14580 IMG�40 (2)

rowywaru* czasu na tej samej drodze, zawracając plamkę do początku drogi W tym celu generuje się napięcie liniowo narastające ale powtarzane cyklicznie, które przypomina obraz zębów pih dlatego mówi się, te w układach podstawy czasu generowane jest napięcie piloksztaftne Mówi się też, że tak utworzona skala czasu tworzy liniową podstawę czasu' Tworzony obraz przebiegu jest więc powtarzany w tym samym miejscu na ekranie z odpowiednią częstotliwością, a oko ludzkie odbiera wrażenie nieruchomego obrazu Obraz taki odnawiany z odpowiednią częstotliwością wywołuje wrażenie jednostajnie świecącego obrazu, bo oko ludzkie uśrednia jasność W rzeczywistości faktyczny czas świecenia może wynosić np nawet kilkanaście procent czasu bieżącego

Układy liniowej podstawy² czasu muszą rozwiązywać dwa zadania generowanie napięcia liniowo narastającego oraz zsynchronizowanie momentu startu generowanego napięcia z wybranym punktem (momentem, fazą) badanego przebiegu okresowego Przy przebiegach jednorazowych synchronizacja też jest konieczna, lecz ma inny cel start napięcia podstawy czasu musi być jednorazowy i równoczesny z początkiem badanego przebiegu, bo ręczne włączenie podstawy czasu nie jest możliwe

Zawsze jest tak, że napięcie przebiegu badanego jest napięciem inicjującym działanie układów podstawy czasu oscyloskopu, a przynajmniej napięcie sprzężone z tym przebiegiem i nie może być inaczej To inicjowanie nazywa się wyzwalaniem (w domyśle -„wyzwalanie napięcia podstawy czasu").

Do „wyzwalania podstawy czasu" oscyloskopu o dwu kanałach można wybrać napięcie z kanału 1 lub 2. Gdy wyprowadzenie tego sygnału z któregoś z kanałów pomiarowych jest wykonane wewnątrz oscyloskopu, to takie rozwiązanie nazywa się „synchronizacją wewnętrzną” (patrz rysunek) Doprowadzenie sygnału wyzwalającego podstawę czasu osobnym przewodem z zewnątrz przez specjalne wejście i użycie go do wyzwalania jest nazywane „synchronizacją zewnętrzną" Sygnał synchronizacji zewnętrznej me może pochodzić ze źródła całkowicie niezależnego w stosunku do źródła sygnału badanego Synchronizację zewnętrzną stosuje się w szczególnych okolicznościach, np przy pomiarach przebiegów impulsowych, jednorazowych, kiedy uruchomienie działania podstawy czasu powinno np wyprzedzić w czasie przebieg badany, doprowadzany do wejścia pomiarowego Kanał synchronizacji zewnętrznej może być użyty w trybie prądu stałego lub w trybie prądu zmiennego w takim samym sensie, jak to wyjaśniliśmy charakteryzując kanały pomiarowe oscyloskopu

Oscyloskopy umożliwiają wybór jeszcze jednego źródła sygnału sterującego podstawą czasu Funkcja ta nazywana jest „synchronizacją SO Hz”¹ Zapewnia ona automatycznie synchronizowanie z przebiegiem o częstotliwości napięcia sieci, z której oscyloskop jest zasilany ale również dla przebiegów pochodnych napięcia sieci, np dla tętnień sieciowych Ogólniej można powiedzieć, że przy użyciu tego sposobu wyzwalania podstawy

Są inne podstawy czasu, np kołowa podsuwa czasu, kiedy plamka zakreśla okrąg na ekranie ze stalą prędkością, a na takim okręgu „umieszcza się" badany przebieg w funkcji czasu

' W literaturze dość często o liniowej podstawie czasu m6wi się. Ze jest to „rozciąg", bo jakoby dzięki podstawie czasu obraz odcinka pionowego, który oglądalibyśmy na ekrarue np dla sinusoidy, staje się obrazem sinusoidy, bo podstawa czasu „rozciąga obraz" Istotnie, poruszana napięciem sinusoidalnym plamka tylko w kierunku Y-Y będzie rysować odcinek o długości odpowiadającej podwójnej amplitudzie i dopiero wywołanie równoczesnego odchylana w kierunku X-X umożliwi obserwację ruchu wykonywanego w kierunku Y-Y Jest lo jednak prynutywuujący punkt widzenia na przedstawiane tu działania Ten punkt widzenia ignoruje istotę mierzenia czasu, które lu realizuje się analogowo i tworzone jest odwzorowywanie czasu na długość na osi X-X, uk jak odpowieiuo realizuje się odwzorowywanie napięcia na osi Y-Y Podobnie realizuje się odwzorowywanie czasu w zegarze wskazówkowym, tyle Ze lam odwzorowuje się czas na drogę kątową wskazówki

