Zdjęcie4009

274 Roi dział 10. Jfzykowo-pomawczc korcimy Jfikkiji

Badania wykazały, że w przypadku rozpoznawania liter lub czyuaii pojedynczych wyrazów błędy inwersji występowały bardzo rzadko. Nbo miast w próbie czytania tekstu błędy te pojawiały się relatywnie częłcaj ale wystąpiły tylko u jednej czwartej badanych dzieci z dyslcksją. Żalem w można ich przy tak niskiej częstotliwości uznać za typowe dla dysleksji N* uzyskano też korelacji między dwoma typami inwersji. Libermaim i mp (1971) doszli do wniosku, że bardziej prawdopodobne do przyjęcia jest ij jaśnianie genezy tych błędów przez wskazanie przyczyn językowych. h> nadto uznali, że błędy określane jako „inwersje" są relatywnie rządku i niepotrzebnie budzą nadmierne zainteresowanie badaczy i praktyki*. Podobne wnioski przyniosły badania nowsze prowadzone przez Hulmc a (1981). Wskazywał on na możliwe przyczyny inwersji statycznej zaiąaa ze zbliżoną wymową (opozycje fonologiczne) i podobieństwem układa u tykulacyjnego przy mało dokładnej wymowie, inwersję dynamiczną aulo ten ilumaczył podobieństwem brzmieniowym, takim jak w angieUbct słowach typu np. brain - brian.

Jak już wspomniano, za autora hipotezy deficytu fonologiczKf uznaje się Pennmgtona (1991), który w zasadzie jako pierwszy stwierdd. a dysleksja jest wyłącznie zaburzeniem przetwarzania fonokygjcziKgo. Suk właśnie deficyt może wywoływać zdecydowaną większość objawów dani terystycznydi dla dysleksji - takich jak trudności w czytaniu i pisaniu, pm bierny z czytaniem sztucznych słów, deficyty świadomości fonologia*} pamięci werbalnej, nazywania itp. Można zatem stwierdzić, że jedna poi ayaa - deficyt przetwarzania fonologicznego — ma wiele przeja»ó» (Wagner i Torgesen 1987; Snowling i Nation 1997; Snowlirg 2000). Prał stawiono je na rysunku 3.3. Poniżej zostaną omówione najważniejsze uudc

10.2.1. Percepcja mowy

Dość powszechnie uważano, że problemy dyslektyczne są konsekwencji deficytów w podstawowych procesach przetwarzania mowy. Jednak nmM badań dotyczących percepcji mowy {speech percepaon) dają niejcdnaaao* rezultaty.

Zazwyczaj stosowano paradygmat badawczy, w któiym klisyfiko** no słowa według pojedynczej cechy fonologicznęj np. path - bach, Sas chy dystynktywnej, a więc badano zjawisko tzw. kategorycznej penW

dźwięków mowy (kontinuum p.....b jest kategoryzowane na dtre drnd-

a nie na formy pośrednie). W Polsce tego typu badania zazwyczaj Sag | oceny słuchu fonematycznego, czyli różnicowania głosek danego iW⁴¹

rtótiących się minimalnie, tzw. cecha dystynktywna - jak na przykład doiki opozycyjne ze względu na dźwięcznośćp - b, k-g, stopień zbliżenia narządów mowys-c, czy miejsce artykulacjisz-s. W licznych badaniach stosowano porównywanie prawdziwych i sztucznych słów (Brandt i Rosen 1980; Godfrey i wsp. 1981; Hunford i Sanders 1990; Adlard i Mazan 1997; Minis i wsp; 19%). Ogólnie większe trudności zwykle wskazywano u osób i dyslcksją, jednak nie zawsze. Dyskutowano wpływ na wyniki takich czynników jak: uwaga, czynnik leksykalny, czynnik wieku.

Polskie badania też często wskazywały na podobne deficyty, choć badania nie byty tak wieloaspektowe. Wykaąwały one deficyty w obrębie analizatora słuchowego (Nartowska 1980; Rocławski 1990; Sawa 1990. 1991; Spionek 1965, 1985).Itakwbadaniachsprawnościpercepcyjno-•motorycznych dzieci z dyslcksją i dysgrafią Spionek (1%5) stwierdziła opóźnienie percepcji słuchowej w 91% przypadków. Często opóźnienia te współwystępowały z opóźnionym rozwojem mowy i nieprawidłową artykulacją.

10-2.2. Problemy leksykalne osób z dyslcksją

Deficyt fonologiczny oznacza m.in. trudności w reprezentowaniu struktury dźwiękowej słowa, w zachowaniu kolejności dźwięków, co jest istotne dla zapamiętania, a przez to rozpoznania słowa. U osób z dyslcksją często stwierdza się slaby leksykon wewnętrzny. Wykazano na ptzykład, że poturbują one więcej powtórzeA, wzmocnień, by utworzyć nową reprezentację leksykalną. Nawet wówczas gdy uda im się zbudować prawidłową reprezentację, jest ona mniej stabilna i bardziej podatna na zakłócenia. Dłużej także trwa przypominanie, czyli wydobywanie jej z pamięci (Miles i Miles 1990). Rzutuje to zatem na słabsze wykonanie wszystkich zadań, w których wykorzystuje się słowa. Przypominanienazwy lub też kojarzenie napisanych wyrazów z ich reprezentacjami leksykalnymi odbywa się przez pośrednictwo reprezentacji fonologicznych, a zatem w tych obszarach także mogą pojawić się trudności.

10.2.3. Pamięć werbalna u osób z dyslcksją

Deficyt werbalnej pamięci krótkotrwałej stanowi prawdopodobnie przedmiot badań, w stosunku do którego osiąga się największą zgodność wyników wśród badaczy, to znaczy najczęściej odnajdywane są deficyty dotyczące właśnie tej funkcji w populacji osób z dyslcksją.