego delegacją ustawową, do wydania rozporządzenia w określonej dziedzinie. Dlatego każde rozporządzenie na wstę­pie zawsze powołuje się na takie upoważnienie. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tego uprawnienia innemu organowi. Treść rozporządzenia musi mieścić się w granicach udzielonej delegacji. Przedmiotem rozporządzeń są zagadnienia uprzednio ogólnie uregulowane w ustawach. Rozpo­rządzenie - co wynika z jego miejsca w systemie źródeł prawa - nie może naru­szać postanowień żadnej z ustaw. Oznacza to, że rozporządzenie nie może zawie­rać przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniami jakiejkolwiek ustawy. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać przepisów ustawy. Rozporządzenia publikowane są w Dzienniku Ustaw.

Konstytucja upoważnia Prezesa Rady Ministrów i Ministrów do wydawania zarządzeń i uchwał, które mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jed­nostki podległe organowi, który je wydał. Zarządzenia wydawane są tylko na podstawie ustawy, nie mogą jednak stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Źródłem prawa są również akty prawa miejscowego wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego przez organy samorządu terytorialne­go tj. samorząd województwa, samorząd powiatu i samorząd gminy oraz organy administracji rządowej tj. wojewodów. Ich cechą charakterystyczną jest to, że obowiązują jedynie na obszarze podległym danej jednostce samorządu lub woje­wodzie.

5. Akt prawny. Budowa aktu prawnego.

Akt prawny - rezultat tworzenia prawa przez właściwy organ państwowy lub organ do tego upoważniony. Akt prawny rozumiany jest też jako działanie organu państwa lub podmiotu prawnego, zgodne z obowiązującymi przepisami w celu wywołania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym (orzeczenie lub inna czynność prawna).

BUDOWA AKTU PRAWNEGO

1. Nagłówek
• Rodzaj aktu prawnego ( ustawa, rozporządzenie...)
• Data ustanowienia bądź uchwalenia
• Tytuł określający normowaną materie
2. Podstawa prawna:
• Rozporządzenia określają swoją podstawę którą zawsze jest ustawa
• Ustawy swej podstawy prawnej nie określają w treści, jest ona bowiem konstytucyjnie określona
3. Część zasadnicza podzielona na właściwe jednostki redakcyjne
4. Przepisy przejściowe i końcowe normujące czasowy zakres obowiązywania starych i nowych przepisów. Mogą być zastąpione osobnym aktem prawnym tzw. przepisami wprowadzającymi
5. Podpis organu uprawnionego

6. Przepis prawa. Norma prawna . Konstruowanie norm prawnych z przepisów prawa. Zasady prawa.

Przepis prawa - jest wypowiedzią w akcie normatywnym, w którego treści zawarta jest norma prawna.

Norma prawna - oznacza wypowiedź konstruowaną na gruncie przepisów prawa.

Zasada prawa - jest to nadrzędna norma prawna o charakterze zasadniczym. Termin ten używany jest w 2 znaczeniach:

a) opisowym - jest to wzorzec ukształtowania danej instytucji prawnej. Instytucją prawną będzie małżeństwo, proces karny itp.

Zasada kontradyktoryjności - kształt instytucji prawnej powinien polegać na zasadzie sporu.

b) dyrektywalnym - są to wiążące prawnie normy prawne o charakterze zasadniczym, nadrzędnym

Wiążący prawnie charakter zasad prawa wynika z tego że:

1. są one zawarte bezpośrednio w normach prawnych lub
2. wynikają logicznie z norm prawnych bezpośrednich - są ich logicznymi konsekwencjami wyprowadzanymi przy użyciu reguł wnioskowań prawniczych lub
3. są uznawane za zasady prawa przez niesporną naukę prawa o ile nie wyklucza tego żaden przepis prawa.

