208 209

Przesłudmie dziecka

Badania⁸⁵⁴ wykazały, że częstą przyczyną odmienności zeznań na rozprawie było wadliwe zaprotokołowanie zeznań w postępowaniu przygotowawczym. Aż w 102 przypadkach na 138 przesłuchujący nie wyczerpał wszystkich okoliczności i pominął niektóre fragmenty zeznań, które dotyczyły: sposobu popełnienia przestępstwa, czasu, miejsca (31 przypadków); motywów przestępstwa (32 przypadki); okoliczności mających wpływ na charakter i stopień odpowiedzialności oskarżonego (28 przypadków); rozmiaru oraz charakteru szkody (11 przypadków). Natomiast w 23 przypadkach przesłuchujący zniekształcił treść zeznań świadka, używając w protokole niewłaściwych sformułowań.¹

Rodzi się zatem pytanie — jak dobrze protokołować?

Niedopuszczalne jest streszczanie wypowiedzi świadka, bowiem „streszczenie zeznań kryje w sobie niebezpieczeństwo zniekształceń myśli dziecka".²

W protokole powinny znaleźć odzwierciedlenie zadane pytania i odpowiedzi na nie,³ bowiem „odpowiedź jest wytworem pytania. Często dopiero odpowiedź wraz z pytaniem tworzą zrozumiałą całość".⁴ Choć nie można odmówić racji M. Kulickiemu, który uważa, że nie ma potrzeby protokołowania pytań, gdy pytanie zostało właściwie zrozumiane i uzyskano na nie logiczną, odpowiadającą osnowie pytania odpowiedź. Autor ten nie ma jednak wątpliwości co do konieczności protokołowania w dosłownym brzmieniu pytań zadawanych dzieciom w trakcie przesłuchania.⁵ W przypadku gdy świadek na pytanie odpowiedział „tak" lub „nie", nie powinno się tego zaprotokołować w formie rozwiniętej odpowiedzi, bowiem może powstać fałszywe wrażenie zeznania spontanicznego.⁶

Problemem pozostaje jeszcze sama czynność protokołowania. Na rozprawie protokołuje protokolant, bowiem zgodnie z art. 144 § 1 k.p.k. osobą tą nie może być przesłuchujący. W praktyce przewodniczący składu orzekającego dyktuje protokolantowi to, co mówi osoba przesłuchiwana. Trzeba stwierdzić, że zakłóca to tok myślenia przesłuchiwanego oraz przerywa jego spontaniczną wypowiedź. Jest to szczególnie niekorzystne w przypadku dzieci, które łatwo się dekoncentrują i zmieniają tok myślenia. Nie jest to także wygodne dla samego przesłuchującego, skupia się on bowiem nad wypowiedzią świadka w celu jej dalszego podyktowania do protokołu, a nie nad sensem tej wypowiedzi. Także pisanie protokołu na maszynie może negatywnie wpływać na przesłuchiwane dziecko — onieśmielać je oraz rozpraszać jego uwagę.⁷ Przesłuchujący redaguje protokół w sposób logicznie uporządkowany, a wtedy zatarciu ulegają wszystkie symptomy wiarygodności bądź jej braku — zacierają się wahania, sprzeczności wewnętrzne, brak jest także rozróżnienia między tym, co świadek zeznał spontanicznie, co tylko potwierdził, jaka też była treść pytania (nie zawsze są zaprotokołowane). Nie ma wtedy możliwości sprawdzenia prawidłowości przesłuchania. W wyniku przekładania słów przesłuchiwanego na język protokołu (zostaje zaprotokołowane to, co podyktował przewodniczący) może dojść do zmiany treści zeznań. Nie jest bowiem protokołowana cała wypowiedź, ale to, co wydaje się przesłuchującemu najważniejsze, co jednak w toku postępowania może okazać się wcale nie najważniejsze i wówczas przesłuchanie należy przeprowadzić ponownie. Odczytanie protokołu w postępowaniu przygotowawczym jest formalnością, bowiem zmęczony świadek, nawet dorosły, nie jest w stanie rozpoznać drobnych błędów, czasami też nie ma odwagi im zaprzeczyć.⁸ Protokół powinien być tak spisany, aby świadek mógł go zrozumieć, ocenić zgodność ze złożoną relacją i wziąć odpowiedzialność za treść.

R. Wiśniacka uważa, że wymaganiom psychologii zeznań czyniłby zadość taki protokół, który streszczałby zeznanie w mowie zależnej, by nie stwarzać pozorów dosłowności. Także możliwie często

209

1

°* Z. Rybarczyk, Wadliwe przesłuchanie lub zaprotokołowanie zeznań w aspekcie ich zmiany na rozprawie sądowej, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1980, nr 4, s. 432-438.

“ Ibidem, s. 432-433.

2

   Z. Czeczot, Kryminalistyczna..., op. cit., s. 104.

3

   J. Brack, N. Thomas, Kriminaltaktik..., op. cit., s. 182.

4

   M. Lipczyńska, Pytania..., op. cit., s. 351.

5

** M. Kulicki, Kryminalistyka..., op. cit., s. 150.

6

^m F. Arntzen, Psychologia zeznań..., op. cit., s. 55.

7

W. Gutekunst, Taktyka przesłuchani nieletnich, Problemy Kryminalistyki 1964, nr 47, s. 32.

8

“ R. Wiśniacka, Psycliologja zeznali świadków (w:) Encyklopedja podręczna prawa karnego, t. IV, s. 1548.