14779 skanuj0011 (219)

Termirml c g orlą pochodzi ze złożenia dwu greckich wyrazów: allos — inny i agoreuo — przemawiam, zatem znaczy: mówię inaczej, powinienem byó rozumiany inaczej, niż mówię. Termin oznacza metaforę, ale w odniesieniu do operacji semantycznej na całej wypowiedzi bądź też na wyraźnie wyodrębnionym jej fragmencie — tak zwana wi.clka metafora. Alegoria. jf<=t zatem chwyt**™ antyczny™, który odbiera wypowiedzi znaczenie dosłowne.

Potocznie przez alegorię rozumie się zwykłe upostaciowanie abstrakcyj-nych pojęć: amorek test alegorią miłości, sowa '—y mądrości, lis — chytrości i podstępu, kruT(~— próżności i głupoty, zajac — tchórzostwa itd. Jest to bardzo zawężone rozumienie alegorii i spłyca ono literackie funkcje tej figury stylistycznej.

Alegoria w pojęciu szerszym, właściwym, obejmuje nie tylko owe upostaciowio-, iw abstrakty, lecz przede wszystkim stosunki, w jakie wchodzą one pomiędzy sobą w fabule utworu, dzięki czemu umiemy dostrzec pewne podobieństwo przez anITogię" pomiędzy alegorycznymi postaciami a określonymi typami ludzkimi, podobieństwo miedzy zdarzeniami fabularnymi a egzystencjalnymi sytuacjami człowieka. O ile alegoria w sensie postaci alegorycznych została doszczętnie wyeksploatowana przez takie gatu nki literackie, jak bajka czy przypowieść, o tyle alegoria w sensie szerszym jest wciąż obecna w literaturze, to znaczy tam, gdzie potrafimy wskazać na przenośne znaczenie fabuły utworu. W podręczniku (s. 12) opowiedziałem się nawet z.i koncepcją literackości, która budowana jest na alegorezie. I tak Chocholi i,mice musi być rozumiany jako alegoria tragicznej sytuacji narodu polskiego, a sam Chochoł jako alegoria jego wegetacji pod zaborami, pozornego życia społecznego. Podobnie krzak dzikiej róży w .wierszu Kasprowicza musi być traktowany jako alegoria ludzkiego losu, walki człowieka z przeciwnościami itd.

Warto sobie uświadomić, że i tutaj działają określone mechanizmy, dzięki którym czytelnik uzyskuje podstawy do snucia analogii pomiędzy różą a człowiekiem. Oto tekst wiersza:

W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,

Gdzie pawiookie drzemią stawy,

Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy Na plamy szarych złomów ciska.

U stóp mu bujne rosną trawy,

Bokiem się piętrzy turnia śliska,

Kosodrzewiny wężowiska Poobszywały głaźne ławy...

Samotny, senny, zadumany,

Skronie do zimnej tuli ściany,

Jakby się lękał tchnienia burzy.

Cisza... 'O liście wiatr nie trąca A tylko limba próchniejąca Spoczywa obok krzaku róży.

(JL Kasprowicz, Krzak dzikiej róĄy..A

Sonet Kasprowicza zawiera nlnaz krzaku róży rosnącej dziko w niesprzyjają-i ych warunkach, ale gdyby intcrprctac ję tego utworu sprowadzić tylko do róży jako takiej, zubożylibyśmy tekst i jego ariyslyczno-ideową zawartość. Sugestywność obrazu Wynika przede wszystkim z przeciwstawienia krzewu — skale i limbie, a także K personifikacji pojawiającej się w ślad za takimi wyrazami, jak: tuli, ciska, senny, iitlumany, lękał się i dopiero ta personifikacja zachęca się do snucia analogii ludzkich. Krzak dzikiej róży jest więc alegorią tego, co potrafimy powiedzieć, inspirowani jego poetyckim obrazem, o ludzkiej egzystencji, o człowieku, jego samotności wśród przeciwieństw losu i o jego świadomości przemijania.

Alegoryczny charakter mowy literackiej oddaje twórcy nieocenione wprosi usługi w wyrażaniu niekiedy treści społecznie dojmujących i tragicznych:

Odeszły pasterskie fletnie złoto niedzielnych trąbek zielone echa waltornie i skrzypce także odeszły —

pozostał tylko bęben i bęben gra nam dalej odświętny marsz żałobny marsz proste uczucia idą w takt na sztywnych nogach dobosz gra

i jedna myśl i słowo jedno

gdy bęben wzywa stromą przepaść

niesiemy kłosy lub nagrobek co mądry nam wy wróży bęben gdy w skórę bruków bije krok ten hardy krok co świat przemieni/ na pochód i na okrzyk jeden

i-]

i tak ostatnie echo przejdzie po nieposłusznej pleśni ziemi zostanie tylko bęben bęben dyktator muzyk rozgromionych (Z. Herbert, Pieśń o bębnie)

Nymbol

Przez Ł vm b<N rozumie się motyw, zespół motywów utworu, które na znaczc* ni.ich podstawowych budują, znaczenia wtórne, 'bogatsze. Można powiedzieć dokładnie tak samo jak przy określaniu alegorii — że jest lo wypowiedź bądź jakiś jej uli iikLuralny fragmenl, którego znaczenie jęsŁinnc iliż sens, zatem jest lo niwnieź Wielka metafora. Kóżnieę pomiędzy alegorią a symbolem określa się w laki uposob, że symboliczne znaczenie je/il głębiej niż alegoryczne ukryte, niejedno/nm - iii