16054 metodyka0003

METODA STRATYGRAFICZNA W DATOWANIU ARCHITEKTURY MUROWANEJ 235

średnictwem slupów przekazywały ciężar budowli na podłoże. Znajomość tej techniki fundamentowania wykorzystywano przede wszystkim w przypadku wznoszenia obiektów na terenach podmokłych, zmniejszając tym samym skutki nierównomiernego osiadania podłoża. Z uwagi na skąpe informacje, zawarte najczęściej tylko w literaturze sprawozdawczej, niemożliwe jest przedstawienie sposobu odkładania się warstwy budowlanej w tym szczególnym przypadku.

\T # iA M	i fil i n	\0*0i
ó	i i_ ^1j-'7 ' T ^1
c	^1 L L i ' ^1 ^ri L
4
3	1 u 7 17 i ~J
3	'■!!,{ p i	__.
1	V :t • i

Ryc. 6. Fundament wykonany wieloetapowo: kolejne partie fundamentu wznosi się na wolnej przestrzeni podwyższając stopniowo teren (wg J. Dubikajtisa)

Fig. 6. Fondations executees par ćtapes:    les

parties successives des fondations sont bSties sur 1'espace librę et le terraiń est hausse en propor-tion (d’apres J. Dubikajtis)

Analizując poszczególne obrazy układu stratygraficznego (przede wszystkim sposoby odkładania się warstw budowlanych) powstające w trakcie zakładania różnego rodzaju fundamentów, należy wspomnieć o jeszcze jednej technice budowlanej, która polegała na częściowym wypełnieniu rowu fundamentowego przez licowany mur nośny. |W takiej sytuacji cześć fundamentowa zostawała wzniesiona do pewnego poziomu wykopu wąskoprzestrzennego, a posadowiona bezpośrednio na jej koronie ściana zbudowana była „z wolnej reki”. Dolna część muru zalegała wtedy w wykopie fundamentowym, poniżej poziomu użytkowego gruntu^w. Opisana technika wymagała (zastosowania odsadzki w postaci jschodkowego zwężenia ku górze, odgraniczającej zarazem fundament od górnej partii obiektu. W wypadku zastosowania tego rodzaju techniki budowlanej powstawał charakterystyczny układ stratygraficzny. Wykop przecinał wcześniejsze warstwy kulturowe (lub calec), które do jego pewnej wysokości bezpośrednio dochodziły do lica ławy fundamentowej. Powyżej korony fundamentu wszystkie warstwy stykały się z granicą zasypanego wykopu, wypełnionego tylko częściowo przez licowany mur nośny. Warstwy budowlane stykając się bezpośrednio z obiektem odkładały się w analogiczny sposób, jak w przypadku wykonania fundamentu w wykopie wąsko-przestrzennym, tzn. na poziomie użytkowym gruntu (ryc. 7). W sytuacji jednak, kiedy po wykonaniu partii fundamentowej teren wokół obiektu zostawał podwyższony, warstwa budowlana nie dochodziła do ściany obiektu i urywała się na granicy wykopu fundamentowego. Jednostka stratygraficzna związana z budową naziemnej partii budynku formowała się wtedy na stropie warstwy niwelacyjnej.

Obok kwestii związanych z datowaniem początków obiektów, jednym z podstawowych problemów, na jakie natrafia się w trakcie badań archeologiczno-ar-chitektonicznych, jest ustalenie chronologii kolejnych faz użytkowania budowli. Cechy technologiczne murów nie zawsze pozwalają uściślić datowanie. Jeśli nie dysponujemy datującymi źródłami pisanymi, pozostaje ustalenie chronologii me-

n Podobną technikę zastosowano w trakcie wznoszenia zachodnich wież kościoła św. Trójcy w Strzelnie (dokumentacja w Archiwum Instytutu Archeologii i Etnografii UMK w Toruniu).

dolną część fundamentu według zasad stosowanych w wykopach wąskoprzestrzen-nych. Górną część fundamentu, stanowiącą zarazem ścianę zagłębionego pomieszczenia, budowano pod jedną ze ścian wykopu. Przy zastosowaniu tego rodzaju techniki materiał budowany dostawał się do układu stratygraficznego po obu stronach wzniesionego muru, odkładając się na dwóch różnych' poziomach. Warstwa budowlana występująca na zewnątrz obiektu (na wyższym poziomie) związana była wtedy z budową partii naziemnej budynku, natomiast analogiczna jednostka stratygraficzna przytykająca z drugiej strony bezpośrednio do muru (na niższym poziomie) powstawała w trakcie wznoszenia fundamentu ¹⁴ (ryc. 5). Czasami war-

Ryc. 5. Fundament stosowany w pomieszczeniach zalegających częściowo poniżej poziomu użytkowego lub zagłębionych całkowicie w ziemi — połączenie sposobów fundamentowania w wykopie wąskoprzestrzen-nym i szerokoprzestrzennym (wg A. Kąsi-nowskiego)

Fig. 5. Fondations employees dans les piśces se trouvant partiellement sous le niveau d’exploitation ou bien entierement enfoncees dans le sol — methodes combinees de fon-der dans une excavalion etroite et large (d’apres A. Kąsinowski)

*

stwa budowlana ulegała zniszczeniu w wyniku prac niwelacyjnych przeprowadzanych w tej części obiektu (np. dla położenia posadzki). Natomiast w przypadku, kiedy poziom użytkowy zostawał podwyższony, przemieszany materiał warstw niwelacyjnych pochodził najczęściej z jednostek stratygraficznych zniszczonych w trakcie kopania dołów fundamentowych, a więc wcześniejszych od budowy obiektu. Z tego też powodu często dopiero analiza warstw kulturowych po obu stronach badanego muru (fundamentu) może doprowadzić do prawidłowej interpretacji warstw budowlanych oraz ich relacji do innych jednostek stratygraficznych.

I Inną techniką budowy! fundamentów, spotykaną zresztą tylko sporadycznie, jest wieloetapowe ich wznoszenie^ls. Po wykonaniu niezbyt głębokiego rowu szerokości przyszłego muru i wypełnieniu go budulcem wraz z zaprawą, dalszą partię fundamentu wznoszono na wolnej (przestrzeni w kilku ątapach, podwyższając zarazem teren do aktualnej górnej krawędzi muru. Pierwotny poziom podnosił się w ten sposób o kilka warstw, a ślady prac budowlanych odkładały się na kilku głębokościach (ryc. 6).

Natomiast stosunkowo mało jest poznane odkładanie się warstw budowlanych powstających w trakcie wznoszenia najniższej części budowli, której zasadniczym elementem konsturkcyjnym nie jest powszechnie stosowana ława fundamentowa, ale tzw. fundamentowy mur punktowy". Wspomniana technika spotykana jest nieraz w późnoromańskich budowlach świeckich, a zwłaszcza w późniejszej architekturze gotyckiej. Istotnym jej elementem były luki konstrukcyjne, które za po-

^u Sytuację taką zarejestrowano w Mogilnie, st. 1 (dokumentacja w Archiwum Instytutu Archeologii i Etnografii UMK w Toruniu).

¹¹ J. Dubikajtis, cp. clt.

¹¹ J. Rozpędowski, J. Każmierczyk, Palatlum w Legnicy, *Kwart. Architektury 1 Urbanistyki”, t. 6, 1961 zqsz. 3, J. 184.