SNB13956

200

Zupełnie inny charakter mają formy i metody opieki opisane w skrócie i na początku tej części podręcznika, z czego wynika, że formy opieki mogą i powinny być planowane w trzech wymiarach strukturalnych: zupełnym — całkowitość układu, podstawowym — wyodrębniające się podstawowe podsystemy tej całości oraz elementarnym — niepodzielne mikrostruktury.

Szczególną uwagę w planowaniu wypada poświęcić formom podstawowym i elementarnym, a zwłaszcza tym pierwszym. One to bowiem łącznie przesądzają o tym, czym jest i może być całość układu — forma zupełna. Gdyby można było przyjąć założenie (idealne), że utworzone formy będą systemami lub podsystemami samoregulującymi się, to planowanie w tym zakresie polegałoby jedynie na opracowaniu dobrego planu ich kreacji. Jednakże realnie, niezbędne jest także uważne planowanie:

—    dokonywania niezbędnych uzupełnień zaistniałych ubytków,

—    wprowadzania koniecznych, dyktowanych przez „samo życie” modyfikacji i zmian, zwłaszcza ze względu na potrzeby podopiecznych,

—    doskonalenia i rozwoju jakościowego,

—    różnych mechanizmów animacji, stymulacji i zasileń.

Nie wymaga, jak można sądzić, osobnego komentarza — wobec tego, co zostało powiedziane o metodach opieki we wspomnianym początkowym rozdziale — kwestia ich planowania. Można tu tylko powtórzyć niektóre zawarte tam twierdzenia. Otóż wyłonione grupy metod opieki pokrywają się w dużej mierze z elementami struktury jej ewolucyjnego procesu. Stąd też są — w porównaniu z metodami wychowania — nie tylko możliwe i wskazane w sprawowaniu opieki, ale wręcz są koniecznościami, jeśli zakładamy jej normalność i humanistyczny standard¹⁷. W procesie opieki, zwłaszcza globalnym, metody te służą nie tylko korzystnemu przebiegowi i efektywności opieki, ale równocześnie ciągłemu, postępującemu usamodzielnianiu podopiecznych, zgodnie z ogólnym założeniem: od czynności stricte opiekuńczych, poprzez czynności tylko pomocne do samodzielności. W tym też drugim wymiarze zbiegają się z metodami wychowania w szerokim zakresie przygotowania do samodzielności życiowej¹⁸. Można więc uznawać je za uniwersalne i jako klasy metod — obligatoryjne w opiece. Nie zmienia tego w istocie naturalnie ograniczone zastosowanie ich w procesie

¹⁷ Można to uznać za jedną z podstawowych swoistości opieki w porównaniu z wychowaniem „kierunkowym", które może się dokonywać poprzez niespecyficzne dla niego formy aktywności wychowanków, takich jak: zabawa, praca, nauka, doświadczanie określonej opieki, uprawianie sztuki,

sport itd. Opieka zaś urzeczywistnia się głównie poprzez swoiste dla niej formy, a w nich_czynności

i zachowania opiekuńcze opiekunów. Oznacza to, że realizuje się ona niejako sama przez siebie w granicach określonych form, począwszy od rodzinnej. Jest więc opieka w dominującym wymiarze swym swoiście rodzajowym urzeczywistnianiu się samowystarczalna, a w dużo mniejszym — musi korzystać przede wszystkim z „pomocy” wychowania.    ^{J 7}    USI

'* Patrz rozdz. 8. „Proces opieki”.

„wolucyjnym opieki, niezależnie od jej formy, a także „kierunkowej odwrotności”

"^'interpretację czterech podstawowych kategorii planu wypada uzupełnić irtną uwagą dotyczącą kategorii „podmiot realizacji...” Otóż tkwiący w tym rablem nie polega na wskazaniu „odpowiedzialnych za...”, lecz na doborze takich 2, które mają niezbędne do realizacji przyjętych celów, założeń i zadań dyspozycje, bowiem w przeciwnym razie cały plan lub jego części zostaną __ mówiąc językiem potocznym — „położone”.

13.2.4. Plan a program

Z planowaniem pracy wiąże się ściśle programowanie, a z planem — program. Pojęcia „planowanie” i „plan” zostały już wyżej zdefiniowane. Dlatego też ustalenie, na czym ten związek polega, wymaga bliższego określenia pojęcia „program ’. Otóż pojęciu temu nadaje się w naszych publikacjach na ogół dwojakie znaczenie, przy czym każde z nich funkcjonuje na swój sposób w praktyce. W pierwszym, program to pewien układ ogólnych celów i założeń odnoszących się do kształtowania określonych dziedzin życia i działalności lub wyodrębniających się odcinków rzeczywistości. W tym najczęściej znaczeniu mówi się i pisze o programach rządu, partii politycznych, organizacji społecznych i innych „wysokich podmiotów. Tak rozumiany program staje się często — w ujęciu formalnym — kategorią nadrzędną wobec tworzonych planów przez uzależnione od tych podmiotów instytucje, jako heteronomiczne i obligatoryjne źródło treści tych planów, o czym będzie jeszcze mowa dalej. Jednakże w świetle przyjętych wyżej ustaleń „program” taki może być tylko jednym spośród kilku bardziej istotnych źródeł treści planu, zawierającego „własne”, inspirowane przez te źródła cele i założenia. Stąd też tak rozumiany program może mieć stosunkowo niewielkie zastosowanie w teorii i praktyce planowania pracy opiekuńczo-wychowawczej.

W znaczeniu drugim, program jest rozwiniętym, ściśle uporządkowanym, względnie niezawodnym i zoptymalizowanym przewidywanym tokiem konkretnych czynności, ułożonym według wyraźnie sprecyzowanych pryncypiów, zapewniających zrealizowanie przyjętych celów i zadań, z których wynika i jest im podporządkowany. Łatwo zauważyć, że program w tym znaczeniu pozostaje zawsze w stosunku podrzędności do planu, jako niezbędne realizacyjne rozwinięcie poszczególnych jego złożonych zadań. Oznacza to, że aby te zadania właściwie zrealizować, należy je odpowiednio rozpracować, nadając im postać programów. Inaczej mówiąc, plan pracy, a ściślej, zawarte w nim zadania — rozumiane jako swoiste jednostki metodyczne — należy zaprogramować, analogicznie jak w dydaktyce plany nauczania dopełniane są programami nauczania, podręcznikami programowymi, a także programami komputerowymi. Zaprogramowanie obszerniejszych