skanuj0063 (2)

Na początek tej analizy należy dokładnie sprawdzić, czy jakieś części ciała nie zostały pominięte, zniekształcone lub wyolbrzymione. Takie spostrzeżenie może mieć Iduczowe znaczenie dla dalszej interpretacji.

A oto ocena treści poszczególnych części ciała na rysunku:

Głowa - jako całość stanowi siedzibę myśli, symbolizuje więc sferę intelektualną. Wskazuje też kontrolę, opanowanie, w tym aspekcie rzuca światło na kontakty społeczne. Bardzo duża głowa na rysunku świadczy o tym, że autor jest osobą z fantazją lub intelektualistą. Natomiast narysowanie głowy w sposób odbiegający od normalnego może być wskaźnikiem występowania bólu głowy (jest to powszechne w rysunkach osób z organicznymi uszkodzeniami układu nerwowego) lub zależności od innych.

Oczy - gdy są na rysunku duże, wyraziste (Aneks: rys. 1, 2) - oznaczają ufność, otwartość, nastawienie do świata; oczy słabo rozwinięte (Aneks: rys, 3,10)

-    rysują osoby egocentryczne, o skłonnościach histerycznych; oczy zaznaczone jako punkciki - wskazują tendencje paranoidalne; oczy wymalowane tuszem, z mocno zaznaczonymi rzęsami i ewentualnie kolorowym makijażem - występują w rysunkach osób o silnych potrzebach seksualnych.

Uszy - uchodzą za najmniej estetyczną część głowy. Duże - pojawiają się w rysunkach osób głuchych albo podejrzliwych (por. rys. 10). Wyraźny brak uszu - u introwertyków; uszy przemieszczone w stosunku do rzeczywistego usytuowania świadczą o istotnym zaburzeniu psychiki.

Nos - oznacza symbol seksu, męskości. Jeżeli jest bardzo duży na rysunkach mężczyzn - wskazuje u nich na istnienie konfliktów natury seksualnej; narysowany w postaci dwóch kropek - aseksualizm.

Usta - w rysunku świadczą o sferze kontaktów społecznych: gdy są miękkie, ciepłe - otwarte nastawienie do ludzi, usta małe - trudności w przystosowaniu, w komunikacji werbalnej, wady wymowy, kłopoty w odżywianiu (w tym wypadku usta czasami bywają zupełnie pomijane); usta mocno zaznaczają w rysunkach alkoholicy a także smakosze - ma to związek z freudowskim instynktem oralnym (oris = usta), kiedy to sferą dostarczającą przyjemności są usta.

Tułów - stanowi symbol potrzeb biologicznych. Narysowany jako bardzo duży

-    określa zbytnią koncentrację na potrzebach ciała. U chłopców w okresie dojrzewania jest prawidłowością, natomiast u dorosłych świadczy o infantylizmie.

Nogi - wskazują poczucie realności, aktywności, kontakty ze światem. Mówi się wręcz, że ktoś ma "pewny grunt pod nogami”, "mocno stąpa po ziemi"... Rysunek może potwierdzać taką postawę lub jej zaprzeczyć - np. jeśli nogi przedstawione zostały bez stóp (w skrajnych przypadkach) - Aneks: rys. 5,12. Osoba przedstawiona na rysunku w ruchu - świadczy o aktywności, dążeniu do czegoś. Im bardziej zdecydowany jest krok narysowanej postaci, tym większa jest siła, zdecydowanie aktywności. Ruch wyrażający kopanie mówi wprost o agresji.

Rece • posiadają szczególne znaczenie w sferze kontaktów interpersonalnych (w szerokim zakresie). Od podawania dłoni na powitanie czy uścisku dłoni przy przekazywaniu i przyjmowaniu gratulacji, przez matczyne pogłaskanie dłonią głowy dziecka, po najbardziej czuły, intymny dotyk za pośrednictwem dłoni. Rękami człowiek daje i przyjmuje rozmaite dary... To tylko drobny wycinek doniosłego znaczenia ręki w kontaktach międzyludzkich. Najbardziej jednoznacznym wskaźnikiem zaburzeń w tej sferze kontaktów jest brak dłoni u rysowanych postaci (Aneks: rys. 5, 11, 12, 18). Dlatego też ręce i ramiona zajmują szczególne miejsce w interpretacji rysunku, wymagają wnikliwej analizy. Mogą dostarczyć bogatego materiału informacyjnego o sferze kontaktów społecznych autora rysunku. W literaturze fachowej można znaleźć liczne i zbliżone uwagi na ten temat. Na przykład H. Sęk (1984) podkreśla, że ręce na rysunku mówią o poczuciu pewności siebie lub bezradności, o tendencji do działań agresywnych (jak na rys. 13, 14) lub ustępliwych, o skłonnościach zdobywcach, ekspansywnych lub submisyjnych, unikowych, o wycofywaniu się. Ramiona mogą wzbudzać zaufanie i poczucie bezpieczeństwa lub troskę i litość.

Na koniec analizy zasad interpretacji rysowanych postaci warto zwrócić uwagę na ogólną zasadę, że im bardziej plastycznie, dynamicznie są one przedstawione, tym więcej pozytywnych cech osobowości i intelektu reprezentuje sobą autor rysunku.

Interpretacja treściowa

W dalszym etapie interpretacji cech indywidualnych wykonawcy rysunku należy skoncentrować uwagę już nie na tym jak rysował ale - co stanowi treść obrazka. Analizę treści wypada rozpocząć od postaci samego autora. Ważne jest czy i jak narysował siebie. Bowiem pominięcie siebie na rysunku wskazuje na nieakceptowanie siebie w swojej sytuacji (np. Aneks: rys. 11). Jest to jednak sytuacja ekstremalna. Łagodniejsze problemy emocjonalne mogą się uwidocznić na rysunku w postaci identyfikacji regresywnej lub w postaci zwrotu narcystycznego.

Pierwsza z wymienionych możliwości świadczy o poczuciu bezsilności, niemożności sprostania trudnym sytuacjom, chęci ucieczki od nich lub rezygnacji. Polega to na podświadomym pragnieniu powrotu do okresu rozwojowo wcześniejszego. Taka identyfikacja przejawia się w rysunku przedstawieniem siebie jako młodszego, niż badany jest w rzeczywistości.

Zwrot narcystyczny polega na waloryzacji siebie, która w skrajnym przypadku wyraża się przedstawieniem na rysunku wyłącznie siebie. Taki stan rzeczy świad-czy albo o doznanym zawodzie wobec rodziców, albo o wielkim skoncentrowaniu na sobie samym, co jest wynikiem innej postawy nieprawidłowej ze strony otoczenia - nadopiekuńczości.

Test rysunku rodziny pozwala, wykryć też inne cechy dezorganizacji osobowości. Wykazano np. w jaki sposób można zdiagnozować występowanie wysokiego, neurotycznego niepokoju u dzieci. W jakim przypadku rysunek dziecka ma

17