Nadrzędny charakter zasad prawa wynika z :
1. ich miejsca w hierarchii norm prawnych - zasady konstytucyjne
2. szczególnego znaczenia treści
3. spełnianej roli społecznej

7. Podmiot i przedmiot stosunku prawnego

Podmiot stosunku prawnego

Podmiot (strona) stosunku prawnego wyznaczają przede wszystkim hipotezy norm prawnych. Podmiotami są osoby (adresaci norm regulujących ten stosunek), które występują w nim jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, uczestników tego samego stosunku prawnego.

Przedmiot
Przedmiotem każdego stosunku prawnego są uprawnienia i obowiązki, które kształtują się między podmiotami prawa wskutek zajścia określonego faktu prawnego.

8. Fakty prawne

Fakt prawny - ogół okoliczności wymienianych w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują lub rodzą skutki prawne czyli powodują powstawanie, zmianę lub wygasanie uprawnień lub obowiązków albo też uprawnień i obowiązków.

Rodzaje faktów prawnych:

• Zdarzenia prawne

• Zachowania prawne

• Działanie prawne - zachowanie się podmiotu prawa polegające na wykonywaniu określonych czynności czyli takich ruchów, które można poznać za pomocą obserwacji zewnętrznej.

• Zaniechanie prawne - brak pewnego rodzaju działania powinnego, wymaganego przez prawo

9. Formalna koncepcja obowiązywania prawa.

Powszechnie przyjętą i wykorzystywaną przez praktykę prawniczą w systemie prawa stanowionego jest koncepcja formalna obowiązywania prawa.
(tetyczna).

Organy stosujące prawo badają, czy przepisy prawne (normy prawne) obowiązują w znaczeniu formalnym, tzn. czy spełniają wymogi formalne.

10. Temporalny zakres obowiązywania prawa.

Temporalny (czasowy) - prawo danego państwa samo określa od kiedy do kiedy obowiązuje.

Rozróżniamy dwa momenty czasowe:

A) akt prawny nabywa moc obowiązującą z chwilą publikacji urzędowej.

B) akt normatywny wchodzi w życie tzn. od tej daty adresaci norm prawnych zawartych w tym akcie mają obowiązek ich przestrzegania. Okres pomiędzy nabyciem mocy obowiązującej a wejściem w życie nazywamy vacatio legis - odpowiednio - minimalnie 14 dni, w prawie podatkowym - 30 dni. Nie wlicza się dnia publikacji. Vacatio legis - czas na przygotowanie się do zmiany, pozwala zmienić np. stosunki prawne w których jesteśmy stroną. W wyjątkowym przypadku może być bez vacatio legis.

Sposoby określania daty wejścia w życie:

-po upływie 14 dni
- po upływie - ilość dni lub miesięcy
- z 1 dniem miesiąca następującego po miesiącu publikacji
- podanie daty kalendarzowej
- datę wejścia w życie zawiera inna ustawa
- jeśli nie ma daty przyjmujemy zasadę pierwszą

11. Kryteria hierarchiczności systemu prawa.
    

Przepisy zawarte w aktach normatywnych, będących źródłami prawa tworzą system prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Charakteryzuje się on przede wszystkim trzema cechami:

1. hierarchiczną strukturą norm prawnych

2. niesprzecznością tych norm

3. zupełnością systemu.

Hierarchiczna budowa systemu prawa jest niewątpliwie podstawową jego cechą. Oznacza ona istnienie w nim norm niższych i wyższych. Miejsce normy w tym systemie zależy od miejsca w nim aktu normatywnego, w którym ta norma się znajduje. Hierarchia norm prawnych jest konsekwencją założenia, że jedynym źródłem prawa w znaczeniu generalnym jest wola Narodu Polskiego wyrażona w Konstytucji RP. Wszystkie inne źródła prawa bezpośrednio lub pośrednio od niej pochodzą, służą jej urzeczywistnieniu, w niej mają swoje oparcie i tylko z niej czerpią moc prawną. Normy niższe nie pełnią więc żadnej samoistnej roli, ale służą jedynie jak najwierniejszemu wykonaniu norm wyższych, a ostatecznie - wykonaniu Konstytucji. To prawda, że normy niższe są niezbędne. Nawet corfaz bardziej jest to widoczne wobec komplikujących się stosunków społecznych, które wymagają uregulowania prawnego; nie ma jednak dla nich innej podstawy niż norma wyższa, a wreszcie Konstytucja.