¹ Stoaowana angielska nazwa Jzne" jest trafniejsza, bo sieć może mieć częstotliwość np 60 Hz.

czasu, napięcie badane musi mieć „rodowód sieciowy”, czyli jego częstotliwość musi być całkowitą krotnością częstotliwości napięcia sieci

Sekwencję czasową działań układu liniowej podstawy czasu głównej i opóźnionej pokazano na rys 3.23

Sygnał, który ma wyzwalać generowanie napięcia podstawy czasu jest poddawany formowaniu (patrz schemat), w wyniku czego otrzymuje się w zadanych chwilach „impulsy wyzwalające", inicjujące kolejny cykl działania generatora liniową podstawy czasu Jedną z podstawowych funkcji układu formowania jest zapewnienie imjiulsu wyzwalającego w wybranym i nastawialnym momencie przebiegu badanego Dla przebiegu okresowego oznacza to wybór odpowiedniej fazy tego przebiegu Funkcja ta występuje w oscyloskopach pod nazwą wybór poziomu wyzwalania Fizycznie wybieranie poziomu wyzwalania oznacza nastawianie spadku napięcia na potencjometrze, który jest opisany na płycie czołową oscyloskopu jako „poziom wyzwalania" W chwili zrównania się napięcia nastawionego na jjotencjometrze i napięcia chwilowego badanego przebiegu wytwarzany jest imjnils wyzwalający działanie generatora podstawy czasu

Mówi się o nastawianiu poziomu wyzwalania, a nie o nastawianiu fazy choć dla przebiegów okresowych chodzi o nastawienie fazy Mówi się tak. bo fizycznie w układzie wyzwalania realizuje się dokładnie nastawianie poziomu Między poziomem a fazą związek jest niejednoznaczny W jednym półokresie mamy dwa razy ten sam poziom napięcia chwilowego (patrz rysunek, na którym lima „poziomu wyzwalania" przecina przykładową sinusoidę w dwu punktach w jednym półokresie) Dlatego w oscyloskopie jest przewidziana funkcja wyboru zbocza i użytkownik decyduje, na którym zboczu chce wybierać poziom wyzwalania na zboczu narastającym lub na zboczu opadającym Wybór zbocza na przełączniku jest zazwyczaj oznaczany jako „ i " . Na przykład na rys. 3 23 impulsy wyzwalające powstają przy wybranym poziomie wyzwalania na zboczu narastającym

Na pokrętle „poziomu wyzwalania" nie ma podziałki (poziom wyzwalania jest niekalibrowany). Nastawiony aktualnie poziom wyzwalania można odczytać na ekranie jako rzędną pierwszego punktu obrazu oglądanego przebiegu (oczywiście gdy obraz jest „wycentrowany” w stosunku do osi X-X).

Generator podstawy czasu nie startuje dla każdego impulsu wyzwalającego, bo narzucone są dodatkowe warunki Ogólny warunek jest taki, że generator podstawy czasu może startować, gdy jest gotowy do startu, czyli musi być w „stanie oczekiwania' (w stanie gotowości). Jest to czas¹ lg-li (rys. 3.23), czyli czas, który następuje po czasie tr~h. czasie powrotu, czasie potrzebnym na przygotowanie generatora do następnego cyklu pracy (plamka powraca na początek osi czasu) Tylko impuls, który wystąpi w stanie oczekiwania, może uruchomić następny cykl podstawy czasu. Jest to warunek niewystarczający gdy jest równocześnie włączona opóźniona podstawa czasu, wówczas ona ma pierwszeństwo, a gdy włączone są obie, to czas jest dzielony między każdą z nich

„Start podstawy czasu A” oznacza liniowe narastanie napięcia na jiłytkach odchylania X-X i jednostajny ruch plamki od lewego skraju ekranu (od linii 0 siatki współrzędnych) do prawego skraju ekranu (do linii 10). Ten okres czasu w cyklu działania podstawy czasu na rysunku) jest czasem roboczym generatora podstawy czasu Prędkość poruszania się plamki (stromość narastania napięcia podstawy czasu) wybieramy, gdy wybieramy odpowiedni współczynnik podstawy czasu. Typowa najmniejsza wartość tego współczynnika wynosi 0.1 jis/cm, największa wartość - I s/cm W tym samym czasie prostokątny przebieg dodatniego napięcia przesyłany jest do siatki lampy oscyloskopową (zmienna Z oscyloskopu) i plamka rozjaśnia się (więcą elektronów uderzać będzie w e-

Na rysunku czas len jest przykładowo bardzo długi, bo podsuwa czasu główna A wspódzula z opoauona podsuwa czasu i „rezerwuje czas dla opóźnionej podstawy czasu*

159