Magazyn6601

20

NAUKI EKONOMICZNO-ROLNICZE

■ cl zony na początku zeszłego stulecia przez T h a e r a, który od nauk ekonomiczno-rolniczych oddziela nauki techniczno-rolnicze. Zarazem należy stwierdzić, że nietylko względy praktyczne, lecz i filozoficzne poglądy T h a e r a skłaniały go do stawiania wyraźnej granicy pomiędzy rozważaniami społeczno- i prywatno-gospodarczemi; nadmieńmy, że skoncentrował on swą uwagę wyłącznie na tych ostatnich. Społeczno-gospodarcze rozważania, dotyczące rolnictwa, mieszczą się w nauce niemieckiej w ekonomice społecznej, przedewszystkiem w tej jej części, która od czasów R a u’a nosi nazwę polityki ekonomicznej. Zresztą zrozumienie potrzeby odróżniania teoretycznych rozważań ekonomiczno-rolniczych od rozważań o charakterze praktycznym skłania już R a u’a do umieszczania pierwszych w teoretycznej części ekonomiki społecznej, a drugich, jak zaznaczyłem, w polityce ekonomicznej, to jest w części praktycznej ekonomiki społecznej. Zarówno ówczesne poglądy na systematykę przedmiotu, jak i potrzeby życia sprawiają, że w Niemczech społeczno-gospodarcze rozważania nad zagadnieniami rolniczemi zarówno teoretyczne jak i o charakterze praktycznym połączono następnie w samodzielną dyscyplinę, która pod mianem Agrarwesen und Agrarpolitik (stosunki rolnicze i polityka agrarna), a następnie wprost Agrarpolitik (polityka agrarna) staje się treścią licznych dzieł oraz przedmiotem licznych wykładów akademickich. Zauważmy, że rozważania o charakterze teoretycznym są w niej z reguły mało rozbudowane, zato rozwinięte są części: historyczna, opisowa i teleologiczna, to jest ta, która odpowiada polityce agrarnej sensu stricto. Zakres obejmowanych przez nią społecznych stosunków ekonomiczno-rolniczych nie jest jednolity, również granice pomiędzy nią a socjologją wsi, nie stanowiącej w Niemczech do ostatnich czasów samodzielnej dyscypliny, nie zostały należycie ustalone. Korzysta ona jako z pomocniczych z takich nauk, jak historja rolnicza, geografja rolnicza, statystyka rolnicza. Prywatno-gospodarcze rozważania nad zagadnieniami rolniczemi, wyodrębnione w samodzielną dyscyplinę już przez T h a e-r a, stanowią to, co nazywamy, idąc za Moszczeńskim, ekonomiką gospodarstw wiejskich, która interesuje się zagadnieniami sprawności gospodarczej poszczególnych warsztatów wiejskich. Od czasów P a b s t a (1834) nosi ona często nazwę Betriebslehre (tłumaczoną nieściśle jako „nauka zarządu")- Należy stwierdzić, że wśród niektórych autorów, jak np. W a-terstradt, dawała się odczuć wyraźna dążność do zatarcia granicy pomiędzy rozważaniami społeczno- i prywatno-gospodarczemi przy równoczesnem przeciwstawianiu rozważań teoretycznych rozważaniom praktycznym. Zewnętrznym wyrazem tej dążności było zastępowanie terminu Betriebslehre terminem Wirtschaftslehre des Land-baues (ekonomika rolnicza). Realizacja tych zamierzeń, zahamowana zresztą zarówno trudnościami natury systematologicz-nej, przed któremi stanęła, jak i wynikającą z wymogów życia potrzebą wyodrębniania społeczno-gospodarczych zagadnień o charakterze teoretycznym, historycznym, opisowym i teleologicznym w pewną zamkniętą całość, doprowadziłaby do zbliżenia podziału nauk ekonomiczno-rolniczych do tego schematu, o którym poprzednio już wspominałem. Polityka agrarna siłą rzeczy ograniczyłaby się wtedy do polityki agrarnej sensu stricto, to jest do rozważań o charakterze teleologicznym.

Rozwój nauk ekonomiczno-rolniczych szedł drogą dość podobną do powyżej zobrazowanej również i w krajach, które znajdowały się pod wpływami nauki niemieckiej. Tam, gdzie ingerencja państwa w stosunki rolnicze była nieznaczna, jak we Francji, nie odczuwano potrzeby wytworzenia z rozważań nad spoleczno-gospodarczemi zagadnieniami w rolnictwie samodzielnej dyscypliny. Nie spotykamy się więc tam ze zjawiskiem powstania polityki agrarnej. Zagadnienia społeczno-gospodarcze, dotyczące stosunków rolniczych, skupiają się we Francji przedewszystkiem wśród rozważań z dziedziny prawa rolniczego. Równocześnie stwierdzamy tu od połowy zeszłego stulecia (Leonce de Lavergne) rozwój ekonomiki gospodarstw wiejskich (economie rurale), zawierającej często momenty społeczno-gospodarcze. Specjalny charakter posiadają stosunki w St. Zjednoczonych Am., gdzie o losach rolnictwa szczególnie wyraźnie decyduje zdolność wykorzystania przez człowieka ogromnych obszarów tego państwa, gdzie demokratyczny światopogląd zmusza do należytego liczenia się z całokształtem interesów jednostki ludzkiej i gdzie