12. Niesprzeczność systemu prawa, reguły kolizyjne.

NIESPRZECZNOŚĆ SYSTEMU PRAWA :

a) Znaczenie opisowe - cecha systemu prawa
b) Założenie o charakterze idealizacyjnym
c) Dyrektywa skierowana do
- organów stanowiących prawo - nakaz stanowienia prawa niesprzecznego treściowo
- organów stosujących prawo - nakaz usuwania kolizji norm prawa przy pomocy reguł kolizyjnych.
Sprzeczność najczęściej zawarta jest w dyspozycjach norm kolidujących ze sobą. Zobowiązanie musi być obiektywnie możliwe do wykonania.

Reguły kolizyjne I stopnia:

a) Hierarchiczności - gdy dochodzi do treściowej sprzeczności norm usytuowanych na różnych piętrach hierarchii systemu - „lex superior derogat legi inferiori” - norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu - uchylenie normy stosowane tylko w konkretnym przypadku.
b) Temporalna (chronologiczna, czasowa) - stosuje się, gdy dochodzi do treściowej kolizji między normami tego samego stopnia, z których jedna jest wydana wcześniej, druga później. Norma wydana później nie może być normą hierarchicznie niższą od normy wcześniejszej. Reguła ta głosi, że norma wydana później uchyla normę wydaną wcześniej - „lex posterior derogat legi priori”
c) Merytoryczna (szczegółowości) - kiedy dochodzi do kolizji dwóch równorzędnych norm, z których jedna jest normą o zakresie ogólnym (szerszym) a druga o zakresie szczegółowym - norma szczegółowa deroguje normę ogólną (nie znajduje zastosowania w zakresie regulacji objętej normą szczegółową) - „lex specialis derogat legi generali”
Reguły kolizyjne II stopnia :

a) między regułą hierarchiczności i temporalną : gdy mamy dwie normy prawne, z których jedna jest normą wydaną wcześniej i jest wyższego stopnia a druga norma została wydana później i jest normą niższego stopnia. Norma wyższa hierarchicznie deroguje normę niższego stopnia - „lex superior prior derogat legi posteriori inferiori”

b) między regułą hierarchiczności a merytoryczną - gdy jedna z norm sprzecznych treściowo jest normą wyżej usytuowaną w hierarchii systemu i jednocześnie normą ogólną, druga zaś normą szczegółową niższego rzędu - wtedy znów dominuje reguła hierarchiczności - „lex superior generali derogat legi inferiori speciali”.

c) między regułą temporalną a merytoryczną - gdy norma ogólna wydana później koliduje z normą szczegółową wydaną wcześniej (są tego samego stopnia) - dominuje norma merytoryczna - „ lex prior specialis derogat legi posteriori generali”

13.Zupełność systemu prawa, luki w prawie.

Zupełność - cecha systemu, założenie o charakterze idealizacyjnym, dyrektywa dla organów stanowiących prawo (nakaz stanowienia prawa wolnego od luk), organów stosujących prawo (nakaz wypełniania luk w prawie poprzez konstruowanie norm prawnych pośrednich przy pomocy reguł wnioskowań prawniczych - inferencyjnych).

