20268 PC190015

(fauna i flora oraz mikroelementy gleby i wody w otoczeniu), lecz są _0a, nierozerwalnie związane z częścią dochodów przeznaczoną na zakuj żywności oraz higienę żywienia, a także obciążeniami spowodowany charakterem pracy, warunkami bytowymi (higiena otoczenia) (Wolański 1983a).

4.1. Czynniki biogeograficzne - modyfikatory naturalne

Wiele właściwości fizjologicznych i właściwości rozwoju morfolo. gicznego kształtują cechy klimatu, na które składa się temperatura, wilgotność i ciśnienie powietrza, nasłonecznienie, ruchy powietrza. Powszechnie przyjmuje się, że najodpowiedniejszy dla przebiegu rozwoju biologicznego jest klimat umiarkowanie ciepły o przeciętnych wartościach temperatury powietrza około 18—25°C. W tych warunkach najszybsze jest dojrzewanie biologiczne oraz najdłuższy okres płodności kobiet Różnice klimatyczne nie powodują jednak zasadniczych różnic w tempie wzrastania i w czasie dojrzewania. W klimacie tropikalnym i zimnym stwierdza się pewną tendencję do opóźnienia rozwoju (Malinowski 1980).

Stwierdzono, że zachodzi związek między roczną temperaturą a ciężarem ciała. U mieszkańców terenów gorących - tropikalnych, mniejszy jest ciężar ciała, mniejszy jest poziom przemiany materii i zapotrzebowania na pokarm. Zgodne jest to z regułą ekologiczną Bergmanna. Podkreśla się także, że oprócz większego ciężaru ciała na terenach zimnych dzieci posiadają nieco krótsze szyje, dłonie i stopy, co jest wyrazem zgodności rozwoju z regułą ekologiczną Allena. Zależności między wpływem klimatu na procesy rozwoju wyjaśniają zmiany rytmu wzrastania związanej z przemiennością pór roku.

Również wysokość nad poziomem morza wpływa na rozwój człowieka. U mieszkańców wysokich gór stwierdza się szereg zmian we właściwościach fizjologicznych krwi, np. większą liczbę czerwonych ciałek krwi, niższe wartości ciśnienia tętniczego, zwolnioną pracę serca, większe stężenie hemoglobiny. Z cech morfologicznych lepiej rozrasta się klatka piersiowa mierzona np. obwodem.

Ze środowiskiem biogeograficznym, zwłaszcza klimatem, związana jest flora i fauna, w tym również drobnoustroje i pasożyty chorobotwórcze.

Choroby o lekkim przebiegu - katary, zapalenie oskrzeli, płuc, mig-dałków, koklusz itp. nie zakłócają przebiegu prawidłowego rozwoju. Natomiast choroby o ciężkim przebiegu (układowe) mogą zwalniać procesy wzrastania i dojrzewania. Dość często dzieci, które przebyły ciężką chorobę w pierwszym roku życia, wykazywały pewne przejściowe zwolnienie tempa rozwoju.

4.2. Czynniki społeczno-ekonomiczne - modyfikatory kulturowe

Czynniki społeczno-ekonomiczne powodują zmiany sposobu działania lub konfiguracji modyfikatorów naturalnych (czynników biogeograficznych).

W rozwoju fizycznym wyraźnie zaznacza się zależność od zamieszkiwania w środowisku wielkomiejskim, małomiejskim lub wiejskim. Przyspieszone wzrastanie i szybsze dojrzewanie dzieci w środowiskach wielkomiejskich wynika zapewne z lepszej opieki i warunków życia (odżywianie, higiena, opieka lekarska). Podkreśla się tu także wpływ bodźców działających na układ nerwowy i narządy zmysłów (telewizja, kino, reklamy itp.). Opóźnienie rozwoju dzieci wiejskich wynika zarówno z braków w higienie i opiece lekarskiej, jak i z przeciętnie gorszego, bardziej monotonnego odżywiania, często wczesnego obciążenia pracą fizyczną.

Dzieci pochodzące ze środowisk uprzywilejowanych lub inteligenckich wykazują przyspieszony rozwój biologiczny w stosunku do dzieci wywodzących się z warstw pośrednich (rzemiosło, handel), a zwłaszcza z warstw robotniczych i chłopskich. Dzieci inteligenckie są również bardziej ektomorficzne i osiągają wyższe ostateczne wymiary ciała niż dzieci chłopskie, wykazujące większą odmienność wzrastania i przeciętnie cechujące się bardziej krępą budową ciała. Stwierdza się także związek między wykształceniem rodziców a tempem wzrastania i czasem dojrzewania dzieci. Najwyższe wartości cech somatycznych i najszybsze dojrzewanie występuje u dzieci rodziców posiadających wyższe wykształcenie, którym ustępują dzieci rodziców z wykształceniem średnim, zwłaszcza podstawowym (Cieślik i wsp. 1985).

Często za czynnik rozwoju uważa się wielkość rodziny (dzietność). Nie wpływa on jednak wprost na właściwości rozwojowe, lecz wiąże niektóre elementy paragenetyczne i środowiskowe, a więc wpływ kolejności

51