12291 skanuj0022

Na początku jest przyrost ludności, który wywołał pogłębiający się społeczny podział, pracy, a wraz z mm - jak wyraził się I.uhmann - wzrastającą złożoność życia. la ostatnia doprowadziła z jednej strony do szerszej wzajemnej zależności lud/i. / drugiej zaś do wytworzenia monopolu władzy publicznej, czytaj państwa, w drodze stałych konfliktów. Ciągle dotąd obecna przemoc fizyczna usunęła się tym samym jako ultima rano na plan dalszy, będąc i tak już nieodpowiednia do złożonych problemów, które należało rozwiązać raczej poprzez, wzmożoną racjonalność. W rezultacie obcy przymus zewnętrzny był coraz bardziej zastępowany własnym przymusem wewnętrzny m, aparatura przymusu zaś przenoszona do wnętrza człowieka. Kfektemjest wzmocniona kontrola uczuć pr/y jednoczesnych konfliktach psychicznych. Zdarzenia przeciwstawne tej racjonalizacji są przy tym otaczane coraz bardziej niedostępnymi granicami wstydu i zakłopotania, aż w końcu gotowy jest człowiek dworny, następnie uprzejmy i wreszcie właściwy obywatel. Jeśli dzisiaj progi wstydu znów się obniżyły, to w myśl Eliasa dlatego, że tymczasem samokontrola stała się wystarczająco du/a. Człowiek (mężczyzna) prawie juz. nie patrzy, gdy widzi kąpiącą się naga kobietę⁴'.

Etnolog Hans Peter Duerr poddał gwałtownej krytyce ten mit procesu cywilizacji 0Mythos vom Zmltsationsprozefi. jak zatytułował swoje pięciotomowe dzido, które ukazało sic w latach 1988-2002). Tego rodzaju proces cywilizacji, który wy wołał u człowieka coraz lepszą samokontrolę i modelowanie popędu, dzięki czemu Europejczycy odróżniają się od reszty świata, nigdy nie nastąpił. Pogląd taki jest w gruncie rzeczy wytworem kolonialnego curopo-centryzmu. Tak zwani ludzie pierwotni byli, podobnie jak Europejczycy epoki archaicznej, poddani równie skutecznym restrykcjom i kontrolom, co nowoczesny człowiek, łaktycznie kontrola w wykonaniu małych grup - face-to-face society, gdzie każdy każdego /na. jest nawet skuteczniejsza. Narastające od czasów późnego średniowiecza próby dyscyplinowania, zauważalne. rzecz znamienna, przede wszystkim w miastach, są raczej świadectwem słabnącej kontroli na skutek miejskiej anonimowości niz czegoś przeciwnego. Niższe progi wstydu charakteryzujące teraźniejszość nie są wynikiem silniejszej samokontroli człowieka, lecz nowej mentalności konsumenta w odniesieniu zarówno do nagości, jak i seksualności - przecież nasza epoka wymyśliła oprócz starej poczciwej pornografii również striptiz i peepshow (widowisko erotyczne).

Wiedząc, że w^r rozumieniu antropologii nie może istnieć przeciwieństwo natury pozbawione wstydu i wstydu jako wytworu kultury, jako że u człowieka natura bez kultury nic występuje, nie jesteśmy zaskoczeni, gdy Duerr ma powody, by stwierdzić, /e wszyscy ludzie wsty dzą się na swój sposób. Mówiąc z odrobiną filozoficznego patosu, zwierzę nie zna wstydu, ale człowiek jest zwierzęciem, które się wstydzi. Powiadają, ze Indianie Yanomami. których kobiety i mężczyźni pr/yodziewają się jedynie w cienki sznur przew iązany wokół bioder i którym mężczyźni podwiązują dodatkowo penis do góry. wstydzą sic. gdy sznur zerwie się lub każe się im go zdjąć, bo oznacza to dla nich. ze mają się rozebrać^4S.

^JV Por. Jean-Claudc Kaufmann. Frauenkórper, Munnerblicke, Konstanz 1995.

^,s irenaus BiM-Iiibcsfeldi. Die Biologie des meusdiiichen Yeriiultan. Grundrip der ftumaneihologie, wyd. 3. Mtinchen 1995. s>. 342.

67