Rodzaje zupełności w systemie prawa:

- zupełność obowiązywania - system prawna zupełny wtedy kiedy o jakiejkolwiek normie prawnej można powiedzieć czy jest ona elementem dla tego systemu czy nie jest.
- zupełność proceduralna - zupełność w sferze stosowania prawa - system jest zupełny jeżeli organ stosujący prawo na podstawie norm prawnych tego systemu prawa jest w stanie rozstrzygnąć każde zagadnienie prawa na podstawie norm prawa
- zupełność kwalifikacyjna (zupełność w sferze wykładni prawa) system jest zupełny jeżeli na podstawie norm prawnych tego systemu można powiedzieć o jakimkolwiek zachowaniu podmiotu prawa czy jest zakazane, nakazane lub indyferentna

Luka w prawie - luka jako zwrot potoczny; brak normy bezpośredniej określającej skutki pozytywne danego stanu faktycznego

Skutki negatywne - brak skutków pozytywnych

Skutki pozytywne - zawarte w normie prawnej określenie prawne danego stanu faktycznego

Norma bezpośrednia - wprost w przepisie prawa, z jednego przepisu formuła powinnego zachowania się w danej sytuacji

Rodzaje luk prawnych:

1. Luka aksjologiczna - wartościująca prawo
a) luka extra legem - stwierdzenie luki wymaga:
- stwierdzenie braku normy bezpośredniej
- ocena, że stan ten jest niewłaściwy
- należy skonstruować normę pośrednią, która określi skutki pozytywne danego stanu faktycznego lub zawiera skutki negatywne; stwierdzamy, że zachowanie jest indyferendtne prawa, lukę tę wypełnia się z podobieństwa, analogii

b) luka contra legem - stwierdzenie luki wymaga:
- obowiązuje norma prawna bezpośrednia określająca skutki pozytywne
- skutki te są niewłaściwe w ocenie stosującego prawo
- konstruuje się normę prawną która orzeka inne skutki pozytywne lub stwierdza skutki negatywne.

2. Luka konstrukcyjna (techniczna) - obowiązuje norma prawna określająca skutki pozytywne, nie można ich jednak orzec ponieważ nie został uregulowany pewien element danego stanu faktycznego
Postawa pasywna - nie można określić skutków pozytywnych
Postawa aktywna - wnioskowanie.

3. Swoista luka w prawie - polega na braku aktów wykonawczych do ustawy

14. Wnioskowania prawnicze

WNIOSKOWANIA PRAWNICZE - polegają na uznaniu za obowiązujące takich norm, które są konsekwencjami norm wyinterpretowanych z obowiązujących przepisów prawnych.

Dla określenia wnioskowań prawniczych używa się zwrotu:

„norma X musi być zaliczona do systemu prawnego, ponieważ stanowi konsekwencję (wynika z) uznanej uprzednio za obowiązującą normy Y”.

Podstawowe kanony wynikania norm:

1. argumenta a fortiori:

- argumentum a maiori ad minus

- argumentum a minori ad maius

2. argumentum a contrario

3. wnioskowanie z celu na środki

4. wnioskowanie z analogii

Wnioskowanie a fortiori

1. a maiori ad minus (z większego na mniejsze)

Jeżeli ktoś jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia czegoś większego, to tym bardziej jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia czegoś mniejszego

Np.

- jeżeli organ państwowy ma kompetencję prawotwórczą do stanowienia aktu normatywnego, to tym bardziej ma kompetencję do dokonywania jego interpretacji.

- jeżeli jest się zobowiązanym do tolerowania wejścia na teren własnej posesji przez sąsiada, w celu zebrania owoców spadłych lub zwisających z jego drzewa, to tym bardziej obowiązek ten dotyczy sytuacji, gdy sąsiad sięga po owoce ze swego gruntu (art. 148 K.C).

2. a minori ad maius (z mniejszego na większe)

Jeżeli zabronione jest to, co mniejsze, to tym bardziej nie wolno czynić czegoś, co sięga jeszcze dalej.

Np. jeżeli zakazane jest wejście do lasu, to tym bardziej nie można tam rozpalać ogniska.

