14956 skanuj0011

218 Część analityczna

Dla dominacji, którą pieniądz uzyskał nad powszechnym sposobem mylfl lenia, bardzo charakterystyczne jest to, że mianem skąpstwa zwykło się okręca wiele zjawisk, będących tak naprawdę jego dokładnym zaprzeczeniem. Doty3 czy to np. ludzi, którzy ponownie używają nadpalonej zapałki, starannie! odcinają nie zapisane strony listów, nie wyrzucają ani kawałka szpagat pieczołowicie poszukują każdej zgubionej igły. Takie osoby postrzega się jakćgf skąpe, bo przyzwyczajono się bez skrupułów dostrzegać wartość rzeczy wy|| łącznie w jej cenie. Faktycznie jednak ludzie ci nie myślą wcale o finansowej wartości tych przedmiotów, siła ich uczuć dotyczy właśnie ich wartości rztfi czowej, co do której wartość pieniężna nie stanowi żadnej proporcjonalni wskazówki. W bardzo wielu wypadkach osobom w ten sposób oszczędnym nie! chodzi wcale o ratowanie ułamków fenigów. To właśnie oni są często wystaiff czająco niezależni od uwzględniania wartości pieniądza, za który bez probjl lemów ów obiekt można by ponownie kupić; cenią więc po prostu samą rzecz|§ Do tej samej kategorii należą także ci szczególni, wcale nie tak rzadcy ludzie^ którzy bez namysłu podarują 100 marek, muszą stoczyć jednak wewnętrzną! walkę, by podarować kartkę papieru ze swych zapasów. Mamy tu do czynienia! z bezpośrednim przeciwieństwem skąpstwa: dla skąpca właśnie rzeczy są obo-j| jętne (ceni je bowiem tylko z uwagi na wartość pieniężną), bowiem pieniądz? pozbawił je charakteru celu końcowego. Natomiast zachowanie tych drugicbi byłoby całkiem pozbawione sensu, gdyby określała je pieniężna wartość rze-'? czy. Oczywiście całkowite niezwracanie na nią uwagi może być nierozsądnej Z powodu celu zapominają oni bowiem o środku, czyniącym go w dowolnymj momencie ponownie osiągalnym, tak jak skąpiec z powodu środka zapomina | o celu, który nadaje mu sens.

Spotykamy też takie zjawiska, które z uwagi na to, że charakteryzuje je.'3 odpowiedniość względem zewnętrznej formy owej przedmiotowej oraz wewnętrzna dyskrepancja względem niej, wnoszą jasność do teleologicznego charakteru pieniądza. Wielu „oszczędnych” ludzi dba o to, by wszystko, za co zapłacili, zostało skonsumowane. I lo wole nic dlatego, że zaoszczędza to jakiegoś nowego wydatku, lecz także w odniesienia do luksusowych przyjemności, które wcale nie okazały sit przyjemne Chybia ste zatem cela. ale aby to c:iyb:en:c doprowadzić do końca, ponosi <ię dalsza ofiarę. Ten typ zjawisk określa motto „lepiej zepsuć sobie żołądek. n:z darować karczmarzowi choćby feniga” To, że dzieci podśmiewają się z oszczędnej matki, która zjada resztki leków pozostałych po chorobach innych, aby się nie zmarnowały, jest tylko karykaturą zachowania przejawianego ze śmiertelną powagą przez w ielu łudzi Konsump cja przedmiotu jest wedle tępo założenia czymś indyferentnym albo nawo: gorzej niż inćyferentnym. Jej motyw u nie może zatem Sianow ie to. by s.ę on me zmarnował, bowiem zmarnował się już w momencie, gdy odpadł aspekt przyjemności tworzący jego znaczenie dla podmiotu. W rzeczywistości zatem konsumowany nie jest ten przedmiot, na który skierowany był zamiar, lecz inny, któremu brakuje własności motywującej. Motyw może być bowiem tylko taki,

Pieniądz w szeregach celów

219

SptńoMTzez skonsumowanie przynajmniej wydatek pieniężny się zrównoważy. Spieniądż osiągnął tu swój najbliższy cci, co doprowadziło do uspokojenia emo-i osiągnięcia pewnego zwieńczenia szeregu teleologiczncgo, obok którego Shybienic subiektywnego celu końcowego stoi jak jakaś rzecz sama w sobie, nie “Skłócająca owego zaspokojenia. To banalne i treściowo mało interesujące ^gjawisko odsłania zupełnie osobliwą tcleologiczną konstelację wartości pienięż-jBnej.Choć nie występuje ona zwykle w obiektach bardzo znacznych i przez to llpEia sobie coś drobnomieszczańskiego i niepozornego, to jest być może najskraj-®iejszym wyrazem zachwaszczania rzeczywistych celów ostatecznych przez IgSośrednią instancję, jaką jest pieniądz. Bo wyeliminowany tu zostaje nie tylko Sjak w wypadku skąpstwa - właściwy sens wszelkiego gospodarowania, lecz jpkże urok władzy i możliwości, zdobiący posiadanie pieniądza nie przeinaczonego do wydania, obiekt zaś, z którego wyeliminowano wszystko, co ■Bpogłoby stanowić jego sens i cel konsumpcji, zostaje mimo niewygody ^szkodliwości skonsumowany tylko dlatego, że wydany nań pieniądz nadał mu Siewną absolutną wartość. Proces tworzenia celu nie zatrzymuje się tu więc na Instancji, jaką jest pieniądz, lecz przekraczając ją, zawraca i staje się czymś ‘■perwersyjnym, ponieważ niecelowe wartościowanie realizowane jest przez ifezpośrednio bezcelowe zachowanie.

Marnotrawstwo

Chcę jeszcze w kontekście dwóch negatywnych aspektów zbadać miejsce pieniądza, który wykroczył poza rolę pośrednika, stając się samodzielnym -przedmiotem zainteresowania. Marnotrawstwo (Versckwendung) jest spokrewnione ze skąpstwem bardziej, niż wskazywałaby na to przeciwność jego - przejawów. Trzeba przy tym zauważyć, że w czasach gospodarki naturalnej chciwe konserwowanie wartości nie da się pogodzić z ich naturą, z bardzo ograniczoną przechowywalnością produktów rolnych. Zatem tam, gdzie ich przekształcenia w nicograniczenie przechowywalne pieniądze nie da się przeprowadzić lub przynajmniej nie jest ono oczywiste, tam rzadko spotykamy chciwe gromadzenie tych produktów. Tam, gdzie owoce ziemi są bezpośrednio produkowane i konsumowane, panuje najczęściej pewna liberalność, szczególnie wobec gości oraz osób w potrzebie, dużo większa niż w wypadku pieniądza, bardziej zachęcającego do gromadzenia. Piotr Martyr chwali łupiny ziaren kakaowca, które służyły dawnym Meksykanom jako pieniądze, za to, że nie dopuszczały skąpstwa, ponieważ nie można ich było długo przechowywać. Stosownie do tego stosunki naturalne ograniczały możliwość i uroki marnotrawstwa. Rozrzutna konsumpcja i lekkomyślne trwonienie natrafiały - pomijając bezmyślne niszczenie - na granicę w postaci ludzkiej zdolności przyswajania. Najważniejsze jest jednak to, że trwonienie pieniądza w ogóle nabiera całkiem innego sensu w porównaniu z marnotrawieniem konkretnych przed-