18071 IMGF65 (2)

na tematy hUrpańskie, korzystając a« zwlękezoncfto wilntcrcaowHnla tytn krajem w nUrmmim wojny domowej. • taicie olywlając film swej paml«cl do pracy nad drugą raę irlą ,JMa lat 22**. Jest Jednak ciągle obecny s ni o tylko Jako autor, takie jako polemista, otoczooi' kraulem młodych, porywający lch_y żelazną logiką swego rozumowania, nawet Jeśli nie mieli mu wic ostatecznie poddać. Czy były takie książki młodych pisarzy krakowakich, o które nie spiera! wic * ich autorami? Jednak 1 w tych latach wyszło spod Jego pióra kilka ważkich artykułów o poezji. Zajął wic w* zaleta tymi aspektami twórczości poetyckiej, które uprzednio uwzględniał w mniejszym daleko stopniu. O ile przedtem uwaga Peipera skupiała wic na wyniku taórcsnśri. na utworze poetyckim i tych wszystkich Jego właściwościach, dzifld którym odróżnia sic °n od innych sposobów mówienia, realizuje funkcje poetycką— o tyle teraz pisał o psychologicznej w kra salo twórczości, zarówno w aspekcie twór ¹ czytelnika. Zaj4* ®*C ^t»^k*« relacją między słowem a przedmiotem. Wpw “le poddawał rewizji swoich dotychczasowych tez. Kiedy pisał teraz ° ^roU społecznej wtoki, podtrzymywał swoje wcześniej w zc sformułowanie o poezji

JwJco czynniku przekształcającym psychikę. Nowa poezja-rozważał_ powodując

^ł"**^c*» wldzeii wewnętrznych---powiększa szybkość przebiegów psychkz*

“J^rcJ»----^JeBt *° najgłębsze uśpieszenie życia, bo Jest ko uśpicszenłe psychild^u.

(.3ardziej asczegółowo, ale nie u bardzo**)- Ten sąd uzupełniał jednak teraz o nowy Alccwnt = poezja to ożywicielka wyobraźni. Hymn, który wyśpiewał nas cześć wyo-braini I roU jej w życiu ludzkim, da się porównać tylko z odpowiednimi fragmen-twni -Afani/esku** Bretona. Nie wtedy nawet, gdy przyznawał wyobraźni ważną tazzlcci« biologiczną podsycania witalności, rozbudzania energii życiowej; wtedy

- fidy podkreślał, że praca wyobraźni odbywa aię w chwilach przerwy

życiowej, rJntędzy nutym domem a naszym biurem lub w ciągu pięciu rnlnot dzielących Jedną naszą robotę od drugiej**. Jak Breton ubolewał nad tym, ź« czło-wielc odchodzi od swego dzieciństwa, od swobodnej gry wyobraźni, n»Ł- Peiper pisał : «Clęźkie życie odwróciło waa od waszej wyobraźni ft od różnych jej radości, a choć stale wykradacie waszym dniom godziny, kwadranse, chwile i chwilki, by oddać ale codziennym Jej cudownościom, niewiele o Ich naturze wiecie**. („Pryskł").

O iie Jad rznie dla Bretona wyobraźnia była środkiem oporu wobec społecznego przymusu, a zarazem bastionem indywidualnej wolności, to Peiper kładzie akcenty inaczej ; szat to, że aktywne życie wyobraźniowe dostarcza radości, ss j es zeza a Liniej na Co, że sprzyja ono samnpoaianiu. Poezja Jest więc jednym z bodźców, Ickóre stymulują aktywność wyobraźni 1 dlatego do jej natury powinna się zbliżać. (J sur-realistów do p^—aniłi samego siebie wieść mógł utwór poetycki jako owoc „ócri-tura automakique“. Peiper żądał, aby dzieło literackie stanowiło produkk świadomego 1 celowego wysiłku. Przede wszystkim dlatego. Iż ŁzyI przekonany, źe olorea

lony dobór środków artystycznych kuttłtale określono reakcje psychiczne. Jest wl«c zarazom wyborem kierunku społecznego działania. W jego artykułach z lat trzydziestych wyrażono zostało Jednak przekonanie. IŁ odbiór dzieła powinien mleć charakter Jak najbardziej bierny, wyłączający refleksję, nastawiony no poddanie się swobodnemu przebiegowi wyobrażeń, które ten utwór wywołuje. Można by to określić mianem .Jecture automatiąue". Najkrócej będzie zacytować: „Zrozumieć utwór poetycki to nic innego Jak pozwolić mu działać na waszą wyobraźnię 1 uczuciowość, a potem uprzytomnić sobie, co w waszej wyobraźni i uczuciowości

było. ■---Znaczenie utworu każdy z waa ma w sobie. Lecz musicio chcieć wiedzieć,

co w sobie macie". („Prysłd"). Jako środek pomocniczy proponował tu Peiper zapisywanie. Tak więc zestawienie tekstu literackiego z uzyskanym zapisem mogłoby posłużyć Jako materiał autoanalizy.

Peiper skłonny był pojmować życie psychiczne w duchu Rergsonowakbn: jako procce dynamiczny. Stąd wysnuł Jeden jeszcze argument przeciw obrazowi w poezji: skoro przedstawionia („widzenia wewnętrzne") mającharakter urywkowy, cząstkowy, to każde przywoływanie wyrazistego, uszczegółowionego obrazu byłoby. Jego zdaniem, zahamowywaniem tego procesu, postojem, właściwym „prozie, tj. tej mowie, która kształtowała się w łączności z ujmowaniem świata zewnętrznego I która dlatego Jest obca naturze zdarzeń wewnętrznych". („Nowa radość wyobraźni").

Lata wojenne i powojenne dorzucą garść artykułów o tematyce aktualnej (także politycznej), drukowanych w „Nowych Widnokręgach" i „Wolnej Polsce"; cykl wspomnień z września 1939 r. oraz kilkadziesiąt recenzji teatralnych 1 filmowych. Po części choroba, po części zaś niemożność drukowania tego, co 1 Jak pisał, spowodowały, że po 1949 r. lista publikacji Peipera zaczyna się stopniowo kurczyć, by zamknąć się ostatecznie na 1956 r. — przekładem „Psa ogrodnika" Lopcgo de Vega.

Z perspektywy wydarzeń historycznych, które dzielą nas od wydania „Nowych ust" i „Tędy", skłonni jesteśmy mniemać, że historia obeszła się bezlitośnie z utopiami lat dwudziestych. Ale bliska jest nam pasja, z Jaką Peiper wolał o sztukę czerpiącą z żywych treści aktualności, poszukującej wyrazu dla uformowanej przez tę aktualność psychiki. Dalecy jesteśmy także od optymizmu, przypisującego poezji zbyt wielką rolę społeczną; bliżsi ostrożnego przekonania. Iż chodzi tu o zjawisko o ograniczonym rezonansie, które samo zbyt mocno uwarunkowane Jest przez czas 1 historię, które po prostu pewnej — nie tak znów licznej — gniple ludzi, pisarzy I czytelników pomogą zrozumieć to, co dzieje się w nich 1 wokół

19