Wnioskowanie a contrario (wnioskowanie z przeciwieństwa)

Składa się z przesłanki (jeśli pewien stan rzeczy spełnia przesłanki prawne X, to pociąga za sobą konsekwencje prawne Y) i konkluzji (jeśli jakiś stan rzeczy nie spełnia tych przesłanek, to nie pociąga za sobą wyżej wymienionych konsekwencji prawnych).

Np. Kodeks rodzinny i opiekuńczy: Art. 114. § 1. Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.

Wnioskując a contrario należy przyjąć, że nie można przysposobić dziecka, jeżeli celem przysposobienia miałoby być wyłącznie dobro osoby przysposabiającej (tej, która adoptuje) np. potrzebna jest jej pomoc w gospodarstwie rolnym.

Dopuszczalność wnioskowania z przeciwieństwa jest niekiedy wskazana przez prawodawcę poprzez użycie w tekście prawnym takich słów, jak: „tylko”,”jedynie”, „wyłącznie”.

15. Stosowanie prawa. Etapy stosowania prawa.

Stosowanie prawa - określenie przez upoważniony organ państwowy konsekwencji prawnych pewnego stanu faktycznego. Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i indywidualnych norm , opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach systemu prawnego.

Zarówno sama czynność stosowania prawa, jak i sformułowany w jej wyniku dokument nazywane bywają aktem stosowania prawa.

Od stosowania prawa odróżnia się tworzenie prawa (formułowanie generalnych
i abstrakcyjnych norm prawnych przez organy państwowe), przestrzeganie prawa (świadome zachowanie dowolnego podmiotu zgodnego z obowiązującymi normami prawnymi), oraz realizowania prawa (nieświadome zachowanie zgodne z obowiązującymi normami).

W zależności od rodzaju podmiotu stosującego prawo, wyróżnia się sądowe i administracyjne stosowanie prawa. Administracyjne stosowanie prawa to wydawanie decyzji w oparciu o akty prawne. Sądowe stosowanie prawa to wydawanie orzeczeń sądowych.

Etapy stosowania prawa

1. Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne;

2. Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego;

3. Interpretacja obowiązujących przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej;

4. Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną.

5. Podjęcie decyzji lub wydanie orzeczenia sądowego.

16. Przestrzeganie prawa. Koncepcje i gwarancje samorządności.

Przestrzeganie prawa - polega na zgodnym z prawem postępowaniu obywateli oraz innych jednostek organizacyjnych .

Model formalnego, ścisłego przestrzegania prawa powinien zapewnić demokratyczność stanowionego prawa przy supremacji Konstytucji w hierarchicznym systemie prawa.

Instytucją czuwającą nad przestrzeganiem prawa przez organy prawodawcze jest
w Rzeczpospolitej Polskiej - Trybunał Konstytucyjny.

Jest on swego rodzajem tzw. Sądu konstytucyjnego, który waza się za niezbędną instytucją współczesnego demokratycznego państwa prawnego. Czuwa nad zgodnością przepisów prawnych z przepisami wyższego stopnia.

Kolejną bardzo ważna gwarancją samorządności jest Skarga Konstytucyjna.

Może wnieść ją każdy ( osoba fizyczna lub prawna), która uważa, ze jego prawo konstytucyjne lub konstytucyjna wolność zostały naruszone przez przepis prawny
z powodu niezgodności z Konstytucją.

W zachowaniu gwarancji praworządności istotną rolę odgrywa tez Sądownictwo Administracyjne , które cechuje:

1. Postępowanie dwu instancyjne

2. Obydwie strony występują na równych prawach.

Następnym elementem samorządności jest Rzecznik Praw Obywatelskich. Stoi on na straży wolności i prawa człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji. Jest niezawisły , niezależny od innych organów państwowych i odpowiada przed Sejmem.

Literatura podstawowa:

1. Breczko, A. Jamróz (red.), S. Oliwniak, Wstęp do prawoznawstwa, Temida 2, Białystok 2007

---