049

214

się z płaszczyzn na miejsce pagórkowate, dokąd zmierzali i strzelcy. Moskwa, z którą ówcześnie biliśmy się, była z Częstochowy, tudzież z Kłomnic⁶⁸) i Poraja⁶⁶). Gdybyśmy przybyli na pole Kruszyny bój był w całej sile, nasi strzelcy we wsi Zdrowej⁷⁰) rozrzuceni w tyraliery silnym ogniem prażyli Moskwę. Wśród tej walki nadeszła Moskwa z Wielunia, a następnie gen. Bremsen z m. Łodzi i Klodt z Konstantynowa, którzy od bitwy Sędziejowskiej za nami postępowali. Po przybyciu tej Moskwy widzieliśmy się otoczeni, a w dodatku gen. Reden szedł na nas z Piotrkowa i był już niedaleko.

Pociski rac kongrewskich raziły naszą kawalerję, jakoż 1500 karabinów moskiewskich i 6 dział grało, odpowiadając na strzały paruset naszych strzelców. Po trzygodzinnym boju zapaliły się chałupy, poza któremi nasi strzelcy byli rozsypani w tyraliery i wtedy to na otwarte pole, pod silny grad kul wystąpili strzelcy nasi. Kawalerja nasza, nie mało ucierpiawszy, cofać się zaczęła ku borom jedlińskim. Rozkaz Taczanowskiego uderzenia konnicą na Moskali nie był wykonanym. Kosynierzy, dopóki zasłaniani byli przez kawalerję, trzymali się w porządku, lecz gdy pozostali wystawieni na ogień, cofać się w nieporządku zaczęli.

Tymczasowo Moskwa zewsząd przybywała, a widząc chwiejące się nasze szeregi, z wściekłością nas atakowała, tak, że po czterogodzinnym boju naszych rozproszyli.

Smutna ta rozprawa zakończyła się zupełnem rozbiciem piechoty, tudzież kilku szwadronów kawalerji. Zdemoralizowanie wstąpiło pomiędzy naszych powstańców tak okropne, że żadna już komenda, żaden rozkaz nie mógł być wypełnionym i wszystko pierzchało haniebnie. Bój ten pod Kruszyną kosztował nas przeszło 60 zabitych i do 150 rannych. Moskwa poniosła znaczne straty, przyznając się nawet w raporcie rządowym do 22 zabitych i 27 rannych — jednakowoż zwycięsko z pod Kruszyny wyszła.

Piechota powiatu kaliskiego dowodzona przez Szumlań-skiego z dwoma szwadronami jazdy naszej (która nie była pod Kruszyną) połączyła się następnie z oddziałem łęczyckim dowodzonym przez Skowrońskiego, a po kilku bitwach pomyślnie stoczonych, ostatecznie pod Dalikowem⁷¹) rozbitą została.

Te kilka wspomnień z obozów kaliskich skreślonych wiarygodnie i bez przesady, każdemu bezstronnemu niech posłużą za podstawę do sądu o naszych oddziałach kaliskich i ich Naczelniku.

^C8) Kłomnice, pow. noworadomski, stacja kolejowa.

⁶⁹)    Poraj, pow. piotrkowski.

⁷⁰)    Zdrowa, 18 km. od Radomska, na płd.-iach. od Kłomnic.

⁷¹)    Dalików⁷, pow. łęczycki, 23 km. od Łjczycy, 14 km. od Ozorkowa