17706 IMG0 151 (2)

150 7. Elementy metalografii

150 7. Elementy metalografii

°P^lyctiq

Warto pamiętać, że w szczególnych przypadkach obserwacji np. grafitu w ^ albo wtrąceń niemetalicznych w stopach żelaza lepsze wyniki zapewnia _? l"'⁶ nietrawiony. Bowiem szczegóły mikrostruktury nie zaciemniają obrazu wtrą^ Obserwację mikrostruktury prowadzi się przy wykorzystaniu świetlnego ^^ skopu metalograficznego, pracującego na świetle odbitym od powierzchni zo|_a/ Mikroskopy budowane są z poziomą albo pionową osią optyczną. To ost_a( • rozwiązanie może mieć stolik przedmiotowy pod lub nad (mikroskop odwróco?" układem optycznym, co ułatwia zachowanie prostopadłości zgładu i osi ¹¹ mikroskopu.

Rys. 7.5. Budowa mikroskopu świetlnego (opis w tekście)

Budowę mikroskopu przedstawiono na rys. 7.5. Składa się on z oświetlacza, elementów kierujących bieg promieni świetlnych, obiektywu 7 i okularu 5, stolika przedmiotowego 15 i ewentualnie urządzeń dodatkowych.

Oświetlacz zawiera silne (duże straty energii świetlnej w układzie optycznym) źródło światła 1: żarówkę z włóknem wolframowym, cyrkonowym lub lampę ksenonową. Promienie ze źródła formowane są w równoległą wiązkę przez soczewki 2, 3 (tzw. kondensory), a przesłony 4, 5 poprawiają jakość obrazu. Głównie do fotografowania używa się filtru barwnego 6, również wbudowanego w oświetlacz W rozwiązaniu konstrukcyjnym mikroskopu, przedstawionym na rys. 7.5, promienie świetlne między obiektywem 7 a okularem 8 przechodzą przez płytkę płaskorównoległą 9 i pryzmat 10. Dodatkowa soczewka 11 i zwierciadło 12 umożliwiają kierowanie obrazu mikroskopowego na matówkę 13. Jest to bardzo wygodne, zwłaszcza podczas długotrwałych obserwacji, np. w zagadnieniach z zakresu metalografii ilościowej.

Elementami kierującymi promienie świetlne w układzie optycznym są płytki płaskorównoległe albo pryzmaty. Ich rodzaj decyduje o warunkach pracy mikroskopu w jasnym lub ciemnym polu.

Kierowanie promieni świetlnych w układzie optycznym mikroskopu: a) praca w jasnym polu, b) praca w ciemnym polu

Mikroskop pracuje w ciemnym polu, kiedy promienie świetlne padają ukośnie na powierzchnię zgładu i po odbiciu od niej przechodzą przez obiektyw. W tym rozwiązaniu elementem kierującym wiązkę jest zwierciadło pierścieniowe z dodatko-ą przesłoną pierścieniową w oświetlaczu (rys. 7.6b). Ponadto w obiektywie jest dodatkowe paraboliczne zwierciadło (albo soczewka), załamujące promienie. Obraz wcieranym polu stanowi swego rodzaju negatyw obrazu w jasnym polu i odznacza się dużym kontrastem. Układ optyczny mikroskopu jest tak zbudowany, że ruchem dźwigni można przestawić elementy kierujące promienie do pracy w jasnym lub ciemnym polu.

Obiektyw i okular osadzone są wymiennie w korpusie mikroskopu, przy czym obiektyw może się przesuwać w kierunku osi optycznej. Zbliżanie lub oddalanie obiektywu od powierzchni zgładu umożliwia uchwycenie i ustawienie na ostrość obrazu.

Obiektyw jest elementem układu optycznego mikroskopu od strony preparatu, a okular - od strony oka obserwatora. Oba elementy są zespołami soczewek o odpowiednio dobranych gatunkach szkła i ogniskowych. Taka konstrukcja ma na celu możliwe ograniczenie wad obrazu tworzonego przez pojedyncze soczewki, jak aberracji sferycznej, aberracji chromatycznej, astygmatyzmu, krzywizny pola itp. Obiektywy i okulary produkowane są w różnych odmianach, zależnie od rodzaju: głównie korygowanej wady, stopnia jej korekcji i powiększenia własnego. Otrzyma-nie dobrego obrazu lub dobrej mikrofotografii wymaga właściwego skojarzenia typów obiektywu i okularu. Firmowe instrukcje obsługi mikroskopu podają w tym względzie szczegółowe zalecenia. Warto pamiętać, iż obraz mikroskopowy tworzony jest przez obiektyw, natomiast okular dodatkowo powiększa już utworzony obraz (ze wszystkimi jego wadami). Wreszcie podstawowym warunkiem otrzymania dobrego obrazu na całym polu widzenia (o jednakowej ostrości) jest zachowanie prostopadłości powierzchni zgładu do osi optycznej mikroskopu.