Rodzina w sytuacji choroby przechodzi przez fazy odpowiedzi na chorobę, zależne od rodzaju choroby i czynników sprzyjających (lub utrudniających) rozwiązania kryzysu w rodzinie.
Prof. Tobiasz-Adamczyk do czynników tych zalicza:
1. zasoby emocjonalne i funkcjonowanie rodziny
2. system wierzeń i wartości
3. poziom wiedzy medycznej
4. uprzednie doświadczenie związane z występowaniem chorób w rodzinie i możliwościami ich leczenia
5. stadium życia rodziny
6. interakcję wewnątrz rodziny jak również poza nią ( w aspekcie środowiskowym)
7. wewnętrzny i zewnętrzny system wsparcia
Typy relacji opiekuńczych w rodzinie: pozytywne:
1. pomoc optymalna- między rodziną a osobą chorą występuje równowaga czyli niezbędną opieką i pielęgnacją a faktycznie uzyskiwaną pomocą
2. nieznaczny niedobór pomocy - deficyt lub niedostatecznie uzyskiwana pomoc przez rodzinę może być mobilizujący dla osoby chorej lub niepełnosprawnej do podjęcia próby samodzielnego radzenia sobie
Najbardziej pożądana relacja to typ postawy wobec chorego lub niepełnosprawnego mówiąca:
„Twoja samodzielność i aktywność jest naszą troską i pragniemy ci dopomóc, abyś ja odzyskał”.
Stwarza to największą możliwość rozwoju oraz wyrównania szansy na w miarę samodzielne, aktywne i twórcze życie.
Typ rodziny - Rodzina wspierająca w chorobie (a niezastępującą i wyręczającą)
negatywne:
3. nadmiar pomocy w stosunku do zapotrzebowania na nią może powodować niechęć osoby chorej do dalszego wysiłku i oczekiwania na to. że zostanie wyręczona v\ tych czynnościach, w których radzi sobie -Nadopiekuńc/.ość- jako stereotyp postępowania:
* ponieważ tego nie potrafisz, masz z tym kłopoty, jest ci trudno, wymaga to od ciebie wysiłku- ja zrobię to za ciebie, nie męcz się".
Typ rodziny - zastępującej i wyręczającej.
4. wzajemne manipulowanie członkami rodziny ^osoba niepełnosprawna traktowana instrumentalnie w znaczeniu:
• ekonomicznym (pozbawiana renty, dodatku pielęgnacyjnego, mieszkania) i
• spolecznym( tłumaczy niepowodzenia, zwalnia z zadań pozarodzinnych, pozwala usprawiedliwić brak świadczeń na rzecz innych osób w rodzinie)
5. rodzina znęcającą się fizycznie i psychicznie nad osobą chorą lub niepełnosprawną- traktowanie gorsze osoby chorej np.:
• narzucony sposób ubierania ( często zbyt duże rzeczy)
• wyśmiewanie, ośmieszanie
• popychanie, szturchanie, bicie.
Zaburzenia zdrowia psychicznego w przebiegu niektórych chorób np. padaczki, alkoholizmu- to rodzaj kiedy osoba zdrowa w rodzinie może być maltretowana przez osobę chorą, uzależnioną.
6. sytuacja, gdy wbrew intencjom i aktywności skierowanej na pomoc i pielęgnację - rodzina nie pomaga, ale wręcz szkodzi osobie chorej np. kiedy rodzina pragnie mieć chorego w domu ale nieumiejętnie pielęgnuje a wręcz szkodzi
Brak opieki wynikać może z:
• braku zainteresowania rodziny osobą przebywającą w szpitali:
• wysuwania różnych przeszkód utrudniających wypis lub zabranie osoby chorej do domu
• zaniedbania opiekuńcze i pielęgnacyjne będące przyczyną chorób u dzieci, u dorosłych lub starszych powikłań w przebiegu chorób
Przyczyny nie podejmowania opieki przez członków rodziny to:
a. brak akceptacji osoby chorej lub niepełnosprawnej
b. brak akceptacji siebie w roli opiekuńczo-pielęgnacyjnej lub opiekuńczo-usprawniającej