17369 SDC11395

niczanie innych kontaktów społecznych (rodzice „przy dziecku”), a więc dążenie do utrzymywania kontaktu symbiotycznego, który — jak to określa Caplan — jest właściwy dla pierwszego kwartału życia dziecka.¹

Równocześnie należy zaznaczyć, że wyżej wskazane formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem wiążą się z pewnymi cechami zachowania rodziców, które można ująć także jako dwa bieguny innego wymiaru, a mianowicie z jednej strony zbytnią uległość, z drugiej dominację. Uległość niekoniecznie musi oznaczać, że rodzice ulegają zachciankom dziecka, ale że podporządkowują się i uzależniają od jego istnienia, od wymagań i potrzeb jego rozwoju, tak jak sami je widzą. Przy przesadzie w tym kierunku rodzice niemal przestają żyć własnym życiem, co często zdarza się przy równoczesnej nadmiernej koncentracji na dziecku. Typy uległe przy nadmiernym dystansie wobec dziecka biernie zaznaczają swoją odległość psychiczną i po prostu unikają kontaktu z dzieckiem, ignorują je, zaniedbują potrzeby uczuciowe czy nawet fizyczne.

Kontakt agresywny z dzieckiem (czyli „przeciw dziecku”), podobnie jak kontakt uporczywie korygujący (z pozycji „nad dzieckiem”) łączy się z dominującym postępowaniem rodzicielskim, podczas gdy unikanie kontaktu, czy zbyt bliskie utrzymywanie dziecka przy sobie wiąże się ze zbytnią uległością rodziców. Rysunek 6 przedstawia graficznie wyżej opisane zależności, leżące u podłoża formowania się nieprawidłowych postaw wobec dziecka.

Wymienione rodzaje zaburzeń kontaktu z dzieckiem wyznaczają główne typy nieprawidłowych postaw rodzicielskich. Są to postawy: unikająca, odtrącająca, zbyt wymagająca i nadmiernie chroniąca.

ucieczka od kontaktu

kontakt zbyt biislc

NADMIERNY

DYSTANS

kontakt agresywny

NADMIERNA

KONCENTRACJA

kontakt uporczywie korygujgcy

DOMINACJA

Rys. 6. Formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem przy nadmiernym dystansie lub nadmiernej koncentracji uczuciowej oraz przy uległym lub dominującym nastawieniu rodziców

Zanim przejdziemy do omówienia głównych typów postaw rodzicielskich spróbujmy scharakteryzować podane wyżej podstawowe wymiary, których krańce charakteryzują niepożądane wychowawczo nastawiepia rodziców, zaś środek optimum.

Dla uległości charakterystyczne są takie cechy postępowania rodziców, jak miękkość, nieudolność czy niezdolność do kierowania dzieckiem. Ich żądania są nieliczne i łagodne.

W przeciwieństwie do tego dominacja, górowanie charakteryzuje twardość w zachowaniu rodziców, tendencję do ograniczeń i surowości. Rygory są narzucane dziecku, bądź wymuszane środkami karania. Karanie może być obiektywnie surowe czy nawet brutalne albo pozornie łagodne, ale stanowiące dla dziecka dużą karę dzięki subiektywnemu wrażeniu, jakie na nim wywierają, a więc w obu wypadkach dotkliwe.

Przy nadmiernym dystansie dążenie do kontaktów z dzieckiem jest niewielkie. Kontakty te są powierzchowne, a rodzice albo obojętni, powściągliwi, nie przejawiający swych uczuć dla dziecka, albo też — jaw-

69

1

Caplan G.: The Development of mother-child relationship in the first two years. Maszynopis powielony.