11574 skanuj0056

indywiduum reaguje na Innego z rezerwą, nieufnie, czasem wręcz niechętnie i wrogo¹.

Na ukształtowanie się w literaturze problemu Innego znaczny wpływ miała filozofia dialogu. Wszak „Ty” to inny kształt Innego, a według Martina Bubera „Człowiek staje się w kontakcie z Ty”'².

Ty spotyka mnie - pisze wcześniej filozof - ale to ja wchodzę w bezpośrednią relację z nim. [...] Staję się Ja w zetknięciu z Ty. Stając się Ja, mówię Ty. Każde prawdziwe życie jest spotkaniem³.

Tego rodzaju relacja oznacza zatem status podmiotu jako jednocześnie będącego wybranym i wybierającym, doznającym i działającym⁴. Jest on uwikłany w jeszcze inną siatkę zależności.

Mówisz do mego Ty - podkreśla Buber - i dajesz mu siebie, on mówi do ciebie Ty i daje ci siebie. Nie możesz porozumieć się z innymi na jego temat, jesteś tylko ty i on. Ale uczy cię on spotykać innych i wytrzymywać spotkanie z nimi⁵.

Dzieje się to w trzech strefach. W pierwszej, gdzie nasze Ty skierowane do przyrody zatrzymuje się na progu języka. W drugiej, w życiu z ludźmi, gdzie relacja w kształcie słownym jest jawna. Możemy tu dawać i przyjmować Ty. Trzecia relacja ma charakter skryty i oznacza życie z istnościami duchowymi, odsłania się w sposób bierny, lecz językowo twórczy⁶.

Zdaniem Emmanuela Levinasa natomiast relacja z innym człowiekiem, [rozjmowa kwestionuje wolność podmiotu, wzywa go przez Innego do odpowiedzialności, jest także kazaniem, upominaniem, mową profetyczną⁷. Twarz Innego sądzi podmiot. Uobecniony w niej byt przychodzi z wymiaru transcendencji, objawia się jako obcy, ale nie przeciwstawia się podmiotowi jako przeszkoda albo wróg. Pozycja podmiotu (Ja) pozwala mu odpowiedzieć na istotową nędzę Innego, znaleźć sposób, aby zaradzić jego nędzy. Inny, panujący nad podmiotem w swojej transcendencji, jest również obcym, wdową, sierotą - tym, wobec kogo Ja ma obowiązki. Różnice pomiędzy Innym i podmiotem nie są efektem różnicy „właściwości”, przysługujących z jednej strony Ja, a z drugiej strony Innemu. Nie są związane z różnicą dyspozycji psychologicznych, jakie mogłyby się ujawnić w umysłach obydwóch stron w trakcie spotkania.

Wiążą się - jak dobitnie stwierdza filozof - z istotą układu Ja-Inny, z nieuchronnym ukierunkowaniem bytu, który wychodzi »od siebie« ku »Innemu«⁸.

Zdaniem komentatorki Levinasa, Barbary Skargi, nie jest jednak nigdy do końca jasne, kim jest ten Inny? Levinas raz mówi „inne”, raz „inny”, niekiedy pisze „Innego” dużą literą. Na pewno nie jest to ktoś, kto uczestniczy we wspólnej całości, w tym, co mi znane. Jest poza horyzontem, w którym Ja żyje i tworzy. Innego nie można objąć ani przeniknąć.

Może to być - pisze autorka - inny człowiek [...] także Bóg, gdy tylko w epifanii twarzy innego człowieka wzywa nas, kwestionuje nasz egoizm⁹.

Ten Inny nakazuje podmiotowi wyzbyć się samolubstwa i samozadowolenia, zrozumieć, że nikt nie może być zwolniony z odpowiedzialności za zło wyrządzone drugiemu. Taki Inny symbolizuje nakaz etyki heroicznej¹⁰, a sam w sobie (dodam od siebie - S.S.) stanowi dla podmiotu wezwanie i wyzwanie.

Także Józef Tischner, komentujący w Filozofii dramatu myśl Levinasa, podkreśla, że doświadczenie innego nie może być traktowane jako tylko jedno z wielu doświadczeń tego, co znajduje się poza człowiekiem. Jest ono doświadczeniem kluczowym i od niego zależy sens świata¹¹. Otwarcie na innego człowieka - według tego samego autora - na „ty”, „on”, na „my”, „wy” i „oni” musi być otwarciem dialogicznym. Dopiero w nim inny człowiek obecny jest dla podmiotu, a podmiot dla innego. Tego rodzaju otwarcie różni się od otwarcia intencjonalnego, w którym obydwie strony postrzegają się jako przedmioty.

113

1

Tamże, s. 59.

2

" M. Buber, Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, wybrał i opracował, przełożył i wstęp napisał Jan Doktór, Warszawa 1992, s. 56.

3

   Tamże. s. 45.

4

   Tamże, s. 86.

5

   Tamże, s. 59.

6

   Tamże, s. 41.

7

   E. Levinas, Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, przeł. M. Kowalska, Warszawa 2002, s. 253.

8

   Tamże, s. 256.

9

   B. Skarga, Wstęp, w: E. Levinas, Całość i nieskończoność, s. XX.

10

** Tamże, s. XXI.

11

J. Tischner, Filozofia dramatu, Kraków 1998, s